Beste broeder,
Turkse Koranvertalingen
Turks behoort tot de oudste talen waarin de Koran is vertaald. Het is waarschijnlijk dat de Turken, die vanaf de jaren 950 massaal tot de islam bekeerden, delen van de Koran, zoals kleinere soera’s, in hun eigen taal vertaalden. Dit komt doordat de Turken eerder al de heilige teksten van de religies waartoe ze behoorden, in hun eigen taal hadden vertaald.
Hoewel de datum en de vertaler van de eerste Turkse Koranvertaling onbekend zijn, is vastgesteld dat dit werk in de 4e-5e (10e-11e) eeuw is voltooid.
(İnan, Turkse vertalingen van de Koran, blz. 4, 8).
Oude Turkse vertalingen van de Koran
tussen de regels
en t
legendarisch
wordt in tweeën verdeeld. De traditie van woord-voor-woord vertaling van de Koran, waarbij de vertaling tussen de regels staat, komt uit Centraal-Azië en is door geleerden uit Khorasan en Khwarazm naar Anatolië gebracht, een methode die ze van de Iraniërs hadden geleerd.
In interlineaire Koranvertalingen
Onder elk woord wordt de vertaling in de doertaal geschreven. Bij dit soort vertalingen worden de regels van de doertaal niet gevolgd wat betreft zinsbouw, woordvolgorde, etc.; de woordvolgorde vertoont een sterke invloed van het Arabisch. Wanneer de woorden in de vertaling naast elkaar worden geplaatst, kan het soms moeilijk zijn om er een betekenis uit af te leiden.
Vertalingen van de Koran met commentaar
In de tweede stijl wordt een hele aya of een gedeelte ervan uitgelegd met normale zinnen. De Turken hebben de Koran door de geschiedenis heen in deze twee stijlen vertaald met het Uygur- en Arabisch alfabet, en met het Latijns alfabet, dat in 1928 werd ingevoerd, hebben ze vooral voorbeelden van vrije vertalingen geproduceerd.
a) Vertalingen van de Koran in het Uygur alfabet:
Aangezien de Turken bij hun bekering tot de islam het Oegur-alfabet gebruikten, moeten de eerste Turkse vertalingen van de Koran in dit alfabet zijn gemaakt. Hoewel er geen bewijs is dat exemplaren hiervan bewaard zijn gebleven, zijn er in sommige werken wel enkele vertalingen van verzen in dit alfabet te vinden. In het werk *Atebetü’l-hakāyık* van Edib Ahmed Yüknekî staan de volgende verzen vertaald in dit alfabet: Âl-i İmran 3/134, 146, 185; en-Nahl 16/96; el-Hac 22/61; ez-Zuhruf 43/32; el-İnşirâh 94/5-6.
(İnan, TDAY Belleten, nr. 183 [1960], blz. 79).
b) Koranvertalingen in het Arabisch alfabet:
Kort nadat de Turken zich tot de islam bekeerden, lieten ze het Oegur-alfabet achter zich en begonnen ze Arabische letters te gebruiken. Tot in de recente tijd werden vertalingen van de Koran in dit alfabet opgetekend. De eerste Turkse Koranvertaling werd begin 5e (11e) eeuw gemaakt, gebaseerd op een eerder bestaande Perzische vertaling, met behulp van de interlineaire vertaalmethode.
(Togan, blz. 19).
Hoewel de vertaler van deze vertaling onbekend is en er geen informatie over het origineel beschikbaar is, zijn er enkele manuscripten bewaard gebleven die van het originele exemplaar zijn overgeschreven. Onderzoekers hebben studies uitgevoerd naar de taal, inhoud en kenmerken van de vertaling. Een van de oudste exemplaren, dat in het Museum voor Turkse en Islamitische Kunst is bewaard (nr. 73), is in 734 (1334) overgeschreven door Muhammed b. Hâc Devletşah uit Shiraz. De taal van de vertaling is Oghuz (Oost) Turks en is in de stijl van de eerste Perzische vertalingen.
(Erdoğan, jaargang 1 [1938], blz. 47-48).
Er zijn ook exemplaren te vinden in de Millet-bibliotheek (Hekimoğlu Ali Paşa, nr. 951) en de John Rylands-bibliotheek in Manchester, evenals in het British Museum (Or. 9515), het Instituut voor Oosterse Studies van de Russische Academie der Wetenschappen in Leningrad (Petersburg) en elders.
(Hamîdullah, Geschiedenis van de Koran, blz. 109-119).
Hoewel Arabisch de wetenschappelijke taal was tijdens het Seljuks tijdperk, was er geen sprake van een significante ontwikkeling in het vertalen van religieuze werken naar het Turks. Echter, in de vroege periode van het Ottomaanse rijk werden enkele religieuze werken, met name de kortere soera’s van de Koran zoals Ya-Sin, Al-Mulk, Al-Fatiha en Al-Ikhlas, vertaald in het Turks. Diverse manuscripten van deze vertalingen en commentaren uit die periode zijn te vinden in Turkse bibliotheken. De meeste zijn echter kopieën van elkaar en bezitten weinig bijzondere kenmerken. Manuscripten die een volledige vertaling van de Koran bevatten, zijn zeer schaars.
(zie Süleymaniye Ktp., afdeling Turkse Tafsirwerken).
Het lijkt erop dat de volledige vertaling en interpretatie van de Koran in Anatolië aan het einde van de 14e eeuw begon, en er zijn verschillende exemplaren van te vinden in bibliotheken in zowel Istanbul als Anatolië. Abdülkadir İnan vermeldt dat de Duitse orientalist Joseph Schacht meer dan twintig exemplaren heeft onderzocht in de bibliotheken van Istanbul en Bursa alleen al, en dat hij zelf exemplaren heeft gezien die niet op Schachts lijst stonden, waarvan sommige zich in Hamburg, Breslau en het British Museum bevinden.
(Vertalingen van de Koran in het Turks, blz. 15).
Een deel van deze werken is in de vorm van interlineaire vertalingen, en Abdülkadir Erdoğan heeft onderzoek gedaan naar acht exemplaren die zich in het Museum voor Turkse en Islamitische Werken bevinden. Ahmet Topaloğlu heeft een proefschrift geschreven over de vertaling van Muhammed b. Hamza, die als de oudste en taalkundig belangrijkste van dit soort vertalingen wordt beschouwd, en heeft uitgebreide informatie over het werk gegeven (Istanbul 1976). Een ander deel van de werken bestaat uit vertalingen van de Koran in het Turks met uitgebreide uitleg, en bestaat meestal uit een vertaling van een Arabische uitleg. Van de Arabische uitleg is de uitleg van Abu’l-Leys es-Semerkandi gekozen. Dit werk is afzonderlijk in het Turks vertaald door Ahmed-i Dâî, Ibn Arabşah en Mûsâ İznikî. Cevâhirü’l-esdâf, die waarschijnlijk kort voor hen vertaald is en waarvan de vertaler onbekend is, is een meer beknopte vertaling-uitleg.
In Turkije zijn er honderden Turkse vertalingen van de Koran te vinden in zowel openbare als particuliere bibliotheken, en manuscripten van Turkse vertalingen en commentaren zijn ook te vinden in bibliotheken in steden als Algiers, Dresden, Leiden, München, Berlijn, Vaticaanstad, Wenen en Londen.
(Hamîdullah, Geschiedenis van de Koran, blz. 109-119).
De eerste gedrukte vertaling en interpretatie van de Koran is de vertaling van het werk et-Tibyân fî tefsîri’l-Ķur’ân van Hıdır b. Abdurrahman el-Ezdî, die door Ayıntablı Mehmed Efendi onder de titel Tefsîr-i Tibyân is gemaakt.
(Bulak 1257).
Hoewel het gebruik van Arabisch als onderwijstaal in de Ottomaanse medreses de vertaalactiviteiten van de Koran aanzienlijk vertraagden, kregen vertaalprojecten van de Koran naar het Turks na de Tanzimat, als gevolg van de opkomende nationalistische stroming, meer aandacht. Veel geleerden, zoals Şeyhülislâm Mûsâ Kâzım Efendi, Ahmed Cevdet Paşa en Bereketzâde İsmâil Hakkı, benadrukten het belang van een Turkse vertaling van de Koran, en sommigen ondernamen zelf pogingen daartoe. Sırrı Paşa heeft een tweeluchtige vertaling en commentaar, Sırr-ı Furkān, en Şeyhülislâm Mûsâ Kâzım Efendi heeft een onvoltooide vertaling en commentaar, Safvetü’l-beyân, in één klein boekje.
(voor meer informatie zie Hamîdullah, Geschiedenis van de Koran, blz. 195-200)
Anderzijds verzetten sommige geleerden zich tegen deze beweging, met name Şeyhulislâm Mustafa Sabri, die een Arabische verhandeling schreef met de titel Mesǿeletü tercemeti’l-Ķurǿân (Cairo 1351). Dit debat, dat in Turkije ontstond, verspreidde zich al snel naar andere islamitische landen.
c) Vertalingen van de Koran in het Latijns alfabet:
In Turkije werden er kort na de uitroeping van de Republiek een aantal vertalingen gepubliceerd. De meeste daarvan waren gemaakt door mensen die geen Arabisch spraken en niet over voldoende religieuze kennis beschikten.
(Elmalılı, I, 8);
Onder de vertalers waren ook christenen. Omdat dit onbehagen veroorzaakte, besloot de Voorzitter van de Religieuze Zaken, op verzoek van de Grote Nationale Vergadering van Turkije, tot het opstellen van een vertaling die door de geleerden zou worden goedgekeurd en die bij het volk aanzien zou verwerven.
(Geschiedenis van het Turkse Onderwijs, V, 1927-1931).
De vertaalopdracht werd aan Mehmed Âkif (Ersoy) gegeven. Mehmed Âkif leverde de vertaling niet in, uit angst dat deze tijdens de erediensten in plaats van de originele Koran zou worden voorgelezen.
(Ersoy, inleiding van Eşref Edib, blz. XXXI-XXXII; Kâmil Miras, II/38 [1949], blz. 196).
Daarom werd de vertaalopdracht toevertrouwd aan Elmalılı Muhammed Hamdi, die eerder al was belast met het schrijven van een Korancommentaar.
(age, II/38 [1949], blz. 195).
Zijn voltoorde werk werd gepubliceerd onder de titel „De Taal van de Koran, de Ware Religie“. Naast deze vertalingen zijn er nog enkele andere vertalingen gemaakt:
İzmirli İsmail Hakkı, Meânî-yi Kur’ân; Ömer Rıza Doğrul, Tanrı Buyruğu: Kur’ân-ı Kerîm Tercüme ve Tefsiri; Hasan Basri Çantay, Kur’an-ı Hakîm Ve Meâl-i Kerîm; Ömer Nasuhi Bilmen, Kur’ân-ı Kerîm’in Türkçe Meâl-i Âlîsi ve Tefsiri.
Verder zijn er vertalingen van Hüseyin Kâzım Kadri, Zeki Mugāmiz, Süleyman Tevfik, Cemil Said, Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu, Osman Nebioğlu, Murat Sertoğlu, Besim Atalay, Sadi Irmak en Abdülbaki Gölpınarlı, en de vertalingen die sommige kranten aan hun lezers aanboden, te noemen. Hoewel A. Adnan Sütmen, Muharrem Zeki Korgunal en Rıza Çiloğlu de Koran in dichtvorm probeerden te vertalen, slaagden zij hier niet in.
(Voor andere Turkse vertalingen en commentaren op de Koran, zie Hamîdullah, Geschiedenis van de Koran, blz. 195-212).
(Hidayet Aydar, Kur’an Md., DİA, XXVI, 406-407)
Met vrede en gebed…
Islam in vraag en antwoord
