Drogi bracie/Droga siostro,
Nie ma pewnych informacji na temat tego, kiedy rozpoczęto pisanie Mesnevi. Mevlana jedynie wspomina, że kontynuował pisanie drugiego tomu od 15. dnia miesiąca Receb 662 (13 maja 1264 r.) i że pisanie zostało wstrzymane na jakiś czas po zakończeniu pierwszego tomu.
Eflaki wspomina, że przerwa ta trwała dwa lata i była spowodowana ponownym małżeństwem Husameddin Çelebi po śmierci jego żony. Sahih Ahmed Dede w tomie I, w 659 roku Cemaziyelahir (maj 1261), przekazuje relację, zgodnie z którą Mevlana miał wówczas pięćdziesiąt pięć lat, a Husameddin Çelebi trzydzieści siedem.
Abdülbaki Gölpınarlı, powołując się na wersy z końca I tomu Mesnevi, twierdzi, że ten tom mógł zostać ukończony przed upadkiem kalifatu Abbasydów w 656 (1258) i że przerwa między I a II tomem powinna wynosić sześć lat.
Bediuzzaman Fürûzanfer, przyjmując relację Eflakiego, twierdzi, że I tom został napisany w latach 657-660 (1259-1262). Biorąc pod uwagę różne relacje, można stwierdzić, że praca nad I tomem Mesnevi rozpoczęła się w latach 1258-1261, a została ukończona w 1263 lub 1264 roku. Pozostałe pięć tomów powstało bez przerwy. Eflaki i Feridun Sipahsalar wspominają o tym, że praca została ukończona. Bediuzzaman Fürûzanfer uważa tę relację Sahih Ahmed Dede za wiarygodną.
Biorąc pod uwagę różne daty, można powiedzieć, że pisanie Mesnevi trwało od ośmiu do dziesięciu lat i zakończyło się w 666 (1268). Ismail Ankaravi, który uważał, że dzieło składa się z siedmiu tomów, twierdzi, że VII tom został napisany w 670 (1271).
W Masnavi, dyktowanej Hüsameddinowi Çelebiemu, nie zastosowano systematycznej metody ani pod względem treści, ani formy. W dziele opisano sytuacje, w których Mevlana dyktował w nocy, aż do świtu, przez co Hüsameddin Çelebi nie mógł spać, a także sytuacje, w których inspiracja zanikała, gdy Mevlana jadł. Hüsameddin Çelebi wspomina, że Mevlana nie korzystał z żadnych książek ani nie brał do ręki pióra podczas dyktowania Masnavi; mówił, co mu przyszło do głowy, w medresie, w łaźniach Ilgın, w łaźni w Konyi, w Meram; a on sam od razu to zapisywał, a nawet nie nadążał za pisaniem. Mówi, że czasami mówił bez przerwy przez kilka dni i nocy, a czasami milczał przez miesiące. Sytuacja ta wskazuje na nieustanne objawianie się w sercu człowieka doskonałego (insan-ı kamil), będącego zwierciadłem prawd boskich, znaczeń dotyczących prawd boskich, które w niektórych momentach przelewały się z języka (feyiz).
Po zakończeniu każdego tomu Mesnevi, czytano go (mukabele) Mevlanie, który osobiście nakazywał Husameddinowi Çelebiemu poprawki. Za jego zasługi, w różnych miejscach tomów, Mevlana wspominał go różnymi pseudonimami i dedykował mu dzieło. Mevlana nakazywał również, aby po zakończeniu każdego tomu, w czerwonym tuszu, pisano tytuły zwane „surh”, a także arabskie wstępy na początku tomów. Eflaki wspomina, że oprócz Husameddina Çelebiego, do pisania Mesnevi byli również inni skrybowie. Sahih Ahmed Dede relacjonuje, że przypomniał Mevlanie o niedokończonej historii trzech braci na końcu VI tomu i że sam ją dokończył i dodał do Mesnevi. Jednakże, w dodatku do dzieła, napisanym przez Sultana Veleda, widać, że historia nadal nie jest zakończona.
W poetyce (poezji) Mevlânâ, który nie napisał Mesnevi w celu tworzenia poezji, poezja nie wykracza poza narzędzie do wyrażania myśli; wręcz przeciwnie, używa wyrażeń poniżających poezję, stwierdzając, że sens nie mieści się w poezji, a litera nie może w pełni odzwierciedlać sensu. Uważa poezję za formę, która przedstawia sens, ale podkreśla również, że sens nie może objawić się bez formy, dlatego uważa, że sufickie znaczenia powinny być wyrażane w formie poezji i w tym sensie wywyższa poezję.
Mevlana, mówiąc, że Mesnevi nie składa się jedynie z brzmienia, metrum, poezji i historii (formy), ale że celem jest przekazanie znaczenia odbiorcy, ostrzegał przed skupianiem się na formie, twierdząc, że ci, którzy skupiają się na formie, nie otrzymają znaczenia, a ci, którzy otrzymują znaczenie, robią to za pomocą formy.
Mevlana w przedmowach (dibace), które umieszczał na początku każdego tomu, ogólnie przedstawiał temat i treść dzieła. Pierwsze zdanie przedmowy do I tomu, zawierające trzykrotnie powtarzane słowo, zostało przez większość komentatorów Mesneviego interpretowane jako szariat, tariqat i hakikat. Mesnevi opiera się na tym łańcuchu zasad i na wzajemnym powiązaniu tych zasad. Z tego punktu widzenia głównym tematem Mesneviego jest religia i osiągnięcie Hakikat, trzech podstawowych filarów religii, co wymaga praktyki i stanu, a praktyka i stan czerpią znaczenie z hakikat. W tym sensie Mesnevi, traktując temat poznania zasady osiągnięcia hakikat, omawia również drogi do osiągnięcia tego poznania (poznanie mistyczne), czyli praktyki (nauki szariatyczne) i stany (nauki o süluk), w kontekście poznania hakikat (ilm-i ilahi). Stany mistyczne, osiągane w wyniku praktyk takich jak abdest, modlitwa i post, są wyjaśniane w kontekście poznania Boga, czyli hakikat, lub osiągniętego ilahi ilm. Dlatego Mesnevi jest dziełem traktującym o istocie sufizmu, czyli ilm-i ilahi, o istnieniu i jego przejawach (merâtib-i vücûd), o człowieku doskonałym (insân-ı kâmil) i drogach do zjednoczenia z Bogiem (süluk i jego stany). Mevlana twierdzi, że Mesnevi jest przewodnikiem (burhan) dla süluk, pomagając odkryć tajemnice zjednoczenia i bliskości. Słowa Sipehsâlâr’a, który twierdzi, że Mesnevi jest przewodnikiem dla tych, którzy wchodzą na drogę tariqatu, że zawiera wszystkie stany süluk, że choć pozornie jest poezją, to w całości jest tajemnicą jedności, interpretacją Koranu i hadisów, istotą prawd, są ważne, ponieważ pokazują, jak Mesnevi było postrzegane w początkowym okresie.
Porównywanie przez Mevlānā’ę Mesneviego z Koranem pod względem treści i stylu, a także określanie go różnymi przymiotami Koranu, wynikające z traktowania religii jako całości, nie powinno być interpretowane, jak błędnie rozumieją niektórzy krytycy Mesneviego, jako ustanowienie wspólnego, literalnego związku między Mesnevim a Koranem. Mesneviego należy rozumieć jako dzieło wyjaśniające absolutne znaczenie pochodzące z tego samego źródła co Koran, i czerpiące z ogólnego znaczenia. Mevlānā określa Mesneviego również jako książkę odkrywającą wewnętrzne znaczenia Koranu, interpretującą i badającą jego symbole i wskazówki (keşşâfü’l-Kur’ân). Z tego punktu widzenia dzieło to można uznać za poetycką, alegoryczną interpretację. Fakt, że spośród około 950 tytułów, które w pewnym sensie odzwierciedlają treść zawartych w nim opowieści, ponad pięćdziesiąt pochodzi z ajatów, a trzydzieści trzy z hadisów, jest dowodem na to, że te opowieści są oparte na tekstach religijnych.
Są to opowieści humorystyczne lub satyryczne (żartobliwe, szydercze), odzwierciedlające kulturę XIII wieku. Na przykład w opowieści o dyni, która jest jednym z takich przykładów, poruszane są tematy pożądania i szkodliwości wiedzy naśladowczej. Cel może zostać pominięty z powodu tego, że odbiorca skupia się na formie opowieści, nie rozumie jej znaczenia lub nie potrafi spojrzeć na tekst jako całość. Mevlana zwraca uwagę na tę sytuację,
wyraził to w wierszu. Źródłem historii zawartych w Mesnevi są przede wszystkim opowieści biblijne, ale także sufickie legendy i szeroka kultura historycznych przekazów. Historie te zawierają również wiele elementów dotyczących zwyczajów i obyczajów XIII wieku. Z tego powodu dzieło to stało się źródłem badań nad historią społeczną.
Z pozdrowieniami i modlitwami…
Islam w pytaniach i odpowiedziach
