Drogi bracie/Droga siostro,
Jak wiadomo, można wymienić wiele przyczyn wojen. Zgodnie z naszymi ustaleniami, wojny, w których brał udział Prorok Mahomet (s.a.w.), miały miejsce z następujących powodów i miały następujące znaczenie:
1. Sprawić, by poczuli, że mają siłę, by stawić czoła wrogowi.
Niektóre wojny, w których brał udział Prorok (pokój i błogosławieństwo niech będą z nim), w szczególności
Bitwa pod Badr
z
Wczesne wyprawy wojenne miały na celu pokazanie, że muzułmanie stanowią siłę, stworzenie przestrzeni do głoszenia islamu i ochronę ich istnienia przed atakami, skierowane były przeciwko politeistom i Żydom w Medynie, którzy żywili wrogość wobec islamu i jego wyznawców, oraz politeistom z Mekki, którzy wypatrywali okazji do ataku na muzułmanów.1
To
seriale,
Były to walki mające na celu pokazanie obecności i siły muzułmanów, a w konsekwencji usunięcie przeszkód w rozpowszechnianiu wiary. W tamtym okresie panowanie siły w regionie, uznawanie silniejszego za słusznego i brak prawa do życia dla uciśnionych, spowodowały, że Prorok Mahomet (s.a.w.) wysłał oddziały wojskowe w celu zapewnienia bezpieczeństwa w regionie. W tym celu przeprowadzono wyprawy Sif al-Bahr i Rabigh oraz bitwy pod Abwa, Buwat, Hamr al-Asad i Mały Badr.2
2. Zablokowanie źródeł finansowania ataku.
Niektóre wojny, w których brał udział Prorok (s.a.w.), miały na celu przejęcie kontroli nad szlakami handlowymi mekkijskich politeistów, którzy, po migracji muzułmanów z Mekki, przejęli ich majątek i wykorzystywali go do handlu, przygotowując tym samym wojsko do walki z Prorokiem (s.a.w.) i muzułmanami. Handel był jedynym źródłem utrzymania mekkijskich politeistów. Konwoje handlowe przybywające z Syrii, ze względu na uzbrojonych strażników, wymagały monitorowania, aby zapobiec ewentualnym atakom na muzułmanów w pobliżu Medyny. W związku z tym Prorok (s.a.w.) wysyłał wyprawy i oddziały zwiadowcze w celu śledzenia tych politeistycznych konwoi.3
Wojna pod Badr została bowiem stoczona w celu uniemożliwienia Kurajszowi, który finansował przygotowania wojenne zysków z handlu, kontynuowania tych przygotowań.
Bitwa pod Uhud
została przygotowana po porażce pod Badr, z myślą o zemście na Prorocy (pokój z nim), a jej finansowanie pochodziło z dochodów z karawanu handlowego Abu Sufjana jadącego do Syrii.4
Prześladowanie karawanów handlowych, które stanowiło tak istotną sankcję w przygotowaniach do wojny, było skutecznym środkiem represyjnym stosowanym przeciwko mekkijskim politeistom, którzy nieustannie zagrażali muzułmanom, czego przykładem są wyprawy Sīfu’l-Bahr, Rabığ, Harar, Nahle, Karde i Îs.5
3. Obronę przed atakami.
Chociaż wszystkie wojny Mahometa (s.a.w.) miały charakter defensywny pod względem ich celów i uzasadnienia, pod względem strategii militarnej liczba wojen o charakterze defensywnym była niewielka. Niektóre wojny Mahometa (s.a.w.) były wynikiem ataków wroga na istnienie i integralność terytorialną muzułmanów. W tym przypadku Mahomet (s.a.w.) skorzystał z prawa do samoobrony. Koran zezwala na wojnę w celu obrony w przypadku ataku,6 podkreślając jednocześnie, że wojna musi być prowadzona z uzasadnionych powodów.7
Okres między bitwą pod Badr i bitwą pod Dołem (Hendek) to okres walki obronnej przeciwko pogańskim Mekkańczykom i żydom z Medyny.8 Obserwuje się, jak ważne było podjęcie środków obronnych, zwłaszcza przeciwko żydom, z którymi żyli w Medynie, co okazało się niezwykle istotne w późniejszych okresach. Wobec silnego sojuszu Ahzab, utworzonego przez pogańskich Mekkańczyków i żydów z Chajbaru, muzułmanie, którzy musieli bronić Medyny, przeżyli niebezpieczne chwile z powodu zdrady Kurajzów podczas bitwy.9 W okresie medyńskim Prorok (s.a.w.) musiał zmagać się z wrogim nastawieniem żydów wobec muzułmanów i przygotowywać się na ewentualne ataki.10 Dlatego też bitwy pod Badr, Uhud i…
Wąwóz
wojny
są to najważniejsze wojny obronne, w których celem jest obrona przed atakami, zarówno pod względem legitymacji, jak i strategii wojennej.
4. Zbieranie informacji o wrogu.
Niektóre wyprawy i wyprawy zwiadowcze Proroka (pokój i błogosławieństwo Allaha niech będą z nim) miały na celu zdobycie informacji o wrogu, który w każdej chwili czekał na okazję do ataku. Musieli być oni w ciągłej gotowości bojowej przeciwko wszystkim wrogom, a przede wszystkim przeciwko politeistom. Z tych powodów Prorok (pokój i błogosławieństwo Allaha niech będą z nim), po zapewnieniu bezpieczeństwa Medyny, dążył do zawarcia porozumień z sąsiednimi plemionami, aby być bardziej ostrożnym wobec politeistów z Mekki. Pierwsze wyprawy zwiadowcze miały zazwyczaj na celu zbieranie informacji o wrogu, zdobywanie wywiadu i kontrolowanie ich sytuacji politycznej i ekonomicznej.11
Przed bitwami wysyłano oddziały rozpoznawcze i szpiegów w celu zebrania informacji. Zrozumienie ogólnej sytuacji wroga za pomocą rozpoznania, wywiadu i innych metod miało zasadnicze znaczenie dla bezpieczeństwa muzułmanów. Ponieważ do zdobycia Mekki muzułmanie musieli walczyć z wrogiem przy użyciu niewielkich sił, musieli uzyskać informacje o sile bojowej wroga, o tym, jak, gdzie i w jakich warunkach będą walczyć.12 Oddziały Nahle, Pierwszego Zûl-Kassa, Wadi’l-Kura’, Drugiego Cinab, Huneyn, Abdullah b. Revaha i Hayber zostały wysłane w celu zdobycia wywiadu na temat wroga, który mógł ich zaskoczyć.
5. Karanie za naruszenie i zdradę umów.
Naruszenie umów stanowi przestępstwo w stosunkach międzynarodowych. W czasach Proroka Mahometa (pokój z nim) naruszenie przez strony umów ich postanowień było przyczyną niektórych wojen. Po migracji do Medyny, naruszenie przez Proroka Mahometa (pokój z nim) zawartej w Medynie Karty Medyńskiej oraz traktatu pokojowego z Hudajbiją stało się podstawową przyczyną wybuchu niektórych wojen.
Prorok Mahomet (pokój i błogosławieństwo Allaha niech będą z nim) zawsze przestrzegał umów w najwyższym stopniu. Najbardziej wymownym przykładem jest następujące wydarzenie: zgodnie z jednym z punktów traktatu pokojowego w Hudajbijji,
„Jeśli ktoś, kto nawrócił się na islam w Mekce, chciałby uciec do Medyny, jego prośba nie byłaby przyjęta i zostałby odesłany z powrotem do Mekki.”
Syn delegata z Mekki, zaraz po zakończeniu podpisywania dokumentów
Abu Dżandal
przyszedł do Proroka (pokój z nim) ciągnąc za sobą łańcuchy i poprosił o opiekę. Süheyl ibn Amr, który podpisał umowę w imieniu Mekkańczyków, sprzeciwił się temu, twierdząc, że umowa weszła w życie.
„O wy, muzułmanie! Czy zamierzacie oddać tych Kurajszytów, którzy próbowali odwrócić mnie od mojej religii?”
do Abu Dżandala, który wzywał do pomocy, Prorok (s.a.w.) powiedział:
„Abu Dżandal, bądź cierpliwy! Oczekuj nagrody od Allaha. Allah otworzy przed tobą i tymi, którzy są w podobnej sytuacji, drzwi. Zawarliśmy pakt z Kurajszytami. Oni nam dali słowo, my im daliśmy słowo w imię Allaha, nie możemy złamać naszego słowa.”
13
dał odpowiedź. Ten smutny incydent jest bardzo ważnym przykładem, który pokazuje, że Prorok (s.a.w.) był wierny postanowieniom umowy do samego końca.
Okres wojen, który rozpoczął się po migracji z Mekki,
Traktat z Hudajbiji
z
Po wygaśnięciu, umowa ta została zerwana przez naruszenie jej przez Kurajszytów. Z tego powodu Prorok (s.a.w.) wyruszył na Mekkę, aby ich ukarzać.14 Wojny Proroka (s.a.w.) z plemionami żydowskimi w Medynie, podobnie jak z politeistami, miały miejsce z uzasadnionych powodów, takich jak działanie wbrew postanowieniom zawartej umowy i współpraca z wrogiem wbrew jej postanowieniom. Zgodnie z umową zawartą z plemionami żydowskimi w Medynie po hijrze,
„cała ludność Medyny stanowi jedną wspólnotę, nie można zawierać porozumień z politeistami i ich sojusznikami przeciwko muzułmanom ani im udzielać pomocy”
Zostało to zaakceptowane. Tekst umowy zawierał wyraźne oświadczenie, że wielcy bogowie Kurejszytów nie będą w żaden sposób wspierani.15 Zgodnie z postanowieniami tej umowy, wojny przeciwko Żydom z plemion Banu Kainuka, Nadir i Kurajza były wynikiem złamania umów.16
W rezultacie, mimo że zawarte w umowach postanowienia były dla niego niekorzystne, Prorok (pokój i błogosławieństwo Allaha niech będą z nim) scrupulatnie przestrzegał ich, jednak wielokrotnie był zdradzany przez swoich sojuszników. To właśnie ta sytuacja stała się podstawowym uzasadnieniem dla wypraw przeciwko plemionom Kaynuka, Nadir i Kurajza, a także dla podboju Mekki.
6. Karanie za grabież i rabunek.
Grabież zwierząt pasących się należących do Proroka (s.a.w.) i muzułmanów oraz zabicie w tym czasie niektórych muzułmanów stały się przyczyną niektórych wypraw. Ponieważ muzułmanie byli atakowani wyłącznie z powodu swojej wiary, konieczne było zwalczanie osób dokonujących tych ataków i plemion, które je organizowały. W przypadku napadu i grabieży, obrona majątku i życia jest uważana za obronę konieczną. Straty materialne i ludzkie poniesione w obronie koniecznej nie wymagają żadnej kary z punktu widzenia prawa islamskiego. Wyprawy na Harar, II Zû’l-Kassa, Tarif, synów Fezare, Ükl i Uraniler, Meyfaa, a także wyprawy przeciwko synom Kureyzy, Safwan / Pierwszy Badr, Sevik i Dûmetü’l-Cendel, jak również inne wydarzenia i ataki, takie jak grabież lub próba grabieży mienia Proroka (s.a.w.) i muzułmanów, lub zabicie niektórych muzułmanów w takich atakach, stały się przyczyną tych wypraw.
7. Zapobiegaj zdobywaniu przez wroga zwolenników.
Prorok Mahomet (s.a.w.) w każdym okresie swojego życia był otwarty na pokój i porozumienie. W sytuacji, gdy Mekkańczycy wypędzili go z ojczyzny, zmuszając do emigracji (hicry), a następnie nie pozostawili go w spokoju w Medynie, zawarł porozumienie z plemionami o różnych wyznaniach mieszkającymi w Medynie. W tym kontekście zawarto traktaty z niektórymi plemionami położonymi na szlaku handlowym Kurejszy, aby zapobiec ich wstąpieniu w szeregi wroga i stworzyć podstawę pokoju.17 Bitwy pod Ebwa i Zu’l-Ušajrą zostały przeprowadzone w celu faktycznego wdrożenia porozumienia pokojowego. Te starania Proroka Mahometa należy rozumieć jako wysiłek na rzecz rozwiązania sporów drogą pokojową i pojednania w okresie medyńskim, kiedy jeszcze nie toczyły się pełnowymiarowe wojny.
8. Interwencje podjęte po otrzymaniu informacji o ataku.
Znaczna część wypraw i ekspedycji wojskowych Proroka Mahometa (s.a.w.) została podjęta w odpowiedzi na informacje o planowanym ataku, czasem ze strony jednego plemienia, czasem całego sojuszu plemion, ataków skierowanych przeciwko niemu osobiście i muzułmanom ze względu na ich wiarę. Brak reakcji na informacje o planowanym ataku oznaczałby kapitulację przed wrogiem. Prorok Mahomet (s.a.w.) działał, aby uniknąć pierwszego ciosu w obliczu pewnego ataku wroga. Chociaż rzeczywisty atak wroga stanowił uzasadnienie dla wojny, pewne informacje o przygotowaniach do ataku, uzyskane dzięki wywiadowi, również stanowiły uzasadnienie dla podjęcia działań odwetowych.18 Pierwsza wyprawa do Zû’l-Kassa, Karkaratü’l-Küdr, Bahran, Dûmetü’l-Cendel, Müreysi, Vâdi’l-Kura’, Türebe, wyprawy przeciwko plemionom Necid/Hevazin, Meyfaa, Cinab, Zatü’s-Selasil, plemionom Bekir, wyprawa Abdullaha b. Revaha, wyprawa do Chajbary, Gâbe, wyprawa Kutby b. Amira, a także wyprawy przeciwko Gatafan, Katan, Zâtu’r-Rika’, Huneyn, Taif, Chajbar, Fedaq oraz wyprawa do Tabuk – wszystkie te wyprawy i ekspedycje wojskowe zostały podjęte w odpowiedzi na informacje o planowanym ataku wroga. Biorąc pod uwagę ich liczbę, widać, że większość wypraw i ekspedycji wojskowych Proroka Mahometa (s.a.w.) była reakcją na informacje o planowanym ataku.
9. Pomagaj prześladowanym muzułmanom.
Niektóre wojny miały na celu położyć kres prześladowaniom i torturom muzułmanów przez plemiona i państwa, które naruszały ich wolność religijną i wyznaniową. Osoby, plemiona i państwa pełne wrogości wobec Proroka Mahometa (pokój i błogosławieństwo Boże niech będą z nim) i muzułmanów wykorzystywały każdą okazję, aby dać upust swojej wrogości. Akty te mogły przybierać formę prześladowań i tortur muzułmańskich mniejszości żyjących na terytorium innych państw.
Koran uważa, że muzułmańscy obywatele i społeczności, którzy są poddawani uciskom, uniemożliwiającym im swobodę wyznania i praktykowania religii oraz uniemożliwiającym im życie zgodnie z zasadami ich religii, są zobowiązani do zwalczania tego ucisku z całą swoją mocą.19
„Co się z wami dzieje, że
„O, Panie nasz! Wyprowadź nas z tego miasta, którego mieszkańcy są niesprawiedliwi, i obdarz nas opiekunem od Ciebie i przekaż nam pomoc od Ciebie!”
Czyż nie walczycie w obronie biednych dzieci, mężczyzn i kobiet, i czyż nie walczycie dla Boga?!
20
Na podstawie tego wersetu można uzasadnić tezę, że wojna ma być prowadzona w celu pomocy ofiarom niesprawiedliwości. Pomoc, jaką Prorok (pokój i błogosławieństwo Allaha niech będą z nim) udzielił plemieniu Huzaa przeciwko atakom Kurajszytów w okresie zawarcia traktatu Hudajbija, po ich prośbie o pomoc,21 można rozumieć jako przykład wypełnienia polecenia zawartego w tym wersetzie.22
Bi’r-i Maûne
Seriyja i wyprawa do Dûmetü’l-Cendel to interwencje wojskowe, do których Prorok Mahomet (pokój i błogosławieństwo Allaha niech będą z nim) był zmuszony, aby pomóc muzułmanom, którzy byli ofiarami prześladowań.
10. Usunięcie przeszkód w przekazywaniu informacji.
Komunikat,
Zgodnie z głównym obowiązkiem Proroka (s.a.w.) i muzułmanów, celem było dotarcie do całego świata z imieniem Allaha w pokojowych warunkach. Nawet w sytuacjach, gdy wróg nieuchronnie wciągał w wojnę, obowiązek głoszenia wiary nie był zaniedbywany.23 W ramach tego obowiązku Prorok (s.a.w.) wysyłał delegacje do okolicznych plemion i państw. Po przeanalizowaniu uzasadnień wypraw i wypraw bojowych, które rzekomo miały na celu głoszenie wiary, okazuje się, że miały one miejsce w wyniku samoobrony delegacji, które zostały zaatakowane podczas wykonywania ich misji.
Innymi słowy, wojna nie została wszczęta z powodu odmowy przyjęcia islamu przez przeciwnika, ale dlatego, że doszło do ataku na muzułmanów.
Zatem Prorok Mahomet (pokój z nim) walczył nie po to, by ludzie zmuszali się do przyjęcia islamu, ale po to, by usunąć przeszkody stojące na drodze do głoszenia wiary.
Wśród wypraw, które Prorok Mahomet (s.a.w.) wysłał w celu głoszenia islamu, można wymienić wyprawę Ka’ba ibn Umaira do Zât-al-Aṭlah24, wyprawę Amr ibn As do Zât-us-Salasil25, wyprawę Abdurrahmana ibn Awfa do Dûmat al-Jandal oraz wyprawę Chalida ibn Walida do Cezimy.26 Wyprawa Ibn Abi al-Awca, również wysłana w celu głoszenia islamu, miała na celu nawrócenie plemienia Sulajm. Jednak oni odpowiedzieli: „Nie potrzebujemy twojego wezwania.” i zaatakowali muzułmanów strzałami, zabijając wszystkich poza Ibn Abi al-Awcą.27
Prorok Mahomet (s.a.w.) wysyłał delegacje do różnych plemion i państw, czasami w odpowiedzi na prośbę, a czasami bez żadnego konkretnego celu, jedynie w celu szerzenia islamu. Delegacje te, które nie miały żadnego innego celu niż szerzenie islamu, zostały zamordowane w zasadzkach i w wyniku zdrady.
Rajdy na Reci’, Bi’r-i Maûne, plemię Sulajm, Zât-ı Atlah, Zâtü’s-Selasil, plemię Cezîme, Uman, Bahrajn i Dûmetü’l-Cendel,
Choć miało to różne przyczyny, w większości przypadków kończyło się zabójstwem delegacji wysłanych w celu przekazania przesłania islamu sąsiednim plemionom i państwom.
Ataki na misje informacyjne, które miały na celu rozpowszechnienie religii zdolnej zapewnić wieczne zbawienie całej ludzkości, były spowodowane tym, że ci, którzy dobrowolnie i pod pretekstem chęci nawrócenia swoich plemion na islam prosili Proroka (pokój i błogosławieństwo Allaha niech będą z nim) o wysłanie misji informacyjnych, mimo zobowiązania się do ich bezpiecznego transportu, zastawiali na nie zasadzki i mordowali ich. Prorok (pokój i błogosławieństwo Allaha niech będą z nim) w obronie własnej i w celu obrony islamu wciągnął się w konflikt z tymi, którzy mu byli wrogo nastawieni. Bitwa pod Zatu’r-Rika oraz wyprawy do Jemum, Maja’a, Banu Amir, Druga wyprawa nad Morze Śródziemne i wyprawa do Chajbaru miały na celu uniemożliwienie ataków na pokojowe misje informacyjne.
11. Karanie za złe traktowanie i zabijanie posłańców.
Po zawarciu traktatu pokojowego w Hudajbijji, Prorok Mahomet (s.a.w.) wysłał posłów do władców regionu, aby zaprosić ich do przyjęcia islamu. Niektórzy z tych władców pozytywnie odpowiedzieli na wezwanie, inni zaś nie tylko odpowiedzieli negatywnie, ale także dopuścili się wobec posłów, a w ich nieobecności wobec Proroka Mahometa (s.a.w.) i muzułmanów, zachowań przekraczających granice przyzwoitości, a nawet obraźliwych.28 Posłowie ci, wysłani do przywódców plemion i państw, bliskich i odległych, w celu wypełnienia obowiązku głoszenia wiary, byli czasami obrażani, a nawet zabijani przez władców, do których byli wysłani, a czasami atakowani i rabowani przez innych. Tymczasem od wieków, a także obecnie, posłowie posiadają w prawie międzynarodowym zagwarantowane bezpieczeństwo.29 Obrażanie, rabowanie, a nawet zabijanie posłów, których bezpieczeństwo jest zagwarantowane, stanowi przestępstwo dla osób i instytucji, które dopuściły się tego czynu. Właśnie z tego powodu odbyły się wyprawy do Himsy, plemion Kurajto i Kuratal oraz wyprawa pod Mutą.
12. Nie odpowiadaj na deklarację wojny wroga.
Deklaracja wojny przez wroga była jednym z powodów, dla których Prorok Mahomet (s.a.w.) prowadził wojny święte (dżihad). Nieodpowiedź na deklarację wojny ze strony wroga zachęciłaby go do jeszcze silniejszego i śmielszego ataku, dlatego konieczna była odpowiedź. W tym sensie odpowiedź na deklarację wojny jest uzasadnioną obroną. Wrogowie, deklarując wojnę, wykazują swoją determinację do walki. Przed obliczem tego zagrożenia Prorok Mahomet (s.a.w.) odpowiedział na deklarację wojny, czego przykładem jest bitwa pod Małym Badr.
Po częściowym niepowodzeniu w bitwie pod Uhud, w której walczył z pogańskimi Mekkańczykami, Prorok (s.a.w.) przyjął propozycję Abu Sufjana, który w zeszłym roku, z dumą po zwycięstwie, rzucił wyzwanie na ponowne spotkanie w Badr.30 W odpowiedzi na groźbę wojny ze strony Kurajszytów, Prorok (s.a.w.), gdy nadszedł czas, wyruszył na wyprawę wojenną,31 aby odpowiedzieć na deklarację wojny Abu Sufjana; jednak nie spotkał nikogo. Abu Sufjan, który wyruszył z Mekki z dwoma tysiącami ludzi, pod pretekstem niedoboru żywności zawrócił do Mekki, nie docierając do wyznaczonego miejsca.32 Jasno wynika z tego, że wyprawa ta miała na celu odpowiedź na deklarację wojny Abu Sufjana.
Wnioski
W niniejszym opracowaniu, analizującym przyczyny i uzasadnienia wojen, w których brał udział Prorok Mahomet (s.a.w.), stwierdza się, że wojny te miały miejsce z bardzo różnych powodów i uzasadnień. W związku z tym, że wszystkie wojny miały uzasadnione podstawy, można wywnioskować, że Prorok Mahomet (s.a.w.) nie dokonał żadnej niesłusznej interwencji militarnej. Biorąc pod uwagę wszystkie przyczyny i uzasadnienia, które doprowadziły do wojen, bardzo wyraźnie widać, że Prorok Mahomet (s.a.w.) nie dokonał niesłusznego ataku na żadne plemię lub państwo bez uzasadnienia.
Biorąc pod uwagę zasady i podstawy islamu, oparte na Koranie i Sunnie, relacje zarówno na poziomie indywidualnym, jak i państwowym opierają się na pokoju. Wojna jest natomiast niepożądaną koniecznością, stanem tymczasowym i może pojawić się jako walka o przetrwanie.
Jeśli odniesiemy to do czasów współczesnych, przyczyny i uzasadnienia wojen, w których brał udział Prorok (pokój i błogosławieństwo niech będą z nim), jak w każdym okresie, tak i w dzisiejszych czasach, stanowią podstawowy kryterium do określenia legitymacji wojen, które mają miejsce.
Przypisy:
1. Hattâb, Mahmud Şît, Prorok jako Dowódca. Genialność Proroka w dziedzinie wojskowości, tłum. Ağırakça, Ahmed, Istambuł, 1988, s. 56.
2. Szczegółowe informacje na temat gazi i serij można znaleźć w: Nargül, Veysel, Dżihad w świetle Koranu i praktyk Proroka Mahometa, (niepublikowana rozprawa doktorska), Erzurum, 2005, s. 111-217.
3. Ibn Hiszam, Abu Muhammad Abd al-Malik ibn Hiszam, as-Sīra an-Nabawiyya, red. Mustafa Seka i in., wyd. nieokreślone, t. II, 241-242, 245; Muslim, Sayd 17.
4. Ibn Sa’d, Muhammad, et-Tabakâtu’l-Kübrâ, Bejrut, 1985, II, 37; Semhûdî, Nuruddin Ali b. Ahmed, Vefâu’l-Vefa, Bejrut, ts., I, 281. Zob. także Ibnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed, el-Kâmil fi’t-Tarih, Bejrut, 1965, II, 113, 116; Buhârî, Menakıb, 251, Megazi, 2.
5. zob. Hamidullah, Muhammed, Prorok Islamu, tłum. Salih Tuğ, Ankara, 2003, II, 1036-1037.
6. Al-Hajj, 22/38; Al-Baqara, 2/190; Ash-Shura, 42/41.
7. Al-Baqara, 2/194.
8. Hattâb, Prorok-Wódz, s. 13.
9. Al-Waqidi, Muhammad ibn Umar, Kitab al-Maghazi, Oxford University Press, 1966, II, 459-460; Ibn Qayyim, Abu Abdallah Muhammad ibn Abi Bakr, Zad al-Ma’ad fi Hady Hayr al-Ibad, Kair, bez daty wydania, III, 129-130.
10. Al-Baqara, 2/91; Al-Imran, 3/183; Al-Qasas, 28/48-50.
11. Ibn Hiszam, I-II, 601 i nast.; Hamidullah, Prorok Islamu, I, 139.
12. zob. Belâzurî, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Yahya b. Cabir, Ensâbu’l-Eşraf, Bejrut, 1996, I, 383-384; Kettânî, Abdulhay, et-Terâtibu’l-İdâriyye, Bejrut, ts., I, 363.
13. Ibn Hišâm, III-IV, 318; Beyhaki, Ahmed b. Ali b. Hüseyin, es-Sünenü’l-Kübrâ, Haydarabad, 1344, Sünen, IX, 219-220.
14. Ibn Kajim, Zadu’l-Meâd, III, 290, 394.
15. zob. Ibn Hišâm, I-II, 501-504.
16. Ibn Sa’d, II, 28-29, 57-59, 74-78; Ibn al-Asir, II, 137-139; Suhayli, Abdurrahman b. Abdillah b. Ahmed, ar-Rawdu’l-Unuf fi Tafsir al-Sirah al-Nabawiyyah li Ibn Hiszam, Kair, bez daty wydania, II, 296; Samhudi, I, 277-278, 298.
17. Al-Anfâl, 8/58; At-Tawbah, 9/12-13; Güner, Osman, Relacje Proroka Mahometa z ludźmi Pisma Świętego, Ankara, 1997, s. 299.
18. Al-Anfal, 8/58; At-Tawbah, 9/12-13; Al-Imran, 3/146-147, 200.
19. Hajj, 22/39-40.
20. Nisâ, 4/75.
21. Abu Yusuf, Jakub ibn Ibrahim, Kitab al-Haraj, Kair, 1396, s. 230; Belazuri, Futuh al-Buldan, red. Abdullah Anis al-Tabbah, Bejrut, 1987, s. 41.
22. Yaman, Ahmet, Wojna w prawie państw islamskich, Stambuł, 1998, s. 86-87.
23. Darimî, Siyer, 8.
24. Ibn Sa’d, II, 127-128.
25. Ibn al-Asir, II, 232.
26. Ibn Hišâm, IV, 280-281.
27. Ibn Sa’d, II, 123.
28. Ibn Kathir, Ibn Kathir, Imaduddin Abu’l-Fida Ismail, al-Bidaya wan-Nihaya, Bejrut, 1966, IV, 268 i nast.
29. Šaibānī, Muḥammad ibn Ḥasan, Šarḥ Sīrat al-Kabīr (z komentarzem Serahsiego), Bejrut 1997, II, 72; Turnagil, Ahmet Reşid, Islamiyet ve Milletler Hukuku, Stambuł 1972, s. 92-96.
30. Ibn Hiszam, III, 100; Belazuri, Ensab, I, 417.
31. Taberí, Abu Dżafar Muhammad ibn Dżarír, Tárihu’t-Taberí Tárihu’l-Ümem ve’l-Müluk, Bejrut, bez daty wydania, III, 42; Ibn Hazm, Abu Muhammad Ali ibn Ahmad, Jawami’us-Sira, tłum. M. Salih Arı, Stambuł, 2004, s. 180-181.
32. Ibn Hišâm, III, 220; Ibn Sa’d, II, 59-60.
Z pozdrowieniami i modlitwami…
Islam w pytaniach i odpowiedziach
