– Gætirðu einnig gefið mér upplýsingar um dýraréttindi?
Kæri bróðir/systir,
Svar 1:
Hver sem ástæðan er, þá er það ekki leyfilegt að þjá dýr með því að láta þau svelta. Það er ekki leyfilegt að láta dýr svelta og þyrsta, og það er heldur ekki leyfilegt að stunda viðskipti á þennan hátt.
Slíkt ástand fellur einnig undir dýraréttindi. Allah hinn almáttugi mun á dómsdegi leyfa þeim sem eiga rétt á hvort öðru að fá rétt sinn, og sá sem á réttinn mun fá hann; en sá sem hefur gert dýrum rangt og á því rétt á refsingu, mun fá refsingu í samræmi við ranglætið. Jafnvel er ranglæti gagnvart dýrum – að vissu leyti – syndsamlegra og refsiverðara en ranglæti gagnvart mönnum. Því það er engin leið til að fá fyrirgefningu eða sátt.
(Muhammed Said Burhani, et-Ta’likat el-Merdiyye ala el-Hediyyetilalaiyye, bls. 466)
Í hadíthunum:
„Ef Guð fyrirgefur vegna óréttlætis sem dýrum er beitt, þá mun sá sem það gerði hljóta mikla fyrirgefningu.“ „Konan sem lét köttinn sinn svelta til dauða í búri mun í helvíti þjást af því að vera klórað af kött.“
tilkynnt.
(Bukhari, Bed’u’l-Halk 16, Cezâ’u’s-Sayd 7; Muslim, Hacc 66-67; Muvatta, Hacc 90; Tirmizi, Hacc 21; Nesai, Hacc 113).
Svar 2:
Íslam er trú á góð siðferði og miskunn. Miskunnin sem íslam boðar er svo víðtæk að hún tekur til allra sköpunarvera. Auk þess að sýna öllum mönnum miskunn, er það ein af grundvallarskyldum trúaðra að sýna öllum öðrum lifandi verum miskunn. Trú okkar býður okkur að elska menn og sýna þeim samúð og miskunn, og hún býður okkur einnig að elska dýr og sýna þeim miskunn.
Ekkert í alheiminum er til einskis gert.
Undir öllu liggja hundruð viskuþátta. Þess vegna skulum við ekki gleyma því að við berum ábyrgð á náttúrulegu umhverfi okkar og öllum lifandi og ólífrænum verum sem deila þessari jörðu með okkur.
Allah hinn almáttki hefur skapað alheiminn í mjög viðkvæmu jafnvægi. Í Kóraninum er þess getið að sólin og tunglið hreyfist eftir ákveðnum reiknireglum, að jurtir og tré lúta Allah, að himinninn hafi verið hækkaður, að mælikvarði og jafnvægi hafi verið sett og að ekki megi fara yfir mörkin í mælingum.
er. (sjá Rahman, 55/5-8)
Eins og greinilega kemur fram í versunum, hefur hinn alvaldi Guð sett almennt jafnvægiskerfi sem tryggir að alheimurinn starfi innan ákveðins kerfis, á milli allra vera og fyrirbæra.
Menniskjan er ábyrg fyrir því að þetta jafnvægi haldist. Þegar hún raskar því, mun hún líða hluta af refsingunni í þessum heimi. Hin raunverulega refsing verður þó í hinum heiminum. Því segir Kóraninn:
„Það sem fólk sjálft hefur gert“
(illsku)
vegna þess hefur spillingu á landi og sjó komið fram. Til að snúa þeim til baka hefur Guð sýnt þeim afleiðingar gerða þeirra.
(slæmt)
niðurstöður sínar
(í heiminum)
mun láta þá smakka.“
(Rómversk, 30/41)
Eitt af aðalþáttum þessa náttúrulega jafnvægis eru dýrin. Til að umhverfið sé heilbrigt, nægir það ekki aðeins að gróðursetja tré, halda því hreinu og vernda vatnið. Það þarf líka að huga að dýralífinu og vernda allar tegundir dýra og skordýra, bæði tamdýr og villidýr. Trú okkar hefur ítrekað gefið leiðbeiningar og áminningar um þetta efni, bæði í Kóraninum og í hadísum spámannsins (friður og blessun sé yfir honum).
Svar 3:
Íslam kennir að Allah hafi gefið dýrin í þjónustu mannkyns og að það sé leyfilegt að nýta sér þau, en leggur jafnframt áherslu á að sýna þeim ást og umhyggju. Í hadísum og verkum spámannsins er mælt með góðri meðferð dýra, og varað er við því að láta þau svelta eða þyrsta, að berja þau, að taka frá þeim afkvæmi, að veiða þau sem eiga afkvæmi nema í neyðartilvikum, að nota þau sem skotmörk, að láta þau berjast í keppni og að leggja á þau þyngri byrðar en þau ráða við.
Spámaðurinn okkar (friður og blessun sé yfir honum) sagði við eiganda dýrsins sem var svo svelt að maginn var límdur við bakið:
„Ertu ekki hræddur við Guð?“
sagði hann reiðilega.
„Það var fyrirskipað að þeir sem mjólkuðu kindur ættu að klippa klærnar sínar til að skaða ekki spena kindanna.“
„Viðleitni spámannsins til að bjarga fugli sem hafði misst ungana sína og að koma þeim aftur í hreiðrið“, bann spámannsins við því að nota lifandi dýr sem skotmörk, áminning hans til konunnar sem bölvaði dýrinu sem hún reið á, bann hans við því að brenna dýr, rífa eða skera af þeim eyrun, að móðga þau, að láta þau berjast, að veiða þau sér til skemmtunar, að hlaða þau of þungt, allt þetta er frá spámanninum. Þeir sem gerðu þetta voru refsaðir í sögu íslams. Það var líka spámaðurinn sem setti verði til að gæta þess að hundar og hvolpar þeirra yrðu ekki truflaðir þegar her fór í stríð og breytti leið hersins.
Það er óneitanleg staðreynd að vitundin um að réttindi dýra gagnvart mönnum séu ekki aðeins byggð á ótta við synd, heldur séu dýrum veitt af guðlegum vilja, hefur áhrif á næmni múslimska samfélaga fyrir dýraréttindum í gegnum tíðina.
Eitt af þeim vandamálum sem oft koma fram í fjölmiðlum og halda almenningi stöðugt uppteknum er ill meðferð á dýrum. Dýr eru virkilega misnotuð og útrýmt, og þau verða fyrir mjög slæmri meðferð. Þetta hefur hreyft dýraverndunarsinna til aðgerða og umræðan um dýraréttindi hefur aukist í nútímanum. Tilvist fórnarinnar í Íslam hefur leitt til neikvæðra dóma um Íslam í tengslum við dýraréttindi. Þó að réttindi dýra hafi nýlega komið á dagskrá í nútíma lögum, sérstaklega í vestrænum réttarkerfum (1), þegar textar í Íslam sem fjalla um dýr eru skoðaðir, sést að dýrum eru gefin ákveðin réttindi, öfugt við það sem almennt er talið og haldið fram.
Í Kóraninum eru sumar súrur nefndar eftir ýmsum dýrum.
[Til dæmis, Bakara
(kýr)
, Nahl
(býfluga),
Kónguló
(könguló),
Neml
(maur)
eins og [í ákveðnum versum]
, í einu versinu í Kóraninum
(An-Nahl, 16/8)
Í textanum er vísað til þess að sum dýr hafi ákveðnar náttúrulegar skyldur og að dýr séu í raun sköpuð til að nýtast fólki. Kóraninn segir að líkt og fólk tilbiðji önnur dýr líka Guð og að fuglar hafi sitt eigið tungumál, tilbeiðslu og lofgjörð.
(Núr, 24/41; Ísrā, 17/44)
Í hadíthunum er áhersla lögð á rétt dýra til lífs. Í ráðleggingum, fyrirmælum og framkvæmdum spámannsins (friður sé með honum) er bannað að drepa dýr að óþörfu og af geðþótta, nema þegar um er að ræða ákveðnar skaðvaldar (2), og bent er á nauðsyn þess að sýna dýrum miskunn.
(Nesa’i, Sayd, 34, Dahaya, 42; Darimi, Sunen II, 115; Beyhaki, Ahmed b. Ebi Bekr, es-Sunenu’l-Kubra, Mektebetu Daru’l-Baz, Mekka 1994/1414, thk. Muhammed Abdulqadir Ata, IX, 279; Í sumum afbrigðum þessa hadiths er talað um fugl eða smærra dýr í staðinn, án þess að það sé réttmætt/nauðsynlegt. Fyrir hadith um miskunnsemi, sjá Tirmizi, Birr, 16; Abu Dawud, Edeb, 58, 66)
Á hinn bóginn eru sögur um að hann hafi gefið út skipanir um að hreiðrum fugla skyldi ekki raskað, eggjum og ungum ekki stolið, og að hann hafi látið skila ungum og eggjum sem tekin höfðu verið aftur á sinn stað, og að hann hafi bannað notkun skinna sumra villtra dýra (í formi fatnaðar, hnakkla o.s.frv.).
(Abu Dawud, Libas, 40, Manasik, 23, Salat, 122; Tirmidhi, Libas, 31; Bukhari, Zaba’ih, 13; Damiri, Hayat al-Hayawan al-Kubra, II, 496)
ef tekið er tillit til þess
(Ahmed b. Hanbel, Musned, Muessesetü Kurtuba, Mısr ty., I, 404; Ebû Dâvûd, Cihad, 122; Demîrî, Kemâlüddîn Muhammed b. Mûsâ b. İsâ, Hayâtül Hayevâni’lKübrâ, thk. Ahmed Hasen Besc, Dâru’l Kütübi’lİlmiyye, Beyrut, 1994/1415, I, 374)
Það verður þá auðveldara að skilja mikilvægið og næmnina sem spámaðurinn Múhameð lagði á lífsréttindi dýra.
Viðhorf spámannsins (friður sé með honum) til maura og annarra dýra.
(Sjá Ebû Dâvûd, Edeb, 1645, 176; İbn Mâce, Sayd, 10; Demîrî, Hayâtü’l Hayevâni’l Kübrâ, II, 119, 499, varðandi bannið við að drepa maura, býflugur, froska, hópönd og surad-fugla.)
Það hefur haft gríðarleg áhrif á komandi kynslóðir og leitt af sér sameiginlegt meðvitund um réttindi dýra gagnvart mönnum.
Á hinn bóginn er veiði, sem er mikilvæg fyrir tegundir og framtíð dýra, einnig nefnd í trúarritum. Þó að veiði sé leyfileg samkvæmt trúarritum…
(Al-Má’ida, 12; Bukhari, Zebaih, 12, Buyu, 3; Muslim, Sayd, 1; Abu Dawud, Sayd, 2; Tirmidhi, Sayd, 17; Nasa’i, Sayd, 18)
Það er ekki leyfilegt að veiða sér til skemmtunar, þar sem það raskar náttúrulegu jafnvægi.
(Ahmad ibn Hanbal, Musnad, I, 357, II, 371)
Eitt af öðrum atriðum sem nefnd eru í Nass-textunum varðandi dýraréttindi er:
að það sé gætt að því hvað þau borða.
Spámaðurinn Múhameð minnti þá sem hann heimsótti á að vanrækja ekki afkvæmi mjólkurgefandi dýra á meðan þau voru mjólkaðar.
(Heysemî, Ali b. Ebî Bekr, Mecmau’z Zevâid, Dâru’r Reyyân li’tTürâs Dârü’l Kütübi’l Arabî, Kaíró-Beirút 1407, VIII, 196)
Í frásögn sem Abu Hurayra hefur eftir, segir spámaðurinn að syndug kona hafi gengið framhjá brunni og séð hund sem var að þorna úr þorsta og sleikti tunguna út. Hún hafði samúð með honum, tók vatn úr brunninum með skónum sínum og gaf honum að drekka. Fyrir þessa góðgerð gaf Guð henni fyrirgefningu og leyfði henni að fara til paradísar.
(Múslim, At-Tawbah, 155, As-Salâm, 41)
Einnig hefur spámaðurinn Múhameð varað trúaða við því að sá sem af ásettu ráði veldur dauða skaðlauss dýrs með því að láta það svelta, muni þurfa að þola sársaukafullar afleiðingar.
(Bukhari, Bed’ü’l Halk, 17, şirb, 9, Enbiya, 50, 54; Muslim, Birr, 37,151)
Annar mikilvægur þáttur sem tengist dýraréttindum er:
það er þrif og viðhald þeirra.
Í frásögn frá Abu Hurayra segir spámaðurinn (friður sé með honum) að það skuli þrífa nefið á sauðunum og hreinsa fjárhúsin. Sömuleiðis eru til frásagnir sem segja að hann hafi einnig gefið fyrirmæli um að þrífa geiturnar. (2)
Eitt af því sem áhersla er lögð á í hadíþunum varðandi dýraréttindi af hálfu spámannsins Múhameðs (friður sé með honum), er:
að dýrum sem bera byrði sé ekki hlaðið meira en þau þola.
(3) Á sama hátt hefur spámaðurinn Múhameð lýst því yfir að dýr eigi að vera vel meðhöndluð, þar sem þau eru guðlegt lán.
(Abú Dávúd, Džíhád, 55, 61)
Eitt af þeim mikilvægu atriðum sem spámaðurinn lagði sérstaka áherslu á, sérstaklega í tengslum við gæludýr, er:
að forðast sparnað sem hentar ekki þeirra aðstæðum.
Það er í andstöðu við íslamska kenningu að nota dýr í verkefnum sem fara út fyrir sköpunartilgang þeirra og eru því óeðlileg. Samkvæmt frásögn Ibn Abbas bannaði spámaðurinn að hvetja dýr til að berjast sín á milli.
(Abú Dávúd, Džíhád, 51, 56; Tirmizí, Džíhád, 30; Beyhakí, as-Sunan al-Kubrá, X, 22)
Það er allt bannað að láta dýr eins og hana, kamela, nauta, hunda, hrúta o.s.frv. berjast. Þetta er líka dýraníð.
Annað atriði sem lögð er áhersla á í textum um dýraréttindi er:
sem bann við illri meðferð og pyntingum
Við getum nefnt það. Kval og pyntingar geta verið líkamlegar sem og andlegar (Múslim, Birr, 80). Báðar tegundir pyntinga eru bannaðar með skýrum orðum í hadíthunum. Í þessu samhengi má nefna að slá einhvern í andlitið, að nota lifandi dýr sem skotmörk og skjóta á þau…
(Múslim, Sajd og Zebáih, 12, 59; Búkhárí, Zebáih, 25),
andlitshúðflúr
(vesm)
að gera
(Múslim, Libâs, 29, 106; Abú Dávúd, Džíhád, 56; Tirmizí, Džíhád, 30)
Að egna dýr til að berjast, að draga dýr í eyrunum og þess háttar er í hadith-unum talið vera pynting og er það bannað með afgerandi hætti.
Á hinn bóginn er tilgangur sumra dýra að þjóna manninum, annaðhvort sem fæðugjafi eða sem burðardýr. Það er því talið mannúðlegt að slátra þessum dýrum á þann hátt að þau þjáist sem minnst, og þannig sýna þeim miskunn. Í þessu samhengi skipar spámaðurinn Múhameð að sýna dýrum sem slátrað er umhyggju og að valda þeim ekki þjáningu. Samkvæmt skýrum og ákveðnum fyrirmælum spámannsins Múhameðs á slátrun að fara fram á þann hátt að dýrið þjáist sem minnst.
(Múslim, Sayd, 11, 57; Tirmizí, Diyát, 14; Abú Dávúd, Edáhí, 12; Nesáí, Daháyá, 22; Ibn Máçe, Zebáih, 3)
Athygli sem beinst er að dýraréttindum í trúarritum hefur leitt til þess að íslamskt samfélag hefur orðið meðvitað um kenninguna um dýraréttindi, og þessi trúarrit hafa myndað siðferðilegan og lagalegan grundvöll kenningarinnar um meðferð dýra. Í sögu Íslams er vitað að frá tímum Réttráðnu kalífanna voru gefin út fyrirmæli um að vernda dýraréttindi, og þeir sem hegðuðu sér á annan hátt voru varaðir við og refsað.
Það má einnig minna á að sérstaklega á tímum Ottómanríkisins var umönnun og vernd dýra án eiganda tryggð af ríkinu og í þessu skyni voru stofnuð áhugamálasamtök.
Lögfræðilegar reglur um dýraréttindi hafa verið til staðar í ottómönskum lögum frá fyrstu tímum. Til dæmis, í lögum frá 1502 sem voru samin á valdatíma Bâyezid II.
Lög um sveitarstjórn Istanbúl
eftirfarandi ákvæði í þessu skjali er af þessu tagi:
„Og þeir skulu ekki láta þá hesta og múlasna og asna, sem eru óþægir í fótum, vinna. Og þeir skulu gæta fóta hestanna og múlasnanna og asnanna og skoða söðlana. Og þeir skulu ekki leggja á þá þungar byrðar; því að þetta eru dýr án tungu. Ef eitthvað vantar í hvern og einn þeirra, þá skal eigandi bæta það. Og þann sem ekki gerir það og vanrækir það, skal refsa eftir þörfum. Í stuttu máli, allt annað sem Allah hinn hæsti hefur skapað, þá skal sá sem er ábyrgur sjá um réttindi þess og gæta þess, það er lögmælt.“
(4)
Því hefur réttarstaða dýra verið á hærra stigi en staða lausafjár. Þegar við skoðum orðalag textanna í endanlegri greiningu, sem og sögulega fortíð þeirra og nálgun fræðimanna á viðkomandi textum, getum við útvíkkað hugtakið réttindi til að fela í sér dýr. Af viðkomandi textum getum við ekki aðeins skilið að dýr eigi réttindi, heldur einnig hvers konar réttindi þau eiga.
Í þessu samhengi, ef við ætlum að telja upp dýraréttindin sem um ræðir, getum við eftirfarandi ályktað:
a)
Það sem skiptir mestu máli er réttur dýra til að lifa.
b)
Dýrum má ekki misþyrma, og þau mega ekki verða fyrir grimmri og kvalfullri meðferð.
c)
Öll dýr eiga rétt á að vera í umsjá, aðhlynningu og vernd manna.
d)
Dýr má ekki drepa án gildrar ástæðu. Ef það er nauðsynlegt að drepa dýr, skal það gert á svipstundu, án þess að það þjáist eða verði hrætt.
e)
Öll villt dýr eiga rétt á að lifa og fjölga sér í sínu náttúrulega umhverfi, á landi, í lofti og í vatni.
f)
Dýr sem lifa í hefðbundinni nálægð við fólk eiga rétt á að lifa og fjölga sér í sátt og samlyndi.
g
) Hvers kyns breytingar sem fólk gerir á þessu samræmi eða á þessum skilyrðum í eigin þágu eða til skemmtunar, eru brot á þessum réttindum.
h)
Öll vinnudýr eiga rétt á að vinnutíminn sé takmarkaður, að þau fái næringu sem endurnærir og styrkir þau, og að þau fái hvíld.
i)
Dýr eiga ekki að vera notuð til skemmtunar fyrir fólk.
Annað atriði sem vert er að hafa í huga er að réttindin sem dýrum eru tryggð eru ekki af mannavöldum, heldur eiga þau uppruna sinn í æðri máttarvöldum. Það er óneitanlega staðreynd að sú vitneskja að réttindi dýra gagnvart mönnum eru ekki einungis byggð á ótta við synd, heldur eru þau veitt dýrum af guðlegri forsjón, hefur áhrif á næmni múslímskra samfélaga gagnvart dýraréttindum í gegnum tíðina.
Eitt af þeim mikilvægu atriðum sem spámaðurinn (friður sé með honum) lagði sérstaklega áherslu á, sérstaklega varðandi gæludýr, er að forðast að nota þau á þann hátt sem stríðir gegn eðli þeirra. Að nota dýr í verkefnum sem fara út fyrir sköpunartilgang þeirra og eru andstæð eðli þeirra, er í andstöðu við íslam.
.
(sjá: Dósent Dr. Adnan Koşum, Diyanet mánaðarritið, febrúar 20079)
Smelltu hér til að fá frekari upplýsingar:
–
Vísur sem fjalla um dýr og hlutverk dýra (Ekki bara dýr)
Neðanmálsgreinar:
1. Þessi umræða hefur ekki átt sér stað í formi lagasetningar, heldur í formi yfirlýsingar. Sjá yfirlýsingu um dýraréttindi frá UNESCO, 15. október 1978. Sungurbey, İsmet, Dýraréttindi, Lagadeild Háskólans í Maltepe, Istanbúl, 1999, bls. 1033-1035. Í tyrkneska réttarkerfinu, í nánast öllum borgaralögum Evrópulanda og í núverandi réttarkerfi landa Breska samveldisins og Bandaríkjanna, eru dýr talin eign manna. Það er almennt viðurkennt að dýr geti ekki átt nein réttindi ólíkt mönnum. Dýr geta aðeins verið hlutir réttinda, ekki þegnar þeirra.
2. Imam Malik, Muvatta, Daru İhyai’t-Turas’il Arabi, útg. M. Fuad Abdulbaki, Egyptaland, án ártals, II, 933; Ahmed b. Hanbel, Musned, II, 436; Beyhaki, as-Sunenü’l-Kubra, II, 449; Heysami, Mecmau’z-Zevaid, II, 27, IV, 67; Demiri, Hayatü’l-Hayevani’l-Kubra, II, 257.
3. Al-Azim al-Abadi, Abu’t-Tayyib, Muhammad Shamsul-Haq, Awn al-Ma’bud, skýring á Sunan Abu Dawud, 7:221, Hadith nr. 2532.
4. sjá Istanbúl-löggjöf um eftirlit, Topkapı-höll, R. 1935, Vrk. 96/b106/b, gr. 58,73; Akgündüz Ahmed, Ottóman-löggjöf og lagalegar greiningar, II. bindi, Löggjöf frá tímum Bayezids II, Istanbúl 1990, bls. 296-297. Fyrir svipaðar lagaákvæði og dýra-stofnanir sjá Sungurbey, İsmet, Dýraréttindi, Útgáfur lagadeildar Istanbúl-háskóla, 1993, bls. 165-168; undirfyrirsögnin „Leiðbeiningar gefnar til allra lögreglumanna og lögregluyfirvalda í miðstöðinni um efni sem þarf að banna með lögregluvaldi“ í keisaralegri tilskipun frá 23. Muharrem 1278 (31. júlí 1861) um lög um hegðun hestakerrumanna og asnakerrumanna sem flytja vörur. (Dýraréttindi (viðauki: annað bindi), Útgáfur lagadeildar Maltepe-háskóla, Istanbúl 1999, bls. 1087, eftir tilvitnun).
Með kveðju og bæn…
Íslam í spurningum og svörum
