– Γιατί σήμερα, όταν ακούγεται η λέξη “οπισθοδρόμηση”, η στάση όλων απέναντι στη θρησκεία αλλάζει;
Αγαπητέ αδελφέ/αγαπητή αδελφή,
Η λέξη που αντιτίθεται στην πρόοδο προέρχεται από αραβική ρίζα. Εισήλθε στη γλώσσα μας από το ρήμα “istif’al” ως “ιρτιτζά”. Στο λεξικό, αυτή η λέξη σημαίνει: να μην εκτιμάς τις καινοτομίες, να νοσταλγείς το παρελθόν σε όλες του τις πτυχές ή να προσπαθείς να επαναφέρεις το παλιό καθεστώς. Στις δυτικές γλώσσες, η έννοια αυτή αποδίδεται στα αγγλικά με τη λέξη “Reaction”, στα γαλλικά με “Réaction” και στα γερμανικά με “Reaction”.
Η έννοια της αποστασίας γίνεται αντιληπτή με διάφορους τρόπους και στον θρησκευτικό τομέα. Από μια άποψη, η αποστασία από τη θρησκεία σημαίνει επιστροφή στην άγνοια και στην ειδωλολατρία. Για παράδειγμα, η προσπάθεια ορισμένων Αράβων από την Υεμένη και το Νετζντ να επιστρέψουν στις συνήθειες, τα έθιμα και τις δεισιδαιμονίες της προ-ισλαμικής εποχής, παρότι είχαν προηγουμένως ασπαστεί το Ισλάμ, και ιδιαίτερα η άρνησή τους να πληρώσουν τη ζακάτ και να συμμετάσχουν σε πολέμους, θεωρήθηκε από τον Χαλίφη Αμπού Μπακρ (ρα) ως κίνημα που έπρεπε να καταπολεμηθεί.
Είναι η απομάκρυνση από την ουσία της θρησκείας και η αντίληψη και ερμηνεία της θρησκείας με τρόπο που έρχεται σε αντίθεση με τις θεμελιώδεις αρχές της. Σύμφωνα με αυτό, “οπισθοδρόμηση” είναι η απομάκρυνση, εν γνώσει ή εν αγνοία, από τους θρησκευτικούς κανόνες από εκείνους που θεωρούν τους εαυτούς τους θρησκευόμενους, παραμελώντας την ουσία της θρησκείας. Το κίνημα των Χαριζιτών, που υποστηρίζει ότι η προσκόλληση στην επιφάνεια του Ισλάμ είναι θεμελιώδης και αποκλείει τους ανθρώπους που δεν συμμορφώνονται με αυτήν την αρχή, μη αναγνωρίζοντας το δικαίωμά τους στη ζωή, είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα σε αυτό το θέμα.
Συνεπώς, η σχέση της θρησκείας με την οπισθοδρόμηση έγκειται σε μια παρεξήγηση της θρησκείας. Η θρησκεία απορρίπτει την οπισθοδρόμηση. Οι δύο έννοιες είναι διαφορετικές. Ωστόσο, σήμερα, οι διανοούμενοι που δεν γνωρίζουν τη θρησκεία συγχέουν την οπισθοδρόμηση με τη θρησκεία. Στην ουσία, η πτυχή της οπισθοδρόμησης που πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι η κοινωνική της διάσταση. Η έννοια της οπισθοδρόμησης στον θρησκευτικό τομέα είναι η εφαρμογή του ορισμού της στον κοινωνικό τομέα στη θρησκεία.
Η λέξη που προέρχεται από τη ρίζα “CHL” χρησιμοποιείται περισσότερο με την έννοια του “λανθασμένου γνωρίζειν” παρά με την έννοια της “άγνοιας”. Το Κοράνι εκφράζει την άγνοια με τη λέξη “ουμμι”. Πράγματι, ο Προφήτης μας (σ.α.β.) ονομάζεται “ουμμι” επειδή δεν ήξερε να διαβάζει και να γράφει, ενώ ο ονομάζεται “αλ-αλήμ”, δηλαδή “ο σοφός”, επειδή είχε λάβει καλή εκπαίδευση για την εποχή του. Ο Ισλαμισμός ξεκίνησε με την εντολή “Ικρά” (διάβαζε) και έδωσε και συνεχίζει να δίνει τον μεγαλύτερο αγώνα του ενάντια στην άγνοια.
Γι’ αυτό αναφέρεται η περίοδος της βαρβαρότητας πριν από το Ισλάμ, και τα έθιμα εκείνης της εποχής ονομάζονται “Έθιμα της Τζαχιλίγια”. Το Κοράνι αναφέρει ρητά τα πιο εμφανή και σημαντικά από αυτά τα βάρβαρα έθιμα και διατάσσει την αποφυγή τους. Από αυτό καταλαβαίνουμε ότι η “Τζαχιλίγια” δεν είναι μια περίοδος, αλλά μια νοοτροπία. Αυτή η νοοτροπία μπορεί να βρει ευκαιρία και έδαφος για να ασκήσει την κυριαρχία της ανά πάσα στιγμή. Διαφορετικά, αυτά τα έθιμα που ανήκουν στο παρελθόν δεν θα έπρεπε να αφορούν εμάς και το Κοράνι.
Το Κοράνι αναφέρεται στην έννοια της «Τζαχιλίγια» σε τέσσερις στίχους, εξετάζοντας τέσσερις ξεχωριστές πτυχές. Εξετάζοντας αυτούς τους στίχους με τη σειρά της αποκάλυψής τους:
Σε αυτό το στίχο, ο Παντοδύναμος Θεός περιγράφει τους υποκριτές ως εκείνους που, όπως και στην εποχή της Τζαχιλίγια, αμφέβαλαν για τον Θεό, πίστευαν ότι ο Θεός δεν θα βοηθούσε τον Αγγελιοφόρο Του (ειρήνη σε αυτόν) και ανησυχούσαν μόνο για τον εαυτό τους. Αποκαλύπτοντας τι κρύβουν στις καρδιές τους, ο Θεός δηλώνει ότι οι αμφιβολίες και οι λανθασμένες πεποιθήσεις τους αποτελούν «υποψία της Τζαχιλίγια».2
Στο Κοράνι, ο Θεός απευθύνεται στις συζύγους του Προφήτη (ειρήνη σε αυτόν) και, κατ’ επέκταση, σε όλες τις γυναίκες, δίνοντας εντολές.3 Όπως προκύπτει από αυτό το εδάφιο, η ελεύθερη και προκλητική εμφάνιση των γυναικών και η κατάργηση της σεμνότητας θεωρούνται έθιμα της εποχής της αμάθειας (Τζαχιλίγια).
Το Κοράνι μας πληροφορεί ότι πριν από το Ισλάμ, οι άπιστοι και οι ειδωλολάτρες ενεργούσαν με ρατσισμό, ο οποίος πήγαζε από την αμάθεια και την προκατάληψη που είχαν στις καρδιές τους. Αντίθετα, μας λέει ότι είναι απαραίτητο οι πιστοί να ενεργούν με φόβο Θεού και με ζήλο πίστης που βασίζεται στην ευσέβεια.4
Ο Παντοδύναμος Θεός, αναφερόμενος στην «κυριαρχία της Τζαχιλίγια», εννοεί την πολιτική τυραννία και την καταπάτηση των δικαιωμάτων και ελευθεριών, σε αντίθεση με τις πολιτικές διατάξεις του Θεού, δηλαδή την ελευθερία, τη δικαιοσύνη, την ανάθεση των καθηκόντων στους ικανούς και την κυριαρχία του νόμου, και ονομάζει «κυριαρχία της Τζαχιλίγια» τις αυθαίρετες διοικήσεις που οδηγούν σε καταπίεση και τυραννία, αγνοώντας το νόμο και την τάξη, και που προκαλούν κάθε είδους τυραννία.
Η περίοδος της Τζαχιλίγιας αναφέρεται στην εποχή της βαρβαρότητας. Πριν από την αποκάλυψη του Κορανίου, η ανθρωπότητα ζούσε σε μια εποχή βαρβαρότητας. Μετά τη μετανάστευση του Προφήτη (σ.α.β.) στη Γιασρίμπ και την ίδρυση του πολιτισμού εκεί, η ανθρωπότητα απελευθερώθηκε από τη βαρβαρότητα και γνώρισε τον πολιτισμό. Γι’ αυτό, όπως ονομάστηκε, η ανθρωπότητα πήρε μαθήματα από τη Μεδίνα και το ονόμασε “Πολιτισμός”. Την προηγούμενη περίοδο την ονόμασε “Τζαχιλίγια”.
Η περίοδος της Τζαχιλίγιας σημαίνει επίσης “Αμάθεια” και “Βαρβαρότητα”. Ο Φαραμπί, στο έργο του “Αλ-Μεντινέτ-ου’λ-Φαζιλά”, αναφέρεται στην “Πόλη των Τυράννων” με τον όρο “Αλ-Μεντινέτ-ου’λ-Τζαχίλε”. Το πιο χαρακτηριστικό γνώρισμα αυτής της περιόδου είναι ο ρατσισμός και ο φυλετισμός. Πράγματι, όταν ο Προφήτης (σ.α.β.) άκουσε ποιήματα που υποκινούσαν τον φυλετισμό, τα οποία απαγγέλθηκαν στη Μεδίνα μετά από μια διαμάχη μεταξύ των φυλών Αους και Χαζρέτζ,
6, προειδοποίησε φωνάζοντας.
Η υπόθεση της Τζαχιλίγιας είναι πρόσκληση σε ρατσισμό. Σε αυτή την περίπτωση, με την νοοτροπία της φυλετικής αλληλεγγύης, ο δυνάστης και ο αδικημένος λάμβαναν βοήθεια. Η κρίση γινόταν με βάση την φυλετική αλληλεγγύη, ανεξάρτητα από την ορθότητα και τη δικαιοσύνη της πράξης. Γι’ αυτό ο Προφήτης μας (σ.α.β.)
7
8
διέταξαν. Επίσης, ο Προφήτης μας (ειρήνη σε αυτόν) διευθέτησε και τις διαφωνίες μεταξύ των Ανσάρ και των Μουχατζιρ.
9
προειδοποίησαν με αυστηρό τόνο.
Ο Προφήτης μας (ειρήνη σ’ αυτόν) μας έχει προειδοποιήσει ότι αυτή η νοοτροπία θα συνεχιστεί και ότι εμείς πρέπει να την αποφεύγουμε. Διότι αυτή η νοοτροπία θα εμφανίζεται κατά καιρούς με διάφορες μεταμφιέσεις. Πράγματι, ο Προφήτης μας (ειρήνη σ’ αυτόν) είπε:
(Η αστρολογία είναι μια μορφή ειδωλολατρίας) 10
Πράγματι, σε ένα περιστατικό διαμάχης με τον Μπιλάλ τον Αβησσυνό, ο Αμπού Ζαρ (ρα) τον αποκάλεσε έτσι. Ακούγοντας αυτό, ο Προφήτης (σ.α.β.) κάλεσε τον Αμπού Ζαρ (ρα) και τον προειδοποίησε ως εξής:
11
Όλα αυτά τα γεγονότα δείχνουν ότι η Τζαχιλίγια είναι μια νοοτροπία. Αυτή η νοοτροπία έχει τέσσερα πόδια και τέσσερις βάσεις. Αυτές είναι: η αδικία κάθε είδους, ο ρατσισμός και η εκμετάλλευση των γυναικών. Στην κοινωνική ζωή, η επιστροφή σε αυτές τις συνήθειες της Τζαχιλίγια ονομάζεται οπισθοδρόμηση. Γι’ αυτόν τον λόγο, ο Μπεντιουζζάμ Σαΐντ Νουρσί, στην δίκη του στο Δικαστήριο Πολεμικού Νόμου στις 31 Μαρτίου, από όπου απομακρύνθηκε άδικα, απευθύνθηκε ως εξής:
12
Με την έλευση του Ισλάμ, ο πόλεμος κατά της αμάθειας κηρύχθηκε πρωτίστως. Ο άνθρωπος θα τελειοποιούνταν με τη μάθηση. Η Αιώνια Σοφία το είχε ορίσει έτσι. Γι’ αυτό και ο Μπεντιουζζαμάν…
13
έλεγε. Διότι ο Προφήτης μας (ειρήνη και ευλογία του Θεού επ’ αυτού) είχε τερματίσει την περίοδο της αμάθειας πριν από το Ισλάμ και συχνά προειδοποιούσε όσους επιθυμούσαν να επιστρέψουν στις συνήθειες αυτής της περιόδου, την οποία αποκαλούσε περίοδο της Τζαχιλίγια. Πράγματι, ο Προφήτης μας (ειρήνη και ευλογία του Θεού επ’ αυτού),
14
είπαν χαρακτηριστικά.
Η αιτία της Τζαχιλίγιας είναι η ίδια η άγνοια. Άγνοια δεν σημαίνει έλλειψη γνώσης. Σημαίνει εμμονή στο λάθος. Ο Προφήτης μας (ειρήνη ας είναι επ’ αυτού)
15
16
17
υποστηρίζοντας ότι η άγνοια είναι κάτι περισσότερο από απλή έλλειψη γνώσης.
Ο Προφήτης μας (ειρήνη σε αυτόν), ο οποίος θεωρούσε την έλευση αμαθών ανθρώπων στην εξουσία ως ένα μεγάλο κακό, είπε:
18
μας έχουν ενημερώσει για τις αιτίες της άγνοιας και της επιστροφής στην εποχή της Τζαχιλίγια.
Στη βάση της νοοτροπίας που γεννά την οπισθοδρόμηση βρίσκεται η εσφαλμένη πεποίθηση, η “Ζανν-ι Τζαχιλίγιε”. Η πίστη επηρεάζει τη σκέψη του ανθρώπου, και η σκέψη επηρεάζει τη συμπεριφορά του. Στην ρίζα των εσφαλμένων συμπεριφορών και των κακών σκέψεων και νοοτροπιών κυριαρχούν οι διαστρεβλωμένες πεποιθήσεις. Γι’ αυτό, η θρησκεία ξεκινάει πρωτίστως από τη διόρθωση της πίστης του ανθρώπου. Οι γνώσεις που αφορούν την πίστη και οι πράξεις που προκύπτουν από αυτήν είναι πιο σημαντικές από οτιδήποτε άλλο. Διότι, μετά από αυτό, θα είναι η πίστη που θα επηρεάσει τη νοοτροπία του ανθρώπου. Ο Προφήτης μας (σ.α.β.) το τονίζει και…
διέταξαν.19
Ο Προφήτης μας (σ.α.β.), ο οποίος θεωρούσε την «εξάπλωση της αμάθειας» ως σημάδι της Αποκάλυψης20, δεν εννοούσε βέβαια τη γνώση που γεννά την τεχνική και την τεχνολογία. Είναι σαφές ότι εννοούσε την αμάθεια της πίστης και της νοοτροπίας, και το σύστημα σκέψης της εποχής της Τζαχιλίγια. Στην εξάπλωση της αμάθειας στα έσχατα χρόνια, πρωταρχικό ρόλο παίζει η αδιαφορία των ανθρώπων προς τον Θεό, εμπιστευόμενοι τις δικές τους γνώσεις και τις τεχνολογικές εξελίξεις. Αυτή είναι η οπισθοδρομική κατάσταση που αναφέρει το Κοράνι. Αυτό οδηγεί σε κακή χρήση της τεχνολογίας. Επομένως, η γνώση και η τεχνολογία, που θα έπρεπε να υπηρετούν τον άνθρωπο, υπηρετούν την απιστία, την τυραννία, τις σαρκικές απολαύσεις και τον ρατσισμό, και αυτό είναι η αληθινή οπισθοδρόμηση. Αυτό οδηγεί την ανθρωπότητα, στην εποχή του πολιτισμού, πίσω στο μεσαίωνα.
Ο Μπεντιουζζαμάν, μιλώντας για «εκείνους που χρησιμοποιούν το πρόσχημα του πολιτισμού της εποχής τους και, πίσω από το πέπλο του πατριωτισμού, είναι άθεοι και αληθινοί βεδουίνοι και αληθινοί οπισθοδρομικοί, δηλαδή εκείνοι που οδηγούν αυτό το έθνος στις προ-ισλαμικές συνήθειές του»21, αναφέρει, με βάση ένα ιερό χαντίθ, ότι το Ισλάμ κατάργησε τις συνήθειες της Τζαχιλίγιας22 και αγωνίζεται μέχρι το τέλος της ζωής του ενάντια στις συνήθειες της Τζαχιλίγιας, όπως ο ρατσισμός και η αθεΐα. Επισημαίνει επίσης ότι η βαρβαρότητα και η βεδουινία της εποχής αυτής δεν υστερούν από την περίοδο της Τζαχιλίγιας και, ιδιαίτερα, πώς η γυναίκα υποβιβάζεται σε μια ορισμένη κατάσταση με το πρόσχημα της παροχής δικαιωμάτων στις γυναίκες23. Ωστόσο, δεν μπορεί να αποφύγει την κατηγορία της οπισθοδρόμησης.
Ο Μπεντιουζζάμάν, απέναντι σε όσους τον κατηγορούσαν για οπισθοδρόμηση, υπερασπιζόταν πάντοτε τις αλήθειες του Ισλάμ24 και, διαχωρίζοντας την Κυβέρνηση της Δημοκρατίας, η οποία έπρεπε να είναι αμερόληπτη και φιλελεύθερη, από τις μυστικές αρνητικές επιτροπές που υποστήριζαν την αθεΐα, έπλεκαν ίντριγκες και εξαπατούσαν τους υπαλλήλους της κυβέρνησης, ζητούσε από την κυβέρνηση να αποστασιοποιηθεί από αυτές και αγωνιζόταν εναντίον αυτών των ιντριγκαδόρων.25
Ο Μπεντιουζζαμάν, εφιστώντας την προσοχή στο γεγονός ότι η μυστική επιτροπή, η οποία ονομάζεται επιτροπή διαφθοράς, προσπαθεί να χρησιμοποιήσει τη Δημοκρατία για τους δικούς της κακούς σκοπούς και την αθεΐα,
26
με αυτόν τον τρόπο εντόπισε και μας υπέδειξε την πηγή των κραυγών υπέρ της οπισθοδρόμησης.
Ο Μπεντιουζζαμάν, ξανά, στο Στρατοδικείο που οδηγήθηκε με την κατηγορία που του αποδόθηκε μετά το γεγονός της 31ης Μαρτίου:
27
λέγοντας ότι η κατηγορία της οπισθοδρόμησης χρησιμοποιείται μόνο από τους άθεους για να κατηγορούν τους θρησκευόμενους.
Μετά από όλα αυτά, καταλήγουμε στα ακόλουθα συμπεράσματα:
Επιστρέφει στις προ-ισλαμικές βαρβαρότητες, στην πολιτική δεσποτεία, στον ρατσισμό, και στις οικονομικές και κοινωνικές συνήθειες που περιλαμβάνουν τη νοοτροπία της δουλείας, η οποία ρυθμίζει την κοινωνική ζωή. Ο Ισλαμισμός κατέλυσε αυτή τη δομή, υπερασπιζόμενος τα δικαιώματα και τις ελευθερίες, καταργώντας τη δουλεία, δίνοντας στις γυναίκες τα δικαιώματά τους με τον καλύτερο τρόπο και εντάσσοντάς τες στην κοινωνική ζωή, διασφαλίζοντας τη δικαιοσύνη στην κοινωνία, καταργώντας την τοκογλυφία και εισάγοντας θεσμούς αλληλεγγύης όπως η ζακάτ. Εισήγαγε μια κοινωνική ζωή και μια πολιτική ζωή βασισμένη σε εκλογές. Η επιστροφή σε αυτή τη δομή είναι οπισθοδρόμηση, είναι επιθυμία για την εποχή της Τζαχιλίγια. Επομένως, η οπισθοδρόμηση δεν έχει καμία σχέση με τον Ισλαμισμό.
Στην ιστορία, οι ηγέτες και οι πλούσιες τάξεις που υπερασπίζονταν το κατεστημένο και ζούσαν με ανέσεις, αντιτάχθηκαν σε κάθε καινοτομία από τον φόβο ότι οι σύγχρονες εξελίξεις θα διατάρασσαν την ησυχία τους. Για τον σκοπό αυτό, υποκινούσαν με διάφορες αφορμές τα κέντρα εξουσίας, τα χρησιμοποιούσαν για τους δικούς τους σκοπούς και, αξιοποιώντας τη στρατιωτική ισχύ, διασφάλιζαν τη διατήρηση του κατεστημένου. Προς τούτο, άλλοτε υποδαύλιζαν τον φανατισμό, άλλοτε προκαλούσαν ευαίσθητα σημεία, και χρησιμοποιούσαν τέτοια γεγονότα για να καταπνίξουν τους αντιπάλους τους.
Ο αθώος και καταπιεσμένος λαός δεν έχει καμία απολύτως σχέση με την αντίδραση. Δεν έχει εμπλακεί σε κανένα αντιδραστικό γεγονός. Ωστόσο, το τίμημα το πληρώνει πάντα ο λαός. Ο θρησκευόμενος λαός έχει καταπιεστεί με την κατηγορία της αντίδρασης.
δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα όπλο που οι δυνάμεις εξουσίας χρησιμοποιούν για να καταπιέζουν τους θρησκευόμενους.
1. Αλ-Α’ράφ, 5:157, 158.
2. Αλ-Ιμράν, 3:154.
3. Αλ-Αχζάμπ, 33:33.
4. Φεθ, 48:26.
5. Αλ-Μα’ίντα, 5:50.
6. Ιμπν Ισάμ, Σίρα, 1:555-556.
7. Επιστολές, 310; Μπουχάρι, Αχκάμ, 4; Αμπού Νταβούντ, Σουνέτ, 5; Τιρμίζι, Τζιχάντ, 28.
8. Μπουχάρι, Τζαναίζ, 39.
9. Μπουχάρι, Μενακίμπ, 8.
10. Μουσλίμ, Τζαναίζ, 29.
11. Μπουχάρι, Πίστη, 22.
12. Δικαστήριο Στρατιωτικής Δικαιοσύνης, σελ. 40.
13. Δικαστήριο Στρατιωτικών Εγκλημάτων, σελ. 23.
14. Μπουχάρι, Ντιγιάτ, 9.
15. Τζαμιού’ς-Σαγίρ, σελ. 43.
16. Τζαμιού’ς-Σαγίρ, 3:95.
17. Τζαμιού’ς-Σαγίρ, 3:114.
18. Τζαμιού’ς-Σαγίρ, 1:137.
19. Τζαμί ας-Σαγίρ, 1, 346.
20. Μουσλίμ, Ιλίμ, 9; Τιρμίζι, Φιτέν, 34; Ιμπν Ματζέ, Φιτέν, 25.
21η Συζήτηση, σελ. 142.
22. Επιστολές, σελ. 66, 310.
23. Επιστολές, σελ. 44.
24. Ιστορικό Ζωής, σελ. 194.
25. Ιστορικό Ζωής, σελ. 212.
26. Ιστορικό Ζωής, σελ. 212.
27. Δικαστήριο Στρατιωτικού Νόμου, σελ. 20-21; Χρονικό Ζωής, σελ. 54.
(Μ. Αλί Καγιά, Κήπος Ιδεών, 20 Ιουνίου 2008)
Με χαιρετισμούς και ευχές…
Ισλάμ μέσα από ερωτήσεις
