– Μπορείτε να δώσετε παραδείγματα;
Αγαπητέ αδελφέ/αγαπητή αδελφή,
Ο σκοπός της θρησκευτικής ομιλίας είναι,
Η διδασκαλία των εντολών και των απαγορεύσεων του Θεού στους ανθρώπους είναι η καλή εξήγηση και η υιοθέτηση της ισλαμικής θρησκείας.
Στο Κοράνι και στις παραδόσεις του Προφήτη, η αποστολή της διάδοσης και της καθοδήγησης έχει ανατεθεί στους πιστούς, και έχει ανακοινωθεί τι πρέπει να γίνει σε αυτό το θέμα. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με μια καλή ρητορική.
Οι θεμελιώδεις πηγές της θρησκείας είναι και η πηγή της θρησκευτικής ρητορικής.
Ο τρόπος με τον οποίο πρέπει να γίνεται η θρησκευτική ομιλία, το τι πρέπει να εξηγείται στους ανθρώπους και οι κανόνες που πρέπει να τηρούνται σε αυτό το θέμα, περιέχονται στο Κοράνι και στη Σούννα, που αποτελούν τις κύριες πηγές μας.
Αρχές της ρητορικής στο Κοράνι
Ο ωραιότερος λόγος είναι το Κοράνι.
Οι αρχές και οι κανόνες που πρέπει να τηρούνται στην ισλαμική θρησκεία παρουσιάζονται με τον ωραιότερο τρόπο σε αυτό το βιβλίο. Ο Κουράνιος απευθύνεται σε όλη την ανθρωπότητα. Και ο καλύτερος τρόπος για να τον διαδώσει είναι ο τρόπος του Προφήτη Μωάμεθ (ειρήνη ας είναι επ’ αυτού). Η μέθοδος που πρέπει να υιοθετήσει ο θρησκευτικός λειτουργός στη διάδοση και την καθοδήγηση πρέπει να είναι η προσέγγιση του Κουρανίου και του Προφήτη μας (ειρήνη ας είναι επ’ αυτού).
Το Κοράνι περιέχει πολλές αρχές σχετικά με την ρητορική. Στις κυριότερες από αυτές περιλαμβάνονται: η ομιλία με ωραία λόγια, η ομιλία στο κατάλληλο τόπο και χρόνο.
(σοφία),
Η πειστική ομιλία περιλαμβάνει χαρακτηριστικά όπως η ευγένεια κατά τη διάρκεια της ομιλίας, η μετριοπάθεια και η ισορροπία ανάλογα με την κατανόηση του ακροατή, η προσφυγή στη λογική και τη συνείδηση, η παρακίνηση σε σκέψη και η ενεργοποίηση των συναισθημάτων.
Μερικές από τις αρχές ρητορικής που μπορούν να εξαχθούν από το Κοράνι είναι οι εξής:
Διακρίνω λόγο που ξεχωρίζει το σωστό από το λάθος:
Στο Κοράνι, οι αλήθειες παρουσιάζονται με απόλυτη σαφήνεια και τα λάθη επισημαίνονται. Σε ένα στίχο,
«Αυτό το Κοράνι, βεβαίως
(το δίκαιο και το άδικο)
είναι μια διακριτική φράση.”
(Τάριχ, 86/13)
έχει διαταχθεί.
Ο ιερέας πρέπει να μεταδίδει το μήνυμα που θέλει να δώσει με σωστό, κατανοητό και σαφή τρόπο.
Αποτελεσματική και ωραία ομιλία:
Στο Ιερό Κοράνι,
«…Νουθέτησέ τους και πες τους λόγια που θα αγγίξουν τις καρδιές τους!»
(Νισά, 4/63)
Στην ομιλία τονίζεται ότι η ουσία είναι η παροχή συμβουλών και η ομιλία πρέπει να είναι αποτελεσματική. Επομένως, ο ομιλητής πρέπει να είναι ειλικρινής και να χρησιμοποιεί ένα ευφραδές και εντυπωσιακό ύφος.
Επιπλέον, το Κοράνι απευθύνεται στους ανθρώπους σε διάφορα σημεία και με διαφορετικές εκφράσεις. Για παράδειγμα, στο Κοράνι, λαμβάνονται υπόψη οι αποδέκτες,
«Ω άνθρωποι!», «Ω πιστοί!», και «Ω Προφήτη!»
αναφέρθηκε χαρακτηριστικά.
Να μην είσαι προσβλητικός, να είσαι ευγενικός:
Ο ομιλητής πρέπει να αποφεύγει να είναι προσβλητικός και κατηγορηματικός. Πρέπει να εκφράζει τις απόψεις και τις σκέψεις του με ευγένεια και να σέβεται τις απόψεις των ακροατών του. Αυτό το θέμα αναφέρεται σε ένα στίχο ως εξής:
«Πες του λόγια ήπια. Ίσως πεισθεί ή φοβηθεί.»
(Ταχά, 20/44)
Μιλήστε με αποδείξεις:
Για να είναι πειστικά και αποδεκτά τα λεγόμενα, πρέπει να μιλάμε με αποδείξεις. Σχετικά με αυτό, σε ένα στίχο αναφέρεται:
«…Αν λέτε την αλήθεια, τότε φέρτε τις αποδείξεις σας.»
(Αλ-Μπακάρα, 2:111)
Επιπλέον, θα πρέπει να αποφεύγουμε να εκφράζουμε απόψεις σε θέματα που δεν γνωρίζουμε. Σχετικά με αυτό, αναφέρεται σε ένα στίχο:
«Εσείς είστε τέτοιοι άνθρωποι! Συζητάτε για πράγματα που γνωρίζετε. Γιατί, λοιπόν, συζητάτε και για πράγματα που δεν γνωρίζετε;…»
(Αλ-Ιμράν, 3/66)
Να είστε ενωτικοί όταν μιλάτε, να αποφεύγετε τις διχαστικές εκφράσεις:
Ο θρησκευτικός λειτουργός, κατά την ομιλία του, οφείλει να είναι ενωτικός και να αποφεύγει εκφράσεις που προκαλούν διχασμό στην κοινωνία. Στο Κοράνι αναφέρεται σχετικά:
«Υπακούετε στον Αλλάχ και στον Απόστολό Του, και μην τσακώνεστε μεταξύ σας, γιατί θα φοβηθείτε και θα χάσετε τη δύναμή σας. Και να υπομένετε. Γιατί ο Αλλάχ είναι με εκείνους που υπομένουν.»
(Αλ-Ανφάα, 8/46)
Λήψη πληροφοριών σχετικά με το θέμα που θα συζητηθεί από αξιόπιστες πηγές:
Ο ομιλητής οφείλει να στηρίζει το μήνυμά του σε αξιόπιστες πηγές. Σχετικά με αυτό, το Κοράνι αναφέρει:
«Ω εσείς που πιστεύετε! Αν κάποιος ασεβής σας φέρει μια είδηση, ερευνήστε την αλήθεια της. Διαφορετικά, θα βλάψετε άθελά σας μια κοινότητα και μετά θα μετανιώσετε για την πράξη σας.»
(Αλ-Χουτζουράτ, 49/6)
Συμφωνία λόγων και πράξεων:
Για να είναι αποτελεσματικά τα λόγια του ρήτορα, οι πράξεις του δεν πρέπει να έρχονται σε αντίθεση με τα λόγια του. Σχετικά με αυτό, το Κοράνι αναφέρει:
“Εσείς, ενώ έχετε διαβάσει το βιβλίο, λέτε στους ανθρώπους
(σε άλλους)
Προτρέπεις τους άλλους να κάνουν το καλό, αλλά ξεχνάς τον εαυτό σου; Δεν καταλαβαίνεις ότι αυτό είναι λάθος;
(Αλ-Μπακάρα, 2:44)
Προκαλώντας τους ανθρώπους να σκεφτούν:
Το Κοράνι αναφέρεται σε αυτό το θέμα σε πολλά σημεία. Σε πολλούς στίχους,
«Δεν σκέφτονται;» και «Δεν ξέρουν;»
Με εκφράσεις όπως αυτές, οι άνθρωποι καλούνται να σκεφτούν και να χρησιμοποιήσουν το μυαλό τους. Επομένως, ο ρήτορας πρέπει πρώτα απ’ όλα να παρακινεί τους ανθρώπους να σκεφτούν. Σε ένα στίχο,
«Αυτοί που μνημονεύουν τον Αλλάχ όρθιοι, καθιστοί και ξαπλωμένοι στο πλευρό τους, και συλλογίζονται τη δημιουργία των ουρανών και της γης…»
(Αλ-Ιμράν, 3/191)
έχει διαταχθεί.
Αρχές της ρητορικής στην Σούννα
Ο Προφήτης Μωάμεθ (ειρήνη ας είναι επ’ αυτόν) μετέδωσε στους ανθρώπους τα στίγματα που του αποκαλύφθηκαν, εξήγησε τις αρχές του Ισλάμ και υπήρξε παράδειγμα για τους ανθρώπους. Οι πιστοί, παίρνοντας τον ως παράδειγμα, προσπάθησαν να ζήσουν σύμφωνα με το Ισλάμ. Στο Κοράνι αναφέρεται η παραδειγματική φύση του Προφήτη (ειρήνη ας είναι επ’ αυτόν) ως εξής:
«Πράγματι, ο Αγγελιοφόρος του Θεού είναι ένα ωραίο παράδειγμα για εσάς…»
(Αλ-Αχζάμπ, 33/21)
Οι πιστοί, σε κάθε ζήτημα, ζητούσαν τη γνώμη του Προφήτη (ειρήνη ας είναι επ’ αυτόν) και προσπαθούσαν να εφαρμόσουν ακριβώς ό,τι έλεγε. Ο Προφήτης, με διάφορες ευκαιρίες, απευθυνόταν στους ανθρώπους και τους μετέδιδε τη θρησκεία με ορθό τρόπο.
Όλοι όσοι φέρουν την ευθύνη της θρησκευτικής διακονίας οφείλουν να δίνουν σημασία στις αρχές που απορρέουν από τις μεθόδους που ακολουθούσε ο Προφήτης μας (ειρήνη ας είναι επ’ αυτού) στην κήρυξη, την καθοδήγηση και την ομιλία. Μια ομιλία που θα βασίζεται στις αρχές της Σούννας θα αποτελέσει τον πιο αποτελεσματικό τρόπο για την εξήγηση των θρησκευτικών θεμάτων. Η ομιλία του Προφήτη μας ήταν σύμφωνη με τις αρχές του Κορανίου. Το Κοράνιο συμβούλευσε τον Προφήτη μας σχετικά με το πώς έπρεπε να μιλάει με τους ανθρώπους ως εξής:
«Κάλεσε τους ανθρώπους στο δρόμο του Κυρίου με σοφία και καλή συμβουλή. Και αγωνίσου μαζί τους με τον καλύτερο τρόπο…»
(Αλ-Ναχλ, 16/125)
Ο Προφήτης μας (ειρήνη σε αυτόν) επικοινωνούσε με τους γύρω του σύμφωνα με αυτές τις αρχές και μετέδιδε τις θρησκευτικές αρχές στους ανθρώπους.
Μερικές από τις αρχές ρητορικής που μπορούν να εξαχθούν από τη σουννα του Προφήτη μας είναι οι εξής:
– Ο Προφήτης μας (ειρήνη σε αυτόν),
Μιλούσε με ειλικρίνεια και ωριμότητα, διάλεγε προσεκτικά τις λέξεις του και λάμβανε υπόψη τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες των συνομιλητών του.
Είχε ένα λογοτεχνικό ύφος ομιλίας. Στις ομιλίες του λάμβανε υπόψη την κατάσταση του ακροατηρίου και προσαρμόζε ανάλογα τη φωνή και τη στάση του. Έλεγε τις λέξεις μία-μία, μιλούσε καθαρά, με τρόπο που οι ακροατές να μπορούν να απομνημονεύσουν τα λόγια του.
– Ο Προφήτης μας (ειρήνη ας είναι επ’ αυτού), κ
Μιλούσε ανάλογα με το επίπεδο κατανόησης και αντίληψης του συνομιλητή του.
Σε ένα χαντίθ,
«Κατεβείτε στο επίπεδο του λαού.»
(Αμπού Νταβούντ, Εντέμπ, 20)
το έλεγε με απλά λόγια, με τρόπο που να γινόταν κατανοητό από τον κόσμο.
– Το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό της ομιλίας του Προφήτη (ειρήνη σε αυτόν) ήταν:
Σημαίνει ολιγόλογος, μεστός λόγος, περιεκτική φράση.
Αυτό ήταν το χαρακτηριστικό του. Σε πολλά χαντίθ του, εξέφραζε σημαντικές αλήθειες με δύο ή τρεις λέξεις. Οι ομιλίες του Προφήτη μας ήταν επίσης σύντομες, ώστε να μην κουράζουν τους ανθρώπους. Προτιμούσε τις σύντομες, περιεκτικές και ειλικρινείς ομιλίες από τις μακροσκελείς. Σχετικά με αυτό, ο Προφήτης μας είπε:
«Εγώ εστάλην με την ικανότητα να εκφράζομαι με λίγα λόγια…»
(Μπουχάρι, Τα’μπίρ, 22)
– Ο Προφήτης μας (ειρήνη σε αυτόν), για να γίνει το θέμα καλύτερα κατανοητό
παρέχει διάφορα παραδείγματα, απευθύνεται στους ανθρώπους με αφηγηματική γλώσσα
Αυτό διευκόλυνε την κατανόηση θεμάτων που ήταν δύσκολο να εξηγηθούν και να γίνουν κατανοητά. Παρατηρείται ότι ο Προφήτης μας χρησιμοποίησε αυτή τη μέθοδο σε πολλά από τα χαντίθ του.
Για παράδειγμα, όταν εξηγούσε τα σημεία που πρέπει να προσέχει κανείς κατά την επιλογή φίλων, έκανε την εξής παρομοίωση:
«Ο άνθρωπος που φιλιάζεται με έναν καλό άνθρωπο, και ο άνθρωπος που φιλιάζεται με έναν κακό άνθρωπο, είναι σαν εκείνον που έχει δίπλα του ένα μπουκάλι με ωραίο άρωμα και εκείνον που δουλεύει με το φυσερό του σιδερά. Ο φίλος που έχει ωραίο άρωμα, είτε θα σου δώσει ωραίο άρωμα, είτε θα ωφεληθείς από το ωραίο άρωμά του. Όσο για εκείνον που δουλεύει με το φυσερό, είτε θα κάψει τα ρούχα σου, είτε θα ενοχληθείς από την άσχημη μυρωδιά που βγάζει το φυσερό.»
(Μπουχάρι, Ζεμπάιχ 31)
– Ο Προφήτης μας (ειρήνη σε αυτόν),
Χρησιμοποιούσε διάφορες μεθόδους για να τραβήξει την προσοχή των ανθρώπων όταν μιλούσε.
Μερικές φορές χρησιμοποιούσε τη μέθοδο των ερωτήσεων και απαντήσεων, κάνοντας τους ανθρώπους να σκεφτούν και τραβώντας την προσοχή τους. Μια φορά, ρώτησε έναν από τους συντρόφους του:
«Γεζίδης υιός του Εσέδ! Θέλεις να μπεις στον Παράδεισο;»
Και αυτός/αυτή.
“Ναι, Ω Αγγελιοφόρε του Θεού!”
όταν ο Προφήτης μας του είπε,
«Αυτό που θέλεις για τον εαυτό σου, θέλεις και για τους αδελφούς σου.»
(Αχμάντ ιμπν Χανμπάλ, Μουσνέντ, 4/70)
διέταξε.
Καθώς εξηγώ ένα θέμα
Χρησιμοποιούσε χειρονομίες και εκφράσεις του προσώπου για να γίνει το θέμα πιο κατανοητό και για να τραβήξει την προσοχή.
Μερικές φορές έδινε ζωντάνια στην έκφραση με το σχήμα του προσώπου του, άλλες φορές με τα χέρια του. Μια φορά,
«Οι πιστοί είναι σαν ένα κτίριο, οι πέτρες του οποίου είναι σφιχτά δεμένες μεταξύ τους.»
(Κενζούλ-Ουμμάλ, 1/147)
Ενώ μιλούσε, έπλεκε τα δάχτυλά του και εξέφραζε αυτό που ήθελε να πει με τις χειρονομίες του. Μερικές φορές προσπαθούσε να εξηγήσει το θέμα σχεδιάζοντας σχήματα.
Για παράδειγμα, εξήγησε το θέμα του πεπρωμένου σχεδιάζοντας σχήματα στο έδαφος.
– Ο Προφήτης μας (ειρήνη σε αυτόν),
Πρόσεχε τον συγχρονισμό στις ομιλίες του.
Μιλούσε όταν οι ακροατές ήταν προσεκτικοί και πρόθυμοι να ακούσουν. Ο Αμπντουλλάχ μπιν Μεσούντ περιγράφει το θέμα ως εξής:
«Ο Προφήτης, φοβούμενος μήπως οι Σαχάμπες κουραστούν και βαρεθούν, δεν μας κήρυττε και δεν μας συμβούλευε κάθε μέρα, αλλά κατά διαστήματα.»
(Μπουχάρι, Ιλμ, 11-12)
Δεν έλεγε τα λάθη των ανθρώπων, δεν τους ταπείνωνε, αλλά τους απευθυνόταν με θετικό και εποικοδομητικό τρόπο. Σε ένα χαντίθ του, είπε:
«Διευκολύνετε, μην δυσχεραίνετε, χαρείτε, μην αποθαρρύνετε!»
(Μπουχάρι, Ιλίμ, 11)
Στις ομιλίες του,
πάντα προτιμούσε να εμπνέει αγάπη και να φέρνει χαρμόσυνες ειδήσεις.
Δεν κατηγορούσε κανέναν, δεν έλεγε τα λάθη των ανθρώπων κατά πρόσωπο. Για παράδειγμα, ο Προφήτης Μωάμεθ, αυτόν που έκανε λάθος,
“Τι σου συμβαίνει;”
δεν θα προειδοποιούσε λέγοντας: Σε μια κοινωνία όπου βρίσκεται αυτό το άτομο,
“Τι συμβαίνει με εσάς…”
συνήθιζε να κάνει γενικές προειδοποιήσεις, όπως…
(Μουσλίμ, Φενταΐλ, 35)
– Ο Προφήτης μας (ειρήνη σε αυτόν),
Στις απαντήσεις που έδινε στις ερωτήσεις, λάμβανε υπόψη όχι μόνο τις συνθήκες των ατόμων, αλλά και τις συνθήκες του χρόνου και του τόπου.
Για παράδειγμα,
«Ποιο είναι το καλύτερο από τα έργα;»
σε κάποιον που ρωτάει,
«Η προσευχή που γίνεται στην ώρα της.»
(Μπουχάρι, Μεβακίτ, 5)
ενώ σε κάποιον άλλο που έκανε την ίδια ερώτηση,
«Η ευσέβεια είναι να ευεργετείς τους γονείς σου.»
(Μπουχάρι, Ήθος, 2)
θα έδινε διαφορετικές απαντήσεις, όπως:
Επίσης, τόνισε ότι η πιο πολύτιμη πράξη σε καιρό ειρήνης είναι η προσευχή που εκτελείται στην ώρα της, ενώ σε καιρό πολέμου η πιο πολύτιμη πράξη είναι η τζιχάντ (ιερός πόλεμος) στο όνομα του Θεού.
Πηγή:
– Λύκεια Ιμάμ-Χατίπ, Ρητορική και Επαγγελματική Πρακτική, Επιτροπή, Υπουργείο Εθνικής Παιδείας, 2012.
– Ομέρ Ντεμίρ, Διδασκαλία της Ρητορικής και της Επαγγελματικής Πρακτικής στα Λύκεια Ιμάμ Χατίπ, Μεταπτυχιακή Διατριβή, Πανεπιστήμιο Άγκυρας, Κοινωνικές Επιστήμες, 1997.
Με χαιρετισμούς και ευχές…
Ισλάμ μέσα από ερωτήσεις
