– Abesifazane abasebenza kwezesayensi bangena ebuligwini ngaphambi kwesikhathi futhi baguga ngaphambi kwesikhathi?
– Ngiyajabula uma ungaziphendula izimibuzo zami ngendlela yesayensi, uze ucacise imibono yezazi zesayensi:
– Ingabe ngempela kukhona yini ubufakazi besayensi obukhombisa ukuthi izinga lokuthomba kwentombazane liyashisa kakhulu emazweni anezimo zezulu ezifudumele, lize lifike eminyakeni eyisikhombisa noma eyisishiyagalombili?
Mthandiwe, mzalwane wethu,
Impendulo 1:
Ukuthomba kuhlobene kakhulu nokukhiqizwa kwamahomoni emzimbeni. Isibonelo esilandelayo sibonisa ngokusobala ukuthi ukuthomba kuhlobene nokukhiqizwa kwamahomoni:
Tuğba
uthi:
22 Disemba 2011, 19:00
Sawubona, ingane yami ayikafiki eminyakeni emithathu. Amabele ayo avuvukile, ekuqaleni sathi kuzodlula ngoba isengane, kodwa akuzange kudlule. Ngonyaka odlule sayisa kudokotela esibhedlela saseyunivesithi, naye wathi akukho okumele sikhathazeke ngakho, kuzodlula ngokuhamba kwesikhathi. Kodwa lesi simo asizange sidlule, kunalokho, ibele layo langakwesokudla selibonakala kakhulu. Ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu owayekhona, ngomunye umuntu
Ukuthomba kusho ukuthini?
Ukuthomba yisikhathi lapho amahomoni ocansi, okuthiwa ama-estrogen kwabesifazane kanye ne-testosterone kwabesilisa, aqala ukukhuphuka egazini, okwenza ukuthi kuvele izimpawu ezithile emzimbeni ezingakaze zibonwe ngaphambili. Izinguquko ezenzeka ngesikhathi sokuthomba zingafingqwa kanje:
1. Izinguquko eziphilayo: Ukukhula kanye nentuthuko yezocansi,
2. Ukuthuthukiswa kwengqondo,
3. Ukuthuthukiswa kwengqondo,
4. Ukuthuthukiswa komphakathi kanye nokuhlanganiswa.
Ubaleka nini?
Ukuvuthwa kwentombazane kuqala eminyakeni eyi-10-11, kanti okwabafana kuqala eminyakeni eyi-11-12.
Akujwayelekile ukuthi ubuntombazane buqale ngaphambi kweminyaka eyi-8, noma ukuthi ubudoda buqale ngaphambi kweminyaka eyi-9. Akujwayelekile futhi ukuthi ubudoda bungaqali kuze kube iminyaka eyi-13.5, noma ukuthi izimpawu zobuntombazane zingabonakali kuze kube iminyaka eyi-14. Kudingeka ukuthi kucwaningwe izimbangela.
Ubudala bokuthomba buyahlukahluka kuye ngezinto eziningi. Ubudala bokuthomba buqondiswa yizinto ezifana nobulili, izimo zezulu, ubuhlanga, izici zomndeni, isimo sokudla, kanye nezinto ezithinta imvelo. Amantombazane athomba ngaphambi kwabafana ngeminyaka emibili, akhula ngokushesha ngeminyaka emibili ngaphambi kwabafana, futhi aqeda ukuthomba ngeminyaka emibili ngaphambi kwabafana.
Yini ebangela ukuthi umuntu athombe?
Lesi sikhathi sihlukile kumntwana ngamunye. Ngenxa yomehluko ngamunye, iminyaka yokuqala kwesigaba sokuthomba ingahluka, kanti isigaba sokuthomba singaphela ngezikhathi ezahlukene. Kubantu abanempilo, kunezizathu eziningi ezithinta isikhathi sokuthomba, eziningi zazo ezingahlobene.
Ubudlelwane, izici ezithinta ukukhululwa kwamahomoni emzimbeni, ubulili, izici zofuzo, isimo sezulu, izici zomndeni, isimo sokudla, izikhuthazo zemvelo zingathinta iminyaka yokuqala kobuntwana.
Kuyazi ukuthi izici zomndeni zidlala indima ekuthomeni kwesikhathi sokuthomba. Uma umzali, umama noma ubaba, ebe nokuthomba okubambezelekile, izingane nazo zithomba ngemuva kwesikhathi. Uma umama ebe nokuthomba okubambezelekile, intombazane nayo ithomba ngemuva kwesikhathi. Ngokufanayo, uma ubaba ebe nokuthomba okusheshayo, kungenzeka ukuthi umfana naye athombe ngokushesha.
Izici zenhlalo zihlobene nokudla okunomsoco kanye namazinga ayisisekelo empilo. Ngokuvamile, abantu abanemali engenayo ephezulu bangena ebusheni ngaphambi kwabantu abanemali engenayo ephansi; abantu abahlala emadolobheni bangena ebusheni ngaphambi kwabantu abahlala emaphandleni. Ezinganeni ezisencane ezinenkinga yokungondleki, ukuthomba kungase kubambezeleke. Izingane ezincane nezifushane zivame ukuthomba kamuva kunezingane ezikhuluphele nezinde. Ezinganeni ezingaboni kahle, ukuthomba kuqala ngaphambi kwesikhathi, futhi lezi zingane zikhula ngaphambi kwesikhathi.
Kuyaziwa ukuthi izingane ezihlala ezindaweni eziphakeme ziqala ukuthomba kamuva kunalezo ezihlala ezingeni lolwandle. Abantu abahlala emazweni ashisayo babonisa izimpawu zokuthomba ngaphambi kwabantu abahlala ezindaweni ezibandayo.
Ukuvuthwa kwenzeka ngesikhathi esisheshayo kubantu abamnyama kunakubantu abamhlophe.
Izingane zaseMpumalanga ziqala ukuthomba ngaphambi kwezingane zamazwe aseNtshonalanga.
Isimo sempilo sinomthelela omkhulu ekuqaleni kobuntwana, kokubili kubantu ngabanye nakumiphakathi; izifo ezingapheliyo ezithinta izitho ezahlukene (ezifana nesifuba, inhliziyo, isifo samathambo) zibambezela ubuntwana, kungakhathaliseki ukuthi kukhona ukuntuleka kokudla okunomsoco noma cha.
Ukuze umuntu akwazi ukuthomba, kudingeka abe namafutha athile emzimbeni. Izingane zivame ukuthomba uma zinesisindo esilinganiselwa ku-30 kg. Ezinganeni ezizacile kakhulu, ukukhishwa kwamahomoni abangela ukuthomba akwanele, futhi ukuthomba kuyalibaziseka. Kubadlali bezemidlalo, abaculi be-ballet, kanye nakubantu abenza imidlalo esindayo, ikakhulukazi labo abanamafutha amancane emzimbeni, ukuthomba kuyalibaziseka, futhi okubaluleke kakhulu, kubantwana abangamantombazane, ukuya esikhathini kuyalibaziseka.
Ekhulwini leminyaka elidlule, emazweni amaningi, kuye kwatholakala ukuthi isikhathi sokuqala kokuya esikhathini kanye nokuqala kobuntwana sishintshela phambili. Ngokungangabazeki, esinye sezizathu salokhu kuthuthukiswa kwezimo zokudla kanye nempilo jikelele. Kodwa lezi zinto azikwazi ukuchaza ngokuphelele lesi simo.
Umntwana wentombazane uqala nini ukuthomba?
Amantombazane aqala ukuthomba eminyakeni emibili ngaphambi kwabafana. Isilinganiso seminyaka yokuqala ukuthomba ngu-10-11. Abazali bavame ukucabanga ukuthi ukuthomba kuqala ngokuqala kokuya esikhathini. Lokhu akulona iqiniso.
Ukuvuthwa kwentombazane kuphothulwa ngokuqala kwesikhathi sokuya esikhathini. Ukuqala kokuvuthwa kwentombazane kubonakala ngokuqala kokukhula kwamabele. Ukukhula kwamabele kungaqala ngasohlangothini olulodwa, bese kwandelelwa ngolunye. Kodwa ngokuvamile, womabili amabele aqala ukukhula ngesikhathi esisodwa. Ngokukhula kwamabele, kungase kube khona nobuhlungu. Amabele ayaqhubeka nokukhula phakathi nenkathi yokuvuthwa. Ingono kanye nengono yengono (indawo ebomvu-nsundu) nazo ziyakhula. Ubukhulu bamabele obukhulile bufinyelelwa eminyakeni emi-3-5. Ubukhulu bamabele buhlobene kakhulu nofuzo.
Kukhona inkolelo ethandwayo yokuthi izingane ezinezifuba ezincane zinezinga eliphansi lamahomoni. Le nkolelo ayilungile. Kungenzeka ukuthi abazali balezi zingane, ikakhulukazi omama, nabo banezifuba ezincane.
Uma umuntu ekhuluphala, izicubu zamafutha ziyanda, okwenza amabele akhule. Ukukhula kwamabele nakho kuyanda nakakhulu ngemva kokubeletha.
Prof. Dkt. Atilla Büyükgebiz
Iyunivesithi yeSayensi
Çocuk Endokrinoloji, Büyüme ve Ergenlik Bölümü Başkanı
Umthombo:
Impendulo 2:
Kukhona impikiswano yezikhathi ezide mayelana nethonya lesimo sezulu ekusebenzeni komzimba nasekuziphatheni kwabantu. Ngokwesibonelo, u-Ibn Khaldun, encwadini yakhe ethi Muqaddimah, uthi izimo zezulu zithinta umzimba womuntu, ngisho nangaphezulu, zithinta ukuziphatha nokuziphatha kwakhe. Abacabangi abafana no-Ibn Miskawayh kanye nabacabangi abahlobene ne-Ikhwan al-Safa nabo baveza imibono efanayo.
I-DNA yizinhlayiya ezifaka ikhodi yezakhi zofuzo ezitholwa yisidalwa kubazali baso. Isakhiwo sayo asishintshi kalula. Ngakho-ke, isikhathi sokuthomba sihlobene ngqo nokukhishwa kwamahomoni. Kubantu abafinyelele ekuvuthweni ngokomzimba, kuye ngobuningi bamahomoni ocansi akhishwa, kuvela umehluko ekuziphatheni nasezintweni ezizwayo phakathi kwabesilisa nabesifazane. Ukuthomba ngaphambi kwesikhathi noma ngemuva kwesikhathi kuhlobene nezinga lokushisa kwendawo. Akukacaciswa ngokuphelele ukuthi ama-enzyme akhishwa ngenxa yezinga lokushisa alawulwa yini yi-DNA. Nakuba kungenzeka ukuthi ezinye izinto zamakhemikhali ezikhishwa ngenxa yokushintsha kwezinga lokushisa zilawulwa yi-DNA, lokhu kungase kubangelwe yizakhi zofuzo ezikwi-plastid, okusho ukuthi zikhishwa ngezikhathi ezithile. Nokho, lolu shintsho luhlala ngaphakathi kwesizinda sezofuzo sohlobo, aludluli imingcele yohlobo.
Cabanga ngesihlahla sikakhukhunathi. Endaweni lapho izulu libanda khona, isikhathi sokuvula kwezimbali salo siyalibaziseka. Endaweni eshisa kakhulu, sivula ngaphambi kwesikhathi. Ngisho nangesihlahla esisendaweni eyodwa, isikhathi sokuvula kwezimbali siyashintsha, siye phambili noma emuva, kuye ngesimo sezulu sonyaka ngamunye. Kunjalo nangabantu. Isikhathi sokuthomba kwezingane zomndeni oqhamuka ezindaweni ezibandayo, oselokhu wathuthela ezindaweni ezishisayo, siyashintsha kuye ngesimo sezulu sendawo abathuthele kuyo.
(UProfesa Dokta Adem Tatlı)
Ngiyabingelela ngithandazela…
UbuSulumane Ngemibuzo
