Drogi bracie/Droga siostro,
W Koranie, w większości przypadków
„zwrot”
wyrażony za pomocą pojęcia
„odrodzenie”
Zostało to wyraźnie i jednoznacznie stwierdzone, że nastąpi dzień sądu, że to ożywienie nastąpi tylko raz i że powrót na ziemię po śmierci jest absolutnie niemożliwy.
Reinkarnacja
w słowniku
tenasüh, tekammüs, tecessüd-ü cedîd(1) – przekroczenie z jednego ciała do drugiego po śmierci, czasami z człowieka w zwierzę, a ze zwierzęcia w człowieka, czyli migracja dusz.
(2) oznaczają. Korzeń słowa oznacza wcielenie, przybranie ciała.
„inkarnacja”
Zgodnie z tym, reinkarnacja oznacza ponowne wcielenie. „Renaissance” (ponowne narodzenie) ma to samo znaczenie.
Chociaż w języku słowo „reinkarnacja” ma to samo znaczenie co „metempsychoza”, to jednak, zwłaszcza w niektórych grupach, które obecnie bronią tego poglądu, reinkarnacja jest używana w odróżnieniu od metempsychozy i w bardziej szczególnym znaczeniu. Zgodnie z tym, w reinkarnacji nie ma mowy o regresji i przejściu do ciał zwierzęcych. Pod tym względem reinkarnacja całkowicie różni się od metempsychozy i transmigration (3), czyli przechodzenia duszy do ciała innego istoty, co częściej spotykane jest w pismach wschodnich. Według tych osób, których można nazwać nowymi metempsychozistami, reinkarnacja nie ma nic wspólnego z metempsychozą w filozofii i religiach Indii, ani pod względem celu, ani idei. Ponieważ w metempsychozie nie ma idei ewolucji. Jest to jedynie cykl przychodzenia i odchodzenia w oparciu o zasadę kary i nagrody. Natomiast w reinkarnacji chodzi o powrót na ziemię dusz, które nie uwolniły się od ziemskich więzi, w celu ewolucji.
Istnienie,
Przy każdym wcieleniu w świat, człowiek spotyka się z sytuacją, która jest sumą jego poprzednich żywotów. Zakłada się, że w ewolucji nigdy nie następuje powrót do niższych poziomów (nie ma regresu). (4)
Według tego przesądnego twierdzenia, wspieranego obecnie głównie przez ruchy spirytualistyczne, dusze, które nie osiągnęły duchowego rozwoju i dojrzałości, będą wciąż odradzać się na świecie, aż do osiągnięcia tego rozwoju. Jednakże, po dokładnym przeanalizowaniu, okaże się, że współczesne rozumienie reinkarnacji jest jedynie nową formą starożytnego, rozpowszechnionego w religiach indyjskich, mitu o metempsychozie, przedstawionego w nowoczesnych owiewaniach.
Niektórzy zwolennicy reinkarnacji w Turcji, zainspirowani interpretacją niektórych wersetów z Tory i Ewangelii przez przedstawicieli tej idei na Zachodzie, dostosowując je do teorii reinkarnacji, poszukują w Koranie wersetów, które można by w podobny sposób interpretować. Próbują oni interpretować te wersetów w sposób sprzeczny z ich prawdziwym znaczeniem, aby uzasadnić swoje poglądy. Podobne starania podejmowane w przeszłości w celu uzasadnienia tezy o teząsuh (przenikanie duszy do innego ciała) stanowią dla nich dodatkowy argument. Jednak Koran jednoznacznie odrzuca reinkarnację, nie pozostawiając żadnych wątpliwości. Ignorowanie jasnych wersetów na ten temat i poszukiwanie wsparcia dla tej teorii poprzez naciąganie interpretacji innych wersetów jest oczywistym błędem.
Poprawne podejście to:
Jeśli w danej kwestii istnieją wersetów o jasnym znaczeniu (muhkam) oraz wersetów o znaczeniu niejasnym (mutašabih), należy przyjąć te o jasnym znaczeniu jako podstawę i próbować interpretować inne wersetów w ich świetle. Właśnie te wersetów, które przedstawimy w tym artykule, wyraźnie wskazują, że nie ma powrotu na ziemię. (5)
A. Odmowa ponownego przyzwolenia na powrót na Ziemię
W Koranie, w większości przypadków
zwrot
Koncepcja zmartwychwstania, wyrażona w tym pojęciu, jest jasno określona jako wydarzenie, które nastąpi w Dniu Sądu Ostatecznego, że zmartwychwstanie to jednorazowe wydarzenie i że powrót do świata po śmierci jest absolutnie niemożliwy. W tym kontekście istnieje wiele wersetów. W niektórych z tych wersetów, w chwili śmierci, na placu zstąpienia, podczas rozliczenia, w chwili ujrzenia piekła, a także po wejściu do piekła, wyrażane są pragnienia powrotu do świata przez zaprzeczających, ale we wszystkich przypadkach na te pragnienia udzielana jest odpowiedź odmowna (nie!).
a. Odmowa powrotu na Ziemię po śmierci
Pierwszy przypadek, czyli odmowa powrotu na ziemię w chwili śmierci, która jest bramą do świata pozaziemskiego, jest wyrażona w różnych wersetach. Poniższy werset jest w tym względzie bardzo jasny i jednoznaczny:
„A gdy śmierć nadchodzi do jednego z nich, on mówi:
„O, Panie mój, sprowadź mnie z powrotem [do życia na ziemi], abym mógł w tym życiu, które zmarnowałem, dokonać dobrych uczynków!”
Nie! To tylko puste słowa, które wypowiada. A za nimi czeka ich przepaść, aż do dnia, w którym zostaną wskrzeszeni.
(Al-Mu’minun, 23/99-100).
W tym wersecie, który wyraźnie i jednoznacznie stwierdza, że powrót na ziemię jest absolutnie niemożliwy, powrót na ziemię jest określany jako próżne marzenie, a na potwierdzenie tego…
„to tylko puste słowa, które nic nie znaczą”
zostało powiedziane (6), zwracając tym samym uwagę na to, że Bóg nie złożył takiej obietnicy i że ta prośba nigdy nie zostanie wysłuchana.
„A za nimi jest berzakh, aż do dnia, w którym zostaną wskrzeszeni”.
Wyrażenie to wskazuje również, że aż do dnia zmartwychwstania będą mieli przed sobą berzakh (7) (przeszkodę uniemożliwiającą powrót na ziemię), co oznacza, że będą istniać w innym wymiarze życia, pomiędzy światem doczesnym a zaświatami, i nie będą mogli wrócić na ziemię.
„Jak dziecko, które wyszło z łona matki, nie może do niego powrócić, tak i dusza, która opuściła ten świat i weszła w życie grobowe, nie będzie mogła z niego wyjść i powrócić.”
(8) Zatem słowo „berzah” użyte w tym wersecie również wskazuje na to, że nie będzie powrotu do świata doczesnego.
I rzeczywiście, jako człowiek pochodzący z regionu, w którym powszechnie wierzy się w powrót na ziemię, Ikbal…
„Musimy zwrócić uwagę na trzy punkty, które zostały jasno wyjaśnione w Koranie i które nie pozostawiają miejsca na żadne nieporozumienia.”
po tym, jak powiedział, w drugim punkcie
„Zgodnie z Koranem powrót do tego świata jest niemożliwy. Sprawa ta jest jasno wyjaśniona w poniższym wersecie.”
Wspomniał o wersetach, które przedstawiliśmy powyżej, używając określenia (9).
Pomimo tego wyraźnego oświadczenia
„Ten werset mówi o tym, że duch nie powróci do ciała, z którego odszedł, a nie o tym, że powróci na ziemię.”
(10) lub
„To dowód nie na to, że reinkarnacji nie ma, ale na to, że prośby tych, którzy chcą ciągle wracać do świata i nadrobić zaległości, są odrzucane.”
Niewątpliwie sprzeczność twierdzeń takich jak (11) jest oczywista. Werset bowiem nie zawiera żadnych wskazówek na temat pragnienia powrotu do starego ciała ani na temat wielokrotnego przybycia na świat osoby, która te słowa wypowiedziała. Gdyby to pragnienie wyraziła osoba, która przybyła na świat wielokrotnie, odpowiedź brzmiałaby…
„Czyż nie był wysyłany na ziemię wielokrotnie?!”
Używano takiego właśnie stylu. Rzeczywiście, w podobnym wersecie, w odpowiedzi na wyrażającego żal zaprzeczającego, powiedziano:
„Czyż nie daliśmy wam czasu, byście mogli pomyśleć i rozważyć? Przecież przybył do was prorok, by was ostrzec!”
(Fâtir, 35/37).
W tym wersecie wspomniano, że człowiekowi dano tyle życia, ile potrzebuje, aby rozmyślać i słuchać rad, a nie o wielokrotnym przyjściu na świat. Zatem stwierdzono, że każdemu człowiekowi dano – długi lub krótki – okres czasu, aby mógł słuchać rad i rozmyślać. Gdyby ten okres był niewystarczający i potrzebne było ponowne przyjście na świat, te wyrażenia nie zostałyby użyte w wersecie.
Istnieją również inne werset podobne do powyższego:
„Nadciągnie nad nimi karanie, a niewierzący”
„O, Panie nasz, daj nam jeszcze trochę czasu, abyśmy mogli wysłuchać Twojego wezwania i być posłuszni Twojemu posłannikowi”.
„Ostrzegać ludzi przed dniem, w którym to nastąpi.”
(Ibrāhīm, 14/44),
„Wydawajcie z tego, czym was obdarzyliśmy, na drodze Allaha, zanim śmierć przyjdzie do was! A gdy śmierć przyjdzie, to już będzie za późno!”
„O Boże, daj mi jeszcze trochę czasu, a zobaczysz, jak będę czynił dobro i stanę się prawdziwym czcicielem Twoim!”
Choćby miał tak powiedzieć, Bóg nie przedłuży terminu śmierci nikomu, komu ma się on dokonać. Bóg wie wszystko, co czynicie.”
(Al-Munafiqūn, 63/10-11).
Te wersety wskazują na brak możliwości powrotu na ziemię. Ponieważ celem reinkarnacji jest osiągnięcie pełni rozwoju, to gdyby ta teza była prawdziwa, czy nie należałoby dać szansy na osiągnięcie stanu pobożności temu, kto o to prosi?! A przecież nie tylko powrót na ziemię jest niemożliwy, ale nawet odroczenie śmierci jest niedozwolone. Ten stan:
„Bóg nigdy nie odroczy terminu śmierci, który nadszedł…”
Jest to wyraźnie stwierdzone w wersecie. Następujący werset również to potwierdza:
„Kiedy przyjdzie czas, który Bóg wyznaczył, nie da się go już odroczyć.”
(Nuh, 71/4).
Te wersety bardzo jasno wskazują na brak reinkarnacji. Ponieważ umierającemu nie przedłuża się terminu śmierci, nie daje się mu dodatkowego czasu, więc takie żądanie, złożone po nadejściu śmierci, nigdy nie zostanie uwzględnione. Gdyby takie żądzenie zostało uwzględnione, zrealizowano by je przed śmiercią.
Dopóki Bóg nie pozwoli im powrócić na ziemię, ludzie nie będą w stanie osiągnąć tego własnym wysiłkiem i staraniem. Jak stwierdza werset:
„Oto, zobaczcie, gdy dusza dotrze do gardła, a wy, którzy przy nim przebywacie, tylko patrzycie. A my jesteśmy bliżej niego niż wy, lecz wy nie widzicie. Cóż, jeśli nie będziecie rozliczeni w życiu przyszłym, jeśli jesteście konsekwentni w swoich twierdzeniach, to sprowadźcie tę odchodzącą duszę z powrotem!”
(Al-Waqi’ah, 56/83-87).
Ten styl wypowiedzi, który wyraża, że nie ma powrotu do świata, całkowicie zamyka drzwi nadziei w tym kierunku.
b. Odmowa powrotu na Ziemię w Dniu Sądu Ostatecznego
W tym wersecie natomiast wspomniane jest, że pragnienie powrotu na ziemię, które wyrazzą zaprzeczający w Dniu Sądu Ostatecznego, gdy będą rozliczani ze swoich czynów, będzie jedynie pustym pragnieniem:
“…
„Czyżby teraz byli jacyś wstawiennicy, którzy mogliby się za nas wstawiać, albo czyżby nas powrócono na ziemię, abyśmy mogli uczynić coś innego niż to, co uczyniliśmy?”
Zrobili sobie krzywdę, a to, co wymyślili, zniknęło bez śladu.”
(Al-A’raf, 7/53).
W ten sposób werset ten odrzuca prośby zaprzeczających, które zgłoszą na placu zstąpienia, o powrót do świata doczesnego, i oznajmia, że nie będzie dla nich ani wstawiennika, ani powrotu do świata doczesnego.
c. Odmowa powrotu na Ziemię w trakcie wizji piekła
“… Albo gdy zobaczy karę,
„Oby tylko była szansa, żeby wrócić i tym razem być po dobrej stronie.”
Strzeżcie się dnia, w którym to powiecie.”
(Zümer, 39/58),
„Tam, gdzie ich zatrzymano przed ogniem,
„Oby nam było dane wrócić do świata doczesnego, byśmy nie zaprzeczali już nigdy znakom naszego Pana i byśmy byli wierzącymi!”
„A gdybyś tylko zobaczył, co mówią! Przecież to, co wcześniej skrywali (grzechy), stało się dla nich oczywiste. Nawet gdyby zostali posłani na ziemię, z pewnością powtórzyliby to, co im zabroniono. Oni są zdecydowanie kłamcami.”
(Al-An’am, 6/27-28).
W tym wersecie
„Nawet gdyby zostali posłani na ziemię, z pewnością powtórzyliby to, co im zabroniono. Są przecież kłamcami.”
To zdanie jest bardzo ważne w kontekście naszego tematu. Oświadcza bowiem, że nawet gdyby ludzie zostali ponownie zesłani na ziemię, zrobiliby to samo i znowu popełniliby grzechy zabronione przez Boga, co stanowi uzasadnienie, dlaczego ludzie nie zostali ponownie zesłani na ziemię.
Została wyjaśniona jego mądrość.
d. Odmowa prośby o powrót na Ziemię, złożonej w piekle
„
„O, Panie nasz! Wyzwól nas z piekła! Jeśli bowiem powrócimy do naszych dawnych grzechów, to naprawdę będziemy należeć do niesprawiedliwych!”
Powiedział: „Zamknijcie usta! Nie mówcie!”
(Al-Mu’minun, 23/107-108).
„O, Panie nasz, wyzwól nas, abyśmy mogli dokonać tych dobrych uczynków, których dotąd nie dokonywaliśmy.”
(Fâtir, 35/37),
„Ci, którzy (złośliwym) ulegają, mówią:
„Ach! Gdybyśmy tylko mogli jeszcze raz wrócić na ziemię, żebyśmy mogli uciec od nich (tych złych), tak jak oni teraz uciekają od nas!”
I tak Bóg pokaże im, że to, co uczynili, stanie się dla nich powodem żalu i żałości, i oni nie wyjdą z ognia.”
(Al-Baqara, 2/167).
Ten ostatni werset głosi, że nawet ich prośby o powrót na ziemię, a co dopiero pragnienia śmierci i uwolnienia od piekielnych kar, nie zostaną spełnione, wręcz przeciwnie, będą wiecznie przebywać w nieśmiertelnym piekle.
Jak widać, we wszystkich czterech przypadkach prośby grzeszników i zaprzeczających, którzy chcieli powrócić na ziemię, zostały zdecydowanie odrzucone, a takie coś zostało wyraźnie wykluczone. Dlatego też, po tych jasnych wersetach, próba błędnego interpretowania niektórych wersetów i nadawania im przeciwnego znaczenia jest ewidentnie błędnym postępowaniem.
Tutaj,
„Skoro powrót na Ziemię jest niemożliwy, to dlaczego życzą sobie tego?”
Na pytanie, które może się nasunąć, możemy odpowiedzieć następująco: ich pragnienia wynikają albo z nieświadomości, że coś takiego jest niemożliwe, albo z wyrażenia ogromnego żalu, mimo świadomości, że jest to niemożliwe. Bo można pragnąć czegoś, co się nie wydarzy.12 Można też rozumować tak: choć wiedzieli, że powrót na ziemię jest niemożliwy, nie mieli innego sposobu, by uwolnić się od okropnej sytuacji, w jakiej się znaleźli, i dlatego musieli pragnąć tego, co było niemożliwe, mimo świadomości tego faktu.
B. Inne wersety negujące powrót na Ziemię
Oprócz powyższych wersetów istnieje wiele innych, które wyraźnie lub pośrednio wskazują na brak powrotu na ziemię. Próbujemy teraz przedstawić te wnioski, jakie udało nam się wyciągnąć z tych wersetów.
„Czyż nie widzą, że zniszczyliśmy wiele pokoleń przed nimi? Oni już nigdy nie powrócą do tych czasów.”
(Yasin, 36/31)
Werset wyraźnie stwierdza, że zniszczone ludy nie powróciły później na ziemię. Biorąc pod uwagę, że zniszczone ludy były uważane za ludzi wadliwych, nieosiągających duchowego rozwoju, werset ten staje się silnym argumentem przeciwko reinkarnacji. Inny werset, w tym samym kontekście, …
„Powrót do miasta, którego ludność została przez nas unicestwiona, jest zabroniony.”
(Al-Anbiya, 21/95)
zostało to potwierdzone zakazem, wyrażonym słowem „haram”, co oznacza, że powrót na ziemię jest absolutnie niemożliwy.
jest haramem,
czyli,
jest zabronione
tym samym zamknięto wszystkie drzwi nadziei na powrót do świata tym, którzy pokładali w tym nadzieję.
„Bóg stworzył was z macic waszych, nie wiedząc nic”.
(Al-Nahl, 16/78)
Ten werset jest również silnym argumentem przeciwko reinkarnacji. Zgodnie z tym poglądem, powrót człowieka na ziemię ma na celu jego rozwój. Aby jednak rozwój mógł nastąpić, konieczne jest istnienie doświadczeń z poprzedniego życia. Natomiast werset wyraźnie mówi, że tak nie jest, że dzieci rodzą się na świat bez żadnej wiedzy.
Po opisaniu w ostatnich wersetach Sūry al-Wāqiʿa stanu ludzi w chwili śmierci,
„(Zmarły) jeśli należy do tych, którzy są bliscy Bogu, jeśli należy do tych, którzy są w raju, i jeśli należy do tych, którzy zaprzeczają i zbłąkali się…”
(Al-Waqi’ah, 56/88-94)
W tych słowach wymieniono miejsca, do których ludzie trafią po śmierci, ale nie wspomniano o powrocie na ziemię tych, którzy nie dokonali ewolucji, byli grzeszni i wadliwi. Wręcz przeciwnie, stwierdzono, że miejsce kłamców i tych, którzy zboczyli z drogi, jest w piekle:
„A jeśli jest z tych, którzy kłamią i zbłądzą, to czeka go uczta z wrzącą wodą i wejście do piekła.”
(Al-Waqi’ah, 56/92-94).
Podobna sytuacja ma miejsce w tym wersecie, który opisuje koniec świata i podział ludzi na grupy w zależności od ich uczynków:
„W dniu Sądu Ostatecznego ludzie zostaną rozdzieleni: ci, którzy uwierzyli i czynili dobre uczynki, będą cieszyć się w rajskich ogrodach. Ci zaś, którzy zaprzeczali i kłamali, odrzucając nasze znaki i zaprzeczając życiu pozagrobowemu, będą poddani karze.”
(Rzym 30,14-16).
Jak widać, w tych wersetach, które mówią o podziale ludzi na różne grupy, nie ma mowy o powrocie na ziemię.
Podobny obraz przedstawia również następujący werset:
„Kto przyjdzie przed oblicze Pana swojego jako grzesznik, tego czeka piekło… A kto przyjdzie jako wierzący, czyniąc dobre uczynki, tego czekają wysokie stopnie: Ogrody Eden, pod którymi płyną rzeki, w których będą przebywać na wieki! Oto nagroda dla tych, którzy oczyszczają swoje dusze!”
(Ta-Ha, 20/74-76).
Jak widać, w tym wersecie, który opisuje stan człowieka po śmierci, nie ma mowy o jakimkolwiek innym miejscu niż raj i piekło, ani o powrocie na ziemię.
O tych, którzy trafią do raju
„Tam (w raju) nie zaznają śmierci, prócz śmierci, która nastąpiła przedtem.”
W wersecie (Duhan, 44/56) stwierdza się, że śmierć następuje tylko raz. Zatem reinkarnacja, która wymaga kilku lub wielu śmierci, jest również odrzucana na podstawie tego wersetu.
„Każda dusza skosztuje śmierci. Potem do nas powrócą.”
(29:57, An-Naml)
W tym wersecie również wspomniano o tym, że umarli powrócą nie do tego świata, lecz do Boga.
„Gdyby Bóg pociągał ludzi do odpowiedzialności za ich czyny, nie pozostawiłby na ziemi żadnego żyjącego stworzenia. Lecz On odracza ich karę do określonego czasu. A gdy nadejdzie ten czas, nie będą mogli ani o chwilę go opóźnić, ani przyspieszyć.”
(Nahl, 16/61)
Werset ten również wyraża, że ten świat nie jest miejscem, gdzie ludzie otrzymują nagrodę lub karę za swoje czyny, ale że pełną zapłatę za swoje czyny ludzie otrzymają w innym świecie.
„On to jest, który stworzył człowieka z wody i uczynił go krewnym i bliskim…”
(Furkan, 25/54)
Fakt, że ludzie są ze sobą związani więzami pokrewieństwa i bliskich relacji, jak wyraża to werset, również przeczy teorii reinkarnacji. Zgodnie z tą teorią, ojciec może jutro wrócić na świat jako dziecko swojego syna, a zmarłe dziecko może urodzić się w innej rodzinie i – jeśli wróci jako mężczyzna – poślubić swoją siostrę, a – jeśli wróci jako kobieta – swojego brata!
Oznaczający nadmierną skłonność Żydów do życia doczesnego.
„Jeden z nich prosił, aby mu dać tysiąc lat życia.”
(Al-Baqara, 2/96)
ten werset również wskazuje na brak reinkarnacji. W przeciwnym razie mówiono by o pragnieniu powrotu na ziemię, a nie o życiu tysiąc lat. Dalsza część wersetu stanowi dodatkowy dowód na to. Ponieważ w dalszej części…
„Długie życie nie uchroni go przed karą”
W tym wersecie zaprzecza się twierdzeniu, że przedłużenie życia poprzez powrót na ziemię w inny sposób przyczyni się do rozwoju człowieka, i wskazuje się, że długa żywotność nie jest gwarancją ewolucji.
Oprócz wszystkich tych wersetów, Koran zawiera wiele innych, które mówią o końcu świata, o fizycznym zmartwychwstaniu po śmierci, o wiecznym życiu w piekle i o tym, że niewierzący nie zostaną przebaczeni. Te wersetu, poprzez swoje znaczenie, negują reinkarnację, oznajmiając, że to jedyne życie na tym świecie kończy się śmiercią, po której następuje wieczne życie. Na przykład,
„A potem, gdy tylko raz was wezwie, by powstać z ziemi, natychmiast wyjdziecie z grobów waszych.”
(Rum, 30/25),
„I nagle zobaczysz, że oni wychodzą ze swoich grobów i biegną do swojego Pana.”
(Yasin, 36//51)
Wersetach takich jak ten wyraźnie stwierdza się, że zmartwychwstanie nastąpi po końcu świata, poprzez wyjście z grobów, a zatem dusza nie przeniesie się do innego ciała. Takie werset są jasnym dowodem na brak reinkarnacji. Ponieważ twierdzenie o reinkarnacji jest sprzeczne z tymi przekonaniami. Dlatego też ci, którzy przyjmują to twierdzenie, nie uznają zmartwychwstania cielesnego. (13) Twierdzą, że piekło nie jest wieczne.
Dowody i wersety biblijne wskazujące na to, że wszechświat nie jest wieczny i wieczny, stanowią argument przeciwko reinkarnacji. Ponieważ, zgodnie z tymi twierdzeniami, ten świat nie ma ani początku, ani końca. Oznacza to, że nie nastąpi koniec świata, a ten świat będzie istniał w tym samym stanie na zawsze. Te twierdzenia są przeczone przez wersety Koranu, a współczesna nauka przewiduje, że prędzej czy później nastąpi katastrofa kosmicznego wymiaru, która zniszczy ten porządek.14
Jak widać, wiele wersetów wyraźnie wskazuje, że nie ma powrotu na ziemię, a wiele innych wskazuje na nieprawdziwość i sprzeczność tego twierdzenia.
UWAGI PODRĘCZNE
1- Munir Ba’labaki, el-Mawrid-90, wyd. 24, Dar al-Ilm li’l-Malayin, Bejrut, 1990, s. 773;
2- Używany jest przez Tahsina Saraça, a częściej w odniesieniu do przechodzenia do ciała zwierzęcia. (zob. James Thayer Addison, La Vie Apres LaMort Dans Les Croyans De L’ Humanite, Paryż, 1936, s. 87, 92, 125).
3- Gérard Encausse Papus, Reinkarnacja, Stambuł, 1999, s. 20, 104; René Guénon, Błąd Spirytystyczny (L’Erreur Spirite), tłum. L. Fevzi Topaçoğlu, İz Yayıncılık, Stambuł, 1996, s. 179, 180. Więcej informacji na temat tych pojęć można znaleźć w: ae, s. 179-185. Leksykalne znaczenie transmigration to migracja, wędrówka dusz, przejście do innego bytu (zob. Saraç, s. 1413). Na Zachodzie używa się go w odniesieniu do przejścia do innego ciała, najczęściej ciała zwierzęcia (zob. James Thayer Addison, La Vie Après La Mort Dans Les Croyans De L’Humanité, Paryż, 1936, s. 87, 92, 125).
4- Bedri Ruhselman. *Ruh ve Kâinât*, Ruh ve Madde Yayınları, Stambuł, 1977, s. 152; Sinan Onbulak. *Ruhî Olaylar ve Ölümden Sonrası*, Dilek yay., Stambuł, 1975; Necati Tarıman, „Reenkarnasyoncu Ne Ola ki?”, *Türkiye Günlüğü*, nr 45, marzec-kwiecień 1997, s. 228.
5- W tym miejscu postaramy się ponownie przeanalizować i przedstawić ten temat, który omówiliśmy w naszej pracy pt. „Reinkarnacja w świetle Koranu” pod różnymi kątami.
6- Ibn Aşur, Tefsiru’-Tahrir ve’t-Tenvir, Daru’t-Tunusiyye, tsz., XVIII, 123.
7- W odniesieniu do berzachu wspomnianego w wersecie, przekazano następujące poglądy towarzyszy i ich uczniów: zasłona między śmiercią a zmartwychwstaniem, zasłona między światem tym a zaświatami, przeszkoda uniemożliwiająca powrót zmarłych na ziemię, odroczenie do dnia Sądu Ostatecznego… (Maverdi, en-Nüket ve’l-Uyun, Bejrut, 1992, IV, 66-67).
8- Celal Kırca, Koran i Człowiek, Marifet Yay., Stambuł, 1996, s. 175.
9- Muhammad Iqbal, Odrodzenie myśli religijnej w islamie, Stambuł, 1984, s. 160.
10- Süleyman Ateş, Współczesny komentarz do Koranu, Yeni Ufuklar Neşriyat, Stambuł, 1991, VI, 118,
11- Yaşar Nuri Öztürk, Islam w Koranie, Yeni Boyut, Stambuł, 1994, s. 312.
12- Meraği, Tefsir, Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabi, Bejrut, 1974, VII, 101.
13- Jako przykład patrz: Haluk Hacaloğlu, Życie, śmierć i zaświaty, Wydawnictwo Duch i Materia, Stambuł, 1996, s. 11, 26.
14- W tym temacie patrz: Paul Davies, Ostatnie trzy minuty, Varlık Yay., Stambuł, 1994, s. 30; Steven Weinberg, Pierwsze trzy minuty, Tübitak Yay., Ankara, 1996, s. 139; Lincoln Barnett, Wszechświat i Einstein, Varlık Yay., Stambuł, 1969, s. 114 i in.
Z pozdrowieniami i modlitwami…
Islam w pytaniach i odpowiedziach
