Czy duch zmarłego może nawiązać kontakt ze światem żywych i widzieć osoby odwiedzające jego grób?

– Czy mógłby Pan/Pani udzielić informacji na temat życia w Berzahu (w grobie)?

– Czy prawdą jest, że odczytanie Yasin-i Şerif w piątkowy wieczór powoduje przybycie dusz zmarłych do domu i że oczekują one przed drzwiami? Co Pan/Pani o tym sądzi?

– Czy osoba modlaca się przy grobie w piątek jest widoczna dla zmarłego?

– Czy człowiek może zobaczyć kogoś, kto już nie żyje? Czy możliwe jest porozmawianie z zmarłymi?

– Czy duchy mogą się objawiać i czy mogą wyrządzać krzywdę?

Odpowiedź

Drogi bracie/Droga siostro,

Życie po śmierci, zwane również „światem duchów”, jest sprawą niewidzialną, ponieważ ciała zazwyczaj rozkładają się i stają się ziemią, a dusze pozostają. Osoba żyjąca i osoba, która przeszła do świata berzahu, przebywają w odrębnych światach.

Mieszkańcy Berzahu również mają swoje życie, odczuwają przyjemności i cierpienia, radość i smutek.

Jednak ci, którzy wciąż przebywają w świecie materialnym, nie mogą normalnymi zmysłami odczuć życia duszy po śmierci ciała, tego, co tam czuje i czego doświadcza. Dowiadujemy się o tym jedynie od naszego Proroka, który znał boską prawdę.

Z hadisów Proroka dowiadujemy się, że dusze wierzących spotykają się w świecie berzahu. Relacjonowane są również historie o zmarłych, którzy otrzymują wiadomości od żywych i widzą osoby odwiedzające ich groby. Mogą poznać źródło modlitw i duchowych darów ofiarowanych im. Dusze wierzących, będąc w stanie łaski i wolne, mogą swobodnie się poruszać. Natomiast dusze niewierzących i dusze wierzących obciążonych wieloma grzechami są zajęte karą.

Możliwe jest, że zmarli wracają do domu, gdy czyta się im Koran. Trudno jednak stwierdzić, czy tak jest w przypadku każdego zmarłego.

Spotkania zmarłych w świecie Berzah.

Dusze w świecie Berzahu dzielą się na dwie kategorie: te, które przebywają w błogosławieństwie, i te, które cierpią.

Według Ibn al-Kayyima, dusze cierpiące w karze nie mają możliwości spotkania się ze sobą. Są jak więźniowie. Natomiast dusze wolne, czyli te w błogosławieństwie, spotykają się, odwiedzają się nawzajem i rozmawiają. Dyskusja dotyczy wydarzeń z przeszłości i przyszłości na świecie. Każda dusza przebywa z towarzyszami, którzy są jej równi w czynach i mają taki sam stopień. Dusza Proroka Mahometa (s.a.w.) zaś przebywa z Najwyższym Towarzyszem (Refiku’l-A’lâ).

(najwyższy stopień)

jest matką.

W 4. Surze Koranu (An-Nisa):

„Ci, którzy są posłuszni Bogu i Prorokowi, będą towarzyszyć prorokom, prawym, męczennikom i sprawiedliwym, którym Bóg okazał łaskę. Jakże to wspaniali towarzysze!”


(1)

Powiedziano, że to jedność ma miejsce w trzech miejscach: na tym świecie, w berzachu i w życiu pozagrobowym. We wszystkich tych trzech światach człowiek jest z tym, kogo kocha. (2)

W tym wersecie Koranu zawarto informację, że dusze spotkają się ze sobą w świecie berzah. Powodem objawienia tego weresu jest bowiem następujące wydarzenie:

Jeden z towarzyszy Proroka (pokój i błogosławieństwo Allaha z nim) był smutny i płakał, myśląc, że po śmierci jego miejsce będzie znacznie wyższe niż ich, i że będą oddzieleni od Proroka (pokój i błogosławieństwo Allaha z nim). Kiedy Prorok (pokój i błogosławieństwo Allaha z nim) zapytał go o przyczynę jego smutku, odpowiedział:

„Nie potrafimy znieść rozstania z tobą w tym świecie, O Proroku Boży. Po śmierci nie będziemy mogli cię widzieć, ponieważ twoje miejsce będzie wyższe niż nasze. Jak mam znieść twoje odejście?”

i wyjawił swoje zmartwienie. Po tym wydarzeniu zstąpił powyższy werset (3), w którym powiedziano, że ci, którzy kochają Boga i Proroka, będą w świecie zaświatów i w życiu pozagrobowym, tak jak w tym świecie, razem z Prorokiem.

W Al-Imran 3:172 Allah, Najwyższy, oznajmia, że męczennicy są żywi i żyją w dostatku u swojego Pana, i że pragną, aby ci, którzy pozostali za nimi, zostali poinformowani, że nie ma dla nich strachu ani smutku, i że cieszą się z łaski i dobroci Boga. (4) Ten werset wskazuje również, że dusze w świecie pośrednim spotykają się i rozmawiają ze sobą. Ponieważ w wersetach wspomniano…

„będą się radować”

słowo,

„chcą, żeby im przekazano dobrą nowinę”

tak jak to znaczy,

„radują się i wzajemnie sobie dają dobre wieści”

co oznacza również (5) Skoro sobie nawzajem dają dobre wieści, to znaczy, że ze sobą rozmawiają i się widują.

Abu Hurajra przekazał słowa Proroka (s.a.w.):

„Mieszkańcy raju na pewno będą odwiedzać się nawzajem w raju.”

Jak powiedział. (6) Zgodnie z przekazami, dusze wierzących będą w raju w świecie pośrednim (berzah). Zatem, osoby z raju w tym hadisie mogą odnosić się do tych, które przebywają w raju w świecie pośrednim. Potwierdzeniem takiego rozumienia hadisu jest inny przekaz, przekazany przez Umm Hani, córkę Abu Taliba (40/660):

Pewnego dnia Umm Hani zadała Prorokowi (pokój i błogosławieństwo niech będą z nim) następujące pytanie:

„Czy po śmierci też będziemy się widywać i odwiedzać?”

Oto odpowiedź Proroka (s.a.w.):

„Duch staje się ptakiem, który karmi się owocami raju. A w dniu Sądu Ostatecznego każdy duch powraca do swojego ciała”.

(7)

Z tej odpowiedzi wynika, że dusze wierzących spotykają się ze sobą w raju.

W przekazanej przez Ibn Abi ad-Dunia relacji, zwrócono się do Proroka (s.a.w.):

„Czy zmarli się nawzajem rozpoznają?”

Na pytanie: „Co powiedział Prorok (s.a.w.)?”

„Tak, przysięgam na Boga, którego dłoń jest w mocy, że oni będą się wzajemnie rozpoznawać, tak jak ptaki rozpoznają się na szczytach drzew.”

zostało sformułowane w ten sposób.(8) To pytanie zadała matka Biśra ibn Barâ’ ibn Ma’rura, jednego z towarzyszy Proroka, i gdy dowiedziała się, że zmarli rozpoznają i znają się nawzajem, natychmiast udała się do umierającego w Beni Salema i przekazała mu pozdrowienia od swojego syna Biśra.(9) W innej wersji hadisu wspomniano o duszach, które spotkają się i poznają się nawzajem w raju, jak ptaki.

„dobre dusze”

zostały wymienione.

Kiedy Bilal ibn Rabah (zm. 20/641), jeden z towarzyszy Proroka, miał umrzeć, jego żona zaczęła płakać i narzekać. Bilal jednak powiedział:



„Jak wielka radość, jak wielka wesele. Oznacza to, że spotkam się z moimi ukochanymi, z Mahometem i jego grupą.”

i zaczyna mówić: (10) Bilal w tym miejscu daje żonie obietnicę, że w Berzachu spotka się z Prorokiem (s.a.w.) i jego towarzyszami, i że będą tam razem, tak jak byli na ziemi. (11) Tymi słowami przypomina żonie, że nie powinna płakać i ubolewać, ale raczej się radować.

W hadisie, który Bajakī przekazał z łańcucha przekazu hasan od Ibn Abbas, dotyczącego pytań w grobie, powiedziano, że dusza wierzącego, który dobrze odpowiada podczas przesłuchania w grobie, będzie przebywać z innymi wierzącymi. (12)

Ponownie, według Bayhaqi’ego

„Gałęzie Wiary”

W przekazach od Aliego ibn Abi Taliba, które zostały odnotowane przez niego, Hazrat Ali powiedział:

„Było dwóch wierzących i dwóch niewierzących przyjaciół. Jeden z wierzących zmarł. Kiedy usłyszał, że trafi do raju, przypomniał sobie swojego przyjaciela i powiedział:

„Boże, mój przyjaciel, taki a taki, zawsze mi nakazywał posłuszeństwo Tobie i Twojemu Prorokowi, radził mi dobro i zabraniał zła…”

modli się, aby po nim nie zbłądził i aby otrzymał te same błogosławieństwa, które otrzymał on. Potem, gdy umiera jego drugi przyjaciel, ich dusze spotykają się i mówią do siebie:

„Jakże wspaniały brat, jakże wspaniały przyjaciel i jakże wspaniały towarzysz”

tak mówią.

Kiedy jeden z dwóch nie wierzących przyjaciół umrze i zostanie obiecany karze, przypomni sobie drugiego przyjaciela i powie:

„Boże, mój przyjaciel zawsze nakazywał mi buntować się przeciwko Tobie i Twojemu Prorokowi, kazał mi czynić zło i nie czynić dobra. Boże, nie prowadź go do prawego postępowania po mnie, aby i on doświadczył kar, jakie ja doświadczyłem, i abyś się na niego złościł tak, jak się złościłeś na mnie.”

Potem umiera drugi, a gdy ich dusze się spotykają, mówią do siebie:

„Ani złym bratem, ani złym przyjacielem.”

tak mówią.”(13)

Z tego widać, że w berzachu spotykają się dusze dobrych i złych.

Jak podaje Suyuti i Bayhaqi, przekazany przez Abu Katadę i Jabira hadis dotyczący starannego przygotowywania szat pogrzebowych dla zmarłych brzmi:

„Na pewno odwiedzą się nawzajem w grobach.”

zawiera również zdanie: (14)

Bajtaki

„Gałęzie Wiary”

Po przekazaniu hadisu od Abu Katady (54/673), stwierdził, że hadis ten jest zgodny z wersetami 3/169-170 z Al-Imran, które mówią o tym, że męczennicy są tam karmieni.(15)

W noc Miradżu, gdy Prorok (s.a.w.) spotkał się z Adamem (a.s.) na niebie, widział po jego prawej i lewej stronie pewne cienie, a gdy zapytał, kim oni są, powiedziano mu, że są to dusze tych, którzy trafią do raju i piekła (16), co wskazuje na obecność dobrych i złych w berzachu.

-Jak mawiał Hazrat Ali-

jest dowodem na to, że będą razem.

Dowodem na to, że dusze spotykają się i rozmawiają w świecie berzahu, jest hadis, który mówi, że dusza wierzącego, podniesiona do nieba po śmierci, zostanie powitana przez tych, którzy są obdarzeni miłosierdziem, i że będą pytać o świat i tych, którzy w nim mieszkają. W hadisie przekazanym przez Abu Ayyuba al-Ansariego, Prorok (s.a.w.) powiedział:

„Kiedy dusza wierzącego zostanie odebrana, spotkają ją przy Allahu ci, którzy są obdarzeni miłosierdziem.”

(17)

Duchy wierzących cieszą się z przybycia ducha innego wierzącego bardziej niż ktoś, kto spotyka się z ukochaną osobą, która była daleko, i witają go w ten sposób, pytając: „Jak się masz, co u ciebie słychać?”

W tym momencie aniołowie, którzy przychodzą po duszę nowo zmarłego, mówią:

– Zostawcie go, dajcie mu szansę, żeby odpoczął. Bo był w wielkim kłopotach. Powiedzcie mu:

– Jeśli powie: „On/Ona zmarł/a przed mną”;

– Inna lillahi wa inna ilayhi raji’un (Do Boga należy nasza dusza i do Niego wrócimy).

(należymy do Allaha i do Niego powrócimy),

do Hâviye, miejsca ich wiecznego spoczynku

(do płonącego piekła)

Tamten świat zniknął. Mówią: „Jakie to złe miejsce i jaki to zły wychowawca!” (18)

W tej kwestii przekazano również słowa Abdullaha ibn Mubareka, który powiedział:

„Mieszkańcy grobów czekają na wieści. Kiedy ktoś umrze i tam trafi, pytają go: co zrobiłeś tam, co zrobiłeś tam”. O kimś:

„On umarł, czy wam o tym nie powiedziano?”

powiedział/a:

Mówią: „Inna lillahi wa inna ilayhi raji’un” i:

„On poszedł inną drogą niż nasza.”

dodają.”(19)

Sa’id ibn al-Musayyab (zm. 94/712), jeden z uczniów Sahabów, powiedział:

„Kiedy umiera człowiek”

(który/która wcześniej zmarł/a)

dziecko przyjmuje go tak, jak się przyjmuje powracającego z wojny nieobecnego.”

tak powiedział.(20)

Te hadisy i przekazy, które mówią, że zmarli spotykają się ze sobą w berzachu i dowiadują się o tych, którzy niedawno do nich dołączyli, są wspierane przez przekazy, które mówią, że czyny dzieci, wnuków i bliskich krewnych będą przedstawiane ich ojcom i bliskim w grobie, a oni będą się radować z powodu dobrych uczynków przedstawionych im krewnych, a smucić się z powodu ich złych uczynków.

Zmarli w grobach są świadomi czynów swoich krewnych i przyjaciół, którzy za nimi zostali, i cieszą się z ich dobrych uczynków, a smucą się z ich złych. (21) Autentyczne przekazy podają, że Mujahid powiedział w tej sprawie:

„Człowiek w grobie zostaje obdarzony dobrym przesłaniem (błogosławieństwem) ze względu na dobroczynne czyny swojego dziecka, które za nim nastąpiło”.

(22)

Relacjonuje się również, że Sa’id ibn Dżubajr (zm. 95/714) powiedział:

„Z pewnością zmarli otrzymują wieści o żywych. Nie ma nikogo, kto wcześniej stracił bliską osobę, a nie otrzymywałby wieści o pozostałych członkach rodziny. Jeśli wieści są dobre, cieszy się i pocieszony jest; jeśli złe, to się smuci.”

(23)

Abu ad-Darda (zm. 32/652), jeden z towarzyszy Proroka, modlił się tak:

„Boże, proszę Cię, uchron mnie przed czynem, który przyniesie hańbę moim zmarłym.”

(24)

Abdullah ibn Mubarak przekazuje również słowa Abu Ayyuba al-Ansariego, jednego z towarzyszy Proroka, który powiedział:

„Dzieła żywych są przedstawiane zmarłym. Jeśli widzą coś dobrego, radują się i wzajemnie się obiecują; a jeśli widzą coś złego, mówią: „Boże, odwróć to od niego!”

(25)

Jak widać z powyższego pytania o zmarłego, które zadali nowo przybyłym, zmarli byli osobiście poinformowani o żyjących.

-Z wyjątkiem tych, których Bóg sobie wybierze-

Nie możemy tego powiedzieć. Dlatego rozumiejemy, że dowiadują się o tym od nowo przybyłych i dołączających do nich. A dowiadując się o tym od nowo przybyłych, wskazuje to na to, że dusze w berzachu rozmawiają i komunikują się ze sobą.

– Dusze zmarłych w świecie zaświatów rozmawiają ze sobą. Czy możliwe jest, aby ci, którzy jeszcze nie umarli i żyją na świecie, rozmawiali z tymi z zaświatów?

– Czy zmarli mają jakieś powiązania z żyjącymi?

Spotkania żywych z tymi, którzy przeszli do zaświatów:

Spotkania żyjących z tymi, którzy przebywają w berzahu, odbywają się w dwóch formach: podczas czuwania i podczas snu.

Najlepszym przykładem i dowodem na możliwość spotkania w stanie czuwania są hadisy, które mówią o tym, że Prorok (pokój i błogosławieństwo Allaha niech będą z nim) spotkał się z duszami niektórych proroków podczas Wniebowstąpienia (Miradż) oraz uczą o odwiedzaniu grobów.

W Koranie, zwracając się do Proroka Mahometa (pokój z nim), Bóg mówi:

„Zapytaj tych, których przed tobą posłaliśmy, czy my, oprócz Miłosiernego, ustanowiliśmy jakichś innych bogów, którym należałoby się oddawać cześć?”


(26)

Jak głosi przekaz. Niektórzy tłumaczy twierdzą, że pytanie zawarte w tym wersecie odnosi się wyłącznie do nocy Isra i Miradż (27), podczas gdy inni interpretują go tak, że Allah dał Prorokowi (s.a.w.) możliwość rozmowy z poprzednimi prorokami w dowolnym czasie. Według tych, którzy podzielają drugie stanowisko, ograniczenie bezwzględnego brzmienia wersecu (słowa) do nocy Isra i Miradż jest błędną interpretacją. I bardziej trafne jest zrozumienie wersecu dosłownie, przyjmując, że Prorok (s.a.w.) miał tę możliwość w dowolnym czasie (28).

Spotkanie Proroka (s.a.w.) z poprzednimi prorokami za jego życia jest czymś możliwym. I dla Allaha, zgodnie z Jego mocą, nie stanowi to żadnego problemu. Allah Teâlâ sprawił, że to wydarzenie miało miejsce, a Prorok (s.a.w.) spotkał się z duszami innych proroków w Jerozolimie (w meczecie Al-Aksa) w noc Míraca, będąc przytomnym. Autentyczne przekazy wskazują również na to, że spotkał się i rozmawiał z niektórymi z nich w świecie niebieskim (niebiosach). (29)

W innym przekazaniu od Hadżdżara Omara, Prorok (s.a.w.) powiedział, że Mojżesz (a.s.) modlił się do Boga, aby mógł spotkać się z Adamem (a.s.), i że Bóg, jeszcze za życia i przy świadomości Adama (a.s.), pokazał go Mojżeszowi, a oni ze sobą rozmawiali. (30)

Natomiast kontaktowanie się z mieszkańcami Berzaha za życia i w stanie czuwania przez kogoś innego niż prorocy jest…

Jednakże, jak się mówi, jest to łaska Boża, i w tym kontekście opowiada się wiele historii o spotkaniach sług Bożych, proroka Mahometa (s.a.w.) i innych wielkich postaci. (31)

Osobie odwiedzającej grób.

„zair”

, do odwiedzanego

„mizura”

Powiedzenie tego jest dowodem na to, że odwiedzony słyszał i wiedział o wizycie odwiedzającego podczas wizyty. Ponieważ gdyby odwiedzony nie znał odwiedzającego, nie powiedziałby tego.

„mezûr = odwiedzony”

Nie mówi się tak. Co więcej, nasz Prorok (s.a.w.) uczył zasad odwiedzin na grobach i nakazywał składanie pozdrowień zmarłym po przybyciu na cmentarz, co również należy do ich relacji z żyjącymi. (32)

Natomiast spotkania żywych z zmarłymi w snach,

Jak zauważył Ibn al-Qayyim, są to dobre sny, które stanowią część proroctwa i wyrażają wiedzę (33). Ibrahim Hakkı Erzurumlu również powiedział:

„Widzieć zmarłych we śnie, czy to w dobrym, czy złym kontekście, oznacza znać ich stan. Ma to na celu poinformowanie o stanie zmarłego lub zachęcenie do czujności…”

(34) stwierdził, że widzenie zmarłych we śnie wskazuje na to, że sen jest prawdziwy.

Poprzez sen lub cud.

-z wyjątkiem proroków-

Według teologów, te spotkania i wizje mogą być dowodem tylko dla ich autora (osoby, która je doświadczyła), a nie dla wszystkich. Wspominamy o nich tutaj jedynie po to, by wskazać na ich możliwość.

Spotkanie żywych z umarłymi w śnie,

Spotkanie to następuje z łaski Bożej, na skutek pragnienia jednej ze stron i prośby do Allaha o to spotkanie w pewnym celu. Jako przykład pragnienia spotkania z kimś z żyjących – co jest największym pragnieniem nas wszystkich i udziałem wielu wiernych – możemy podać chęć zobaczenia w śnie Proroka Mahometa (pokój i błogosławieństwo Allaha niech będą z nim) lub chęć zobaczenia w śnie naszych bliskich, którzy odeszli do innego świata.

Ibn al-Qayyim powiedział:

„Spotkanie z zmarłymi w śnie i wymiana z nimi informacji; np. że w pewnym miejscu znajduje się skarb, w innym coś innego, że coś się tak a tak wydarzy, że przyjdzie się w takim a takim czasie… – takie przekazanie informacji i ich późniejsze potwierdzenie w rzeczywistości świadczy o rzeczywistości tego spotkania.” (35)

Według przekazów, Sa’b ibn Dżassama i Auf ibn Malik (zm. 73/692), spośród towarzyszy Proroka, byli braćmi i umówili się, że po śmierci będą się nawzajem informować. Po pewnym czasie Sa’b umiera. Pewnej nocy Auf widzi we śnie Sa’ba, który przychodzi do niego, jakby był żywy, i pyta go, jak przebiega rozliczenie i sąd. Sa’b odpowiada, że na razie jest dobrze i dziękuje Bogu. Wtedy Auf pyta o przyczynę czarnej plamy na piersi Sa’ba. Ten odpowiada, że pożyczył dziesięć dirhemów od Żyda i wskazuje miejsce, gdzie pieniądze się znajdują, prosząc, aby przekazać je towarzyszowi. Mówi również, że jego kot w domu umarł, a jego córka wkrótce umrze, i tak się rzeczywiście dzieje. Następnego ranka Auf idzie do domu swojego przyjaciela i widzi pieniądze w miejscu wskazanym we śnie. Bierze je i oddaje Żydowi. Żyd, zapytany, czy pożyczył pieniądze od zmarłego przyjaciela, potwierdza i podaje kwotę. Auf, rozumiejąc, że sen był prawdziwy, oddaje pieniądze Żydowi, zgodnie z testamentem zmarłego przyjaciela. (36)

Przypisy:

1. Nisa, 4/69.

2. Ibn al-Qayyim, ar-Ruh, s. 17; Suyuti, Büşra al-Ka’ib, v. 147 b; Hasan al-’Idwi, Mašariq al-Anwar, s. 74; Rodosizade, Ahval-i âlem-i Berzah, rękopis, Biblioteka Süleymaniye w Stambule, v. 19 a.

3. Ibn al-Qayyim, tamże, s. 17; Ibn Kathir, Tefsir, t. I, s. 522; Rodosizade, tamże, 19 b.

4. zob. Al-u Imran, 3/169-170.

5. Mu’cemu’l-Vasit, t. I, s. 57; Atay Kardeşler. Wielki słownik arabsko-turecki, t. I, s. 128; İbnu’l-Kayyim, tamże, s. 18.

6. A. b. Hanbel, Musnad. tom II, s. 335.

7. A. b. Hanbel. Müsned. t. VI, s. 425; A Siracuddin, el-İman bi 'Avâlimi’l-Ahire, s. 106-107.

8. Suyûtî, B. el-Keib, tom 144 b.

9. A. Siracuddin, ages 107; İtbnu’l-Kayyim, ege, s. 19.

10. Suyûtî, B. el-Keib, tom 148 b.

11. Abdullah Siracuddin, w wieku 107 lat.

12. zob. Suyûtî, Şerhu’s-Sudûr. v. 53 a.

13. Suyûtî, Şerhu’s-Sudûr, tom 38 b; tom 173 b.

14. Suyûtî, Büşra’l-Keib, t. 147 b; Suyûtî, Şerhu Süneni’n-Nesâî, t. IV, s. 34; Hasan el-’Idvî, s. 73.

15. Suyûti Ş.Sünen’n-Nesâî, tom W, s. 34; H. el-’Idvî, tamże, s.73.

Odnośnie hadisu o Wniebowstąpieniu (16), patrz: Al-Buhari, Sahih, Salât, 1, tom I, s. 91-92; Al-Müslim, Sahih, imân, 74, tom I, s. 148; A. b. Hanbal, Musnad, tom V, s. 143; Ibn Kathir, al-Bidāyah wa-n-Nihāyah, tom I, s. 97, Bejrut, 1977.

W 17. hadisie, przekazanym przez Abu Hurajrę w Sahih ibn Hibbanie, czytamy: „Dusze wierzących zostaną przywołane i będą się radować, jak ci, którzy znaleźli zaginioną rzecz”. Zob. Abdullah Siracuddin, tamże, s. 106.

18. zob. Nesâi, Cenâiz, 9, t. IV, s. 8-9; Suyûti, Ş. Sudur, v. 37 a; B. el-Keîb, v. 144 b; İbnu’l-Kayyim, ag e, s. 20; Rodosîzâde, age, v, 26a; A Siracuddin, ages 106.

19. Ibn al-Qayyim, tamże, s. 19: Birgivî, Risale fi Ahval-i Etfal-i Müslimin, s. 85; Birgivî po omówieniu tego zagadnienia dodaje, że umarli bez testamentu nie będą mogli mówić w berzachu i odpowiadać na pytania mieszkańców berzachu. (por. tamże, s. 85).

20. Ibn al-Qayyim, tamże, s. 19; Rodosizade, tamże, 25 a.

21. Rodosîzâde, tom 7 b.

22. Ibn al-Qayyim, tamże, s. 12.

23. Hasan el-’Idvî, tamże, s. 16, Egipt, 1316.

24. Tamże.

25. Ibnu’l-Kayyim, tamże, s. 7; Rodosîzâde, tamże, v, 8 b.

26. Zuhruf, 43/45.

27. zob. Ibn Kesir, Tefsir, tom IV, s. 129.

28. zob. Abdullah Siracuddin, tamże, s. 109-110.

29. Odnośnie hadisów w tym temacie, patrz: Al-Buhari, Sahih, Salât, 1, tom I, s. 91-92; Anbiyâ, 5, tom IV, s. 106-107; Muslim, Sahih, Iman, 74, tom I, s. 148; Fazâil, 42, tom IV, s. 1845; Nasai, Sunan, Qiyam al-Layl, 15.

30. Abu Dawud, Sunan, Sunna, 17.

31. zob. Abdullah Siracuddin, tamże, s. 110-113.

32. Ibnu’l-Kayyim, tamże, s. 8; Rodosîzâde, tamże, v. 8 b; Vücûdî, Muhammed b. Abdulaziz, Ahvâl-i âlem-i Berzah, v. 9 a, rękopis, Ist. Süleymaniye.Küt. Halef Ef. Böl. Nr. 237.

33. Ibnu’l-Kayyim, tamże, s. 29; Rodosîzade, tamże, v. 39 b.

34. Erzurumlu İbrahim Hakkı, Mârifetname, tom I, s. 60.

35. Rodosizade, wiek

36. Rodosizade, wiek

(zob. Prof. Dr. Süleyman TOPRAK, Życie w grobie, s. 247-258)

Z pozdrowieniami i modlitwami…

Islam w pytaniach i odpowiedziach