– Είχε ο Σουλτάνος την εξουσία να αντιταχθεί στην απόφαση του Σεϊχουλισλάμ;
– Είχε ο Σέιχουλισλάμ την εξουσία να καθαιρέσει τον σουλτάνο;
– Για ποιους λόγους μπορεί να απολυθεί κάποιος από τη δουλειά του;
Αγαπητέ αδελφέ/αγαπητή αδελφή,
Σεΐχουλισλάμης
Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, ήταν ο επικεφαλής της θρησκευτικής τάξης και ο δεύτερος σημαντικότερος αξιωματούχος του κράτους μετά τον Μεγάλο Βεζίρη.
Η έννοια του Σέιχουλισλάμ εμφανίστηκε στον ισλαμικό κόσμο τον 4ο αιώνα της Εγίρας/10ο αιώνα μ.Χ., ωστόσο ο τίτλος αυτός δεν είχε επίσημο χαρακτήρα εκείνη την περίοδο. Αποδιδόταν κυρίως σε διάσημους νομικούς και ισλαμικούς μελετητές που είχαν αποκτήσει φήμη χάρη στις φετφάδες τους.
“τιμητικός τίτλος”
ήταν. Αυτοί και παρόμοιοι τιμητικοί τίτλοι έχουν μείνει με το πέρασμα του χρόνου ως ξεχασμένοι τίτλοι.
Αυτές είναι εκφράσεις όπως Ιμάντ αλ-Ισλάμ, Φατζρ αλ-Ισλάμ, Σέιχ αλ-Ισλάμ, Ντουχά αλ-Ισλάμ, Σαμς αλ-Ισλάμ, Χουτζέτ αλ-Ισλάμ, Φαχρ αλ-Ισλάμ, Ρουκν αλ-Ισλάμ κ.λπ. Από αυτές, μόνο
“Σεΐχουλισλάμης”
Ο θεσμός του Σεϊχουλισλάμ συνέχισε να υφίσταται ως σημαντικός θεσμός μέχρι το τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Και τούτο διότι οι Οθωμανοί τον θεωρούσαν έναν από τους δύο θεμελιώδεις πυλώνες του κράτους. Από αυτή την άποψη, τον θεσμό του Σεϊχουλισλάμ τον θεωρούσαν επικεφαλής της Ιλμίας (θρησκευτικής) οργάνωσης. Ο Σεϊχουλισλάμ, ως επικεφαλής αυτής της οργάνωσης, διέθετε εξαιρετικές εξουσίες. Γι’ αυτόν τον λόγο, τίποτα δεν μπορούσε να γίνει στο κράτος χωρίς τη φετφά (θρησκευτική γνωμοδότηση) του Σεϊχουλισλάμ.(1)
Ένα άλλο στοιχείο που αποδεικνύει την ανώτατη θέση των σεΐχουλισλάμ στην ιεραρχία των θρησκευτικών αξιωματούχων τον 16ο αιώνα, είναι το γεγονός ότι όσοι κατείχαν αυτή τη θέση είχαν προηγουμένως διατελέσει καζασκέροι. Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, ορισμένες επαρχίες θεωρούνταν ανώτερες από άλλες, με αποτέλεσμα οι μισθοί και οι ημερήσιες απολαβές των θρησκευτικών αξιωματούχων που υπηρετούσαν σε αυτές να διαφέρουν. Στη θέση του σεΐχουλισλάμ διορίζονταν όσοι είχαν διατελέσει καζασκέροι της Ρούμελης. Αν λάβουμε υπόψη ότι η πορεία ήταν από καδής της Κωνσταντινούπολης σε καζασκέρος της Ανατολίας και από εκεί σε καζασκέρος της Ρούμελης, γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι η θέση αυτή βρισκόταν στην κορυφή της ιεραρχίας των θρησκευτικών αξιωματούχων. Πριν από τον 16ο αιώνα, είναι γνωστό ότι οι σεΐχουλισλάμ (μουφτήδες) στους οποίους ανατίθετο η έκδοση φετφάδων δεν προέρχονταν από το αξίωμα του καζασκέρου. Για παράδειγμα, ο Φαχρεντίν ελ-Ατζεμί, ο οποίος θεωρείται ο πρώτος σεΐχουλισλάμ, είχε διατελέσει μουδέρρις και μουφτής στην Αδριανούπολη (2).
Η σημαντικότερη αποστολή των Σέιχουλισλάμ είναι η έκδοση φετφάδων, δηλαδή νομικών γνωμοδοτήσεων που καθορίζουν τη θρησκευτική άποψη επί διαφόρων ερωτημάτων που τους υποβάλλονται. Στον Σέιχουλισλάμ δίνονται…
“μουφτής”
Η λέξη “μουφτής” σημαίνει “αυτός που εκδίδει φετφά”. Η φετφά που εκδίδει ο μουφτής σε μια ερώτηση που του απευθύνεται, δεν έχει την ισχύ δικαστικής απόφασης, αλλά απλώς διευκρινίζει ένα θρησκευτικό ζήτημα. Στην παράδοση του ισλαμικού κράτους, μόνο η απόφαση που εκδίδει ο καδής (δικαστής) έχει ισχύ δικαστικής απόφασης. Από αυτή την άποψη…
ο καδής και ο μουφτής
Υπάρχει μια διαφορά μεταξύ.
Ο δικαστής,
μπορεί να εκδίδει αποφάσεις αξιοποιώντας τις φετφάδες που δίνει ο μουφτής. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι η γυναίκα είναι εξαρτημένη από τον μουφτή (3).
Οι υπηρεσίες που παρείχε ο θεσμός των Ουλεμάδων, τον οποίο εκπροσωπούσε ο Σέιχουλισλάμ,
“θρησκευτικές και νομικές συμβουλές”, “εκπαίδευση και διδασκαλία”, “κρίση και διαχείριση”
συμπεριλαμβανομένου/ης/ων
σε τρία
έχει αποχωρήσει.
“Θρησκευτικές και νομικές συμβουλές”
τις υπηρεσίες του Σέιχ-ουλ-Ισλάμ και των μουφτήδων,
“εκπαίδευση και διδασκαλία”
τις υπηρεσίες τους σε μεντρεσέδες και καθηγητές,
“κρίση και διαχείριση”
τις υπηρεσίες τους παρείχαν τα δικαστήρια και οι καδείς (δικαστές). Οι αρμοδιότητες του Σέιχουλισλάμ (Ανώτατου Θρησκευτικού Ηγέτη) όσον αφορά τη διοίκηση της θρησκευτικής ιεραρχίας συνίσταντο στην εποπτεία των διορισμών και των προαγωγών των καθηγητών των μεντρεσέδων (θρησκευτικών σχολείων), των καδών και των μουφτήδων. Για να διευκολυνθεί η υλοποίηση όλων αυτών των εργασιών, υπήρχε ένα ευρύ φάσμα γραμματέων που υπάγονταν στο αξίωμα του Σέιχουλισλάμ.(4)
Μια άλλη αρμοδιότητα των Σέιχουλισλάμ ήταν η διαχείριση του παλατιού, η οποία ξεκίνησε το 1759 από τον Σουλτάνο Μουσταφά Γ’.
“Μαθήματα Ηρεμίας”
τι θα συμμετάσχει
“απολογητής”
και
“συνομιλητές”
Η επιλογή και η αποστολή τους στο παλάτι ήταν μια διαδικασία. Κατά τη διάρκεια του Ραμαζανιού, στα μαθήματα που γίνονταν στο παλάτι, συμμετείχαν οι πιο διακεκριμένοι λόγιοι της εποχής, ορισμένοι ως ομιλητές, δηλαδή αυτοί που έκαναν το μάθημα, και άλλοι ως ακροατές, δηλαδή αυτοί που άκουγαν και έκαναν ερωτήσεις, και διεξήγαγαν θρησκευτικές και επιστημονικές συζητήσεις παρουσία του σουλτάνου (5).
Ένα αξιοσημείωτο στοιχείο στις σχέσεις μεταξύ του Σέιχουλ Ισλάμ και της πολιτικής εξουσίας είναι η εμφάνιση του Σέιχουλ Ισλάμ ως ενός θεσμού με μεγάλη ελευθερία κινήσεων, που αναλαμβάνει σημαντικά καθήκοντα σε πολιτικά γεγονότα και απολαμβάνει μεγάλη φήμη και σεβασμό στην κοινωνία, λόγω της εκπροσώπησης της θρησκευτικής εξουσίας. Οι φετφάδες που εξέδιδαν οι Σέιχουλ Ισλάμ επηρέασαν την απομάκρυνση ορισμένων σουλτάνων από το θρόνο, ενώ η ανάγκη για φετφάδες υπήρξε και κατά την κήρυξη πολέμων, ως αποτέλεσμα εχθρικών διεθνών σχέσεων. Η κήρυξη πολέμου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά της Αιγύπτου το 1516 έγινε με φετφά του Σέιχουλ Ισλάμ Αλί Τζεμαλί Εφέντι, ενώ η κήρυξη πολέμου κατά της Βενετίας το 1570 έγινε με φετφά του Εμπουσ-Σουούδ Εφέντι. Από την άλλη πλευρά, στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, μερικοί σουλτάνοι καθαιρέθηκαν με φετφάδες των Σέιχουλ Ισλάμ. Σε αυτούς συγκαταλέγονται ο Σελίμ Γ’, ο Αμπντούλ Αζίζ και ο Αμπντούλ Χαμίντ Β’. (6)
Για να δεσμεύει όλους τους μουσουλμάνους η φετβά που εκδίδει ο Σέιχουλισλάμ ή ο μουφτής, πρέπει να εγκριθεί από τον υλούλ-εμρ (Χαλίφης/Σουλτάνος). Η φετβά του Εμπουσούδ σχετικά με το θέμα του ταμείου μετρητών και το διάταγμα που εκδόθηκε μετά την υποβολή της, αποτελεί το καλύτερο παράδειγμα για να δεσμεύει όλη την οθωμανική υπηκοότητα. Δηλαδή, πριν από την έγκριση του Σουλτάνου, η φετβά του Εμπουσούδ σχετικά με την απάντηση στο ταμείο μετρητών είναι μια επιστημονική γνώμη. Δεν δεσμεύει κανέναν άλλον εκτός από τον ίδιο με εξαναγκασμό. Ωστόσο, αφού υποβληθεί στον Σουλτάνο και εγκριθεί από αυτόν, γίνεται πλέον μια νομική εντολή που πρέπει να τηρείται. Αυτή είναι η έννοια της νομοθετικής εξουσίας του υλούλ-εμρ σε ζητήματα ιτζτιχάντ.
Τα σημαντικότερα προσόντα των Σέιχουλισλάμ στην Οθωμανική Αυτοκρατορία
μουφτεία
είδος.
Ο μουφτής είναι ο ισλαμικός νομικός που, όταν του ζητείται να επιλύσει ένα νομικό ζήτημα, το κάνει με αναφορά στις έγκυρες πηγές του ισλαμικού δικαίου (κυρίως της Χαναφιτικής σχολής, στην Οθωμανική Αυτοκρατορία).
Οι θρησκευτικές απαντήσεις που δίνουν οι Σέιχουλισλάμ και άλλοι μουφτήδες ονομάζονται φετβάδες και είναι
εξετάζεται σε δύο ομάδες:
1.
Πρόκειται για τις θρησκευτικές απαντήσεις (φάτβες) που δίνουν οι μουφτήδες σε ερωτήσεις που τους θέτουν ιδιώτες ή καδείς (δικαστές) συμβουλευτικού χαρακτήρα. Αυτού του είδους οι φάτβες, αν και δεν έχουν εκτελεστική ισχύ όπως οι δικαστικές αποφάσεις, ασκούν επιρροή στις αποφάσεις των δικαστών που θα κρίνουν την υπόθεση. Αυτό εξηγεί το γεγονός ότι πολλά δικαστικά έγγραφα βασίζονται σε φάτβες και ότι σε κάθε δικαστικό κέντρο υπήρχε οπωσδήποτε ένας μουφτής. Η Μετζελλέ (οθωμανικός κώδικας) αναφέρεται σε αυτή την κατάσταση…
“Επιτρέπεται στον δικαστή να ζητήσει γνωμοδότηση από άλλον, εφόσον το κρίνει αναγκαίο.”
το διατύπωσε με αυτόν τον τρόπο. Ωστόσο, οι αποφάσεις που λαμβάνουν οι καδείς υπόκεινται στον επιστημονικό έλεγχο των μουφτήδων, έστω και ανεπίσημα. Οι μελετητές και οι αποδείξεις που αντιτίθενται στη φετφά, πρωτίστως
“Διβάνι Χουμαγιούν”
Είναι επίσης γεγονός ότι έχει επιστραφεί από τις ανώτερες ελεγκτικές αρχές.
2. Ιερή Φετβά
Αυτές είναι οι φετφάδες που φέρουν το όνομα του Σεϊχουλισλάμ και την υπογραφή του. Όταν λέμε “πραγματική φετφά”, αυτό πρέπει να έρχεται στο μυαλό. Αυτές είναι γενικά οι θρησκευτικές απαντήσεις που δίνονται κατόπιν αιτήματος του σουλτάνου σε θέματα που αφορούν το κοινό, και αυτού του είδους οι φετφάδες αποτελούν τη βάση για τις νομικές ρυθμίσεις σε θέματα ιερού δικαίου. Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι εάν ένα θέμα ιερού δικαίου τεθεί από τον σουλτάνο και η απάντηση, η “σερίφ φετφά”, ληφθεί και συνδυαστεί με την αυτοκρατορική βούληση του σουλτάνου, τότε το περιεχόμενο της εν λόγω φετφάς γίνεται νόμος. Το σύνολο των συλλογών νόμων, γνωστών ως “Μα’ρούζατ” του Εμπουσούδ και “Κανούν-ι Τζεντίντ”, αποτελούνται σχεδόν εξ ολοκλήρου από τέτοια κείμενα.
Όσον αφορά τις εξουσίες των Σέιχουλισλάμ, οι οποίοι κατέχουν ένα τόσο υψηλό αξίωμα:
Πρώτον;
Από πλευράς εκτελεστικής εξουσίας, οι Σέιχουλισλάμ δεν είχαν σοβαρή εξουσία μέχρι το 982/1574. Μέχρι εκείνη την ημερομηνία, οι Σαντραζάμ διόριζαν τους μουδερρίσους, τους καδήδες που ονομάζονταν μεβαλί και τους μουφτήδες. Ο διορισμός των άλλων καδήδων και μουδερρίσων αφερόταν στους καζασκέρ. Από το 1574 και μετά, οι Σέιχουλισλάμ είχαν την εξουσία να διορίζουν τους καδήδες των καζάδων και τους καδήδες μεβαλί, τους μουδερρίσους, ακόμη και τους καζασκέρ, εκτός από ορισμένους μουδερρίσους κατώτερης βαθμίδας. Ωστόσο, έπρεπε να λάβουν υπόψη τη γνώμη του Σαντραζάμ για το διορισμό των καζασκέρ και των καδήδων μεβαλί. Στα τέλη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η εξουσία διορισμού των καδήδων από τους καζασκέρ καταργήθηκε εντελώς και όλη η εξουσία συγκεντρώθηκε στα χέρια του Σέιχουλισλάμ.
Δεύτερον;
Ο Σεΐχουλισλάμης δεν έχει δικαιοδοσία, αλλά
Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, κατείχε τον τίτλο του προέδρου του Συνταγματικού Δικαστηρίου.
Λόγω αυτού του χαρακτηριστικού, δεν έγινε δεκτός στο Διβάνι Χουμαγιούν. Διότι το Διβάνι είναι μάλλον εκτελεστικό συμβούλιο. Η πιο σημαντική αποστολή των Σεϊχουλισλάμ είναι η έκδοση φετφάδων. Εξάλλου, μουφτής σημαίνει Ισλαμικός νομικός που, ανατρέχοντας στις έγκυρες πηγές του Χαναφιτικού δόγματος, αποκαλύπτει τον τρόπο επίλυσης του νομικού ζητήματος που του τέθηκε. Οι φετφάδες των Οθωμανών Σεϊχουλισλάμ μοιάζουν με τις αποφάσεις του σημερινού Συνταγματικού Δικαστηρίου.
Τρίτον,
Η συμβολή του Σέιχουλισλάμ στη νομοθετική δραστηριότητα είναι επίσης σημαντική. Σε θέματα που αποτελούν τη βάση του εθιμικού δικαίου, η επιλογή της άποψης που εξυπηρετεί το δημόσιο συμφέρον και η εξουσία υποβολής της στον Σουλτάνο ανήκουν στους Σέιχουλισλάμ. Γι’ αυτόν το λόγο, οι φετφάδες και οι αναφορές των Σέιχουλισλάμ διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στις οθωμανικές νομικές ρυθμίσεις.(7)
Η απομάκρυνση του χαλίφη, των κυβερνητών ή των αξιωματούχων
Η παύση από τα καθήκοντα είναι ένας νομικός όρος που σημαίνει ανάκληση της εξουσίας αντιπροσώπευσης.
απόλυση,
Η μονομερής δήλωση βούλησης χρησιμοποιείται με την έννοια της παύσης από τα καθήκοντά του ενός διευθυντή ή υπαλλήλου, ή της ανάκλησης της εξουσίας εκπροσώπησης ενός πληρεξουσίου ή αντιπροσώπου.
1. Η Αποκαθήλωση του Χαλίφη.
Στο ισλαμικό δημόσιο δίκαιο, ο χαλίφης
(πρόεδρος του κράτους)
Η θητεία του δεν περιορίζεται σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, αλλά του δίνεται η δυνατότητα να παραμείνει στο αξίωμά του εφ’ όρου ζωής. Αν και δεν απαγορεύεται η εκλογή για περιορισμένο χρονικό διάστημα, στην ισλαμική παράδοση προτιμάται η πρώτη μορφή. Σύμφωνα με αυτήν, η θητεία του εκλεγμένου χαλίφη λήγει κανονικά με το θάνατό του ή την παραίτησή του. Εκτός από αυτές τις δύο περιπτώσεις, οι ισλαμιστές νομικοί αναγνωρίζουν ότι ο αρχηγός του κράτους χάνει το αξίωμά του εάν χάσει την ικανότητά του να αποδίδει δικαιοσύνη ή εάν εμφανιστούν σωματικές ελλείψεις που τον εμποδίζουν να εκτελεί τα καθήκοντά του.
οι έχοντες την εξουσία να δεσμεύουν και να λύουν
έχουν αποδεχθεί ότι θα απολυθούν από.
Εχλ αλ-Χαλ και αλ-Ακδ;
είναι ένας όρος του ισλαμικού δημοσίου δικαίου και αναφέρεται στο συμβούλιο που αποτελείται από άτομα που έχουν την εξουσία να εκλέγουν και, εάν είναι απαραίτητο, να απομακρύνουν τον ηγέτη του ισλαμικού κράτους. Στο ισλαμικό δίκαιο, οι μουσουλμάνοι έχουν το δικαίωμα να εκλέγουν τον ηγέτη του κράτους…
χαλίφης, ιμάμης, διοικητής των πιστών”
τα ονόματα έχουν δοθεί. Στο εδάφιο αναφέρεται:
“Οι υποθέσεις τους διευθετούνται με διαβούλευση μεταξύ τους.”
(συμβουλευτική)
είναι.”
(Σούρα, 42/38).
Αυτός ο στίχος δηλώνει ότι η ισλαμική διακυβέρνηση βασίζεται στην αρχή της σούρας (συμβουλευτικής συνέλευσης) μεταξύ των μουσουλμάνων. Επιπλέον, υποδεικνύει ότι η μουσουλμανική κοινότητα θα εκλέξει και θα ορίσει μια ομάδα που θα ελέγχει τον αρχηγό του κράτους και θα συμμετέχει στη ρύθμιση και την εκτέλεση των κρατικών υποθέσεων.
(Αμπού Ζαχρά, Αρχές της Φιλοσοφίας του Δικαίου, σελ. 143)
Η απομάκρυνση του χαλίφη με αυτόν τον τρόπο είναι μάλλον
“κατάσταση”
εκφράζεται με τη λέξη.
Η κατάσταση ανομίας που οδήγησε στην απώλεια της δικαιοσύνης του χαλίφη και συνεπώς στην απομάκρυνσή του, σύμφωνα με ορισμένους μελετητές, είναι η εκδήλωση λόγων και πράξεων που συνεπάγονται απιστία. Άλλοι μελετητές, ωστόσο, υποστηρίζουν ότι ακόμη και αν δεν φτάσει σε αυτό το βαθμό, η εκδήλωση συμπεριφορών που θεωρούνται θρησκευτικά απαγορευμένες και παράνομες, δικαιολογεί την απομάκρυνση του χαλίφη.
Ένα άλλο ζήτημα που τίθεται εδώ είναι το αν επιτρέπεται η χρήση βίας εναντίον ενός αρχηγού κράτους που δεν υπακούει στην απόφαση της αχλ-ι-χαλ και αλ-ακδ. Η πλειοψηφία των σουνιτικών νομικών και των μελετητών των χαντίθ υποστηρίζει ότι η αντίσταση στον χαλίφη δεν είναι επιτρεπτή, επειδή θα προκαλούσε αναταραχή και αιματοχυσία, ενώ στις μη σουνιτικές σχολές σκέψης η γενική τάση είναι ότι η χρήση βίας σε αυτή την περίπτωση είναι υποχρεωτική.
2.
Απόλυση Διοικητών και Υπαλλήλων. Στην εποχή του Προφήτη (σ.α.σ.) και στις μετέπειτα περιόδους, δεν συναντάμε συγκεκριμένες διαδικασίες και αρχές που να καθορίζουν τη θητεία των διοικητών και υπαλλήλων. Ωστόσο, αναφέρεται ότι ο Χαλίφης Ομάρ (ρ.α.) συμβούλευε τους διοικητές να μην διορίζουν έναν υπάλληλο (άμιλ) για περισσότερο από δύο χρόνια, και ότι κατά την περίοδο των Μουαχχιδών (1130-1269) στην Τυνησία, ακολουθήθηκε αυτή η σύσταση, με σκοπό να εμποδιστεί η δημιουργία φιλικών σχέσεων μεταξύ των καδίων και των κατοίκων των περιοχών τους, που θα μπορούσε να παραλύσει τη λειτουργία της δικαιοσύνης. Πράγματι, οι πηγές αναφέρουν ότι και στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, σε ορισμένες περιόδους, οι καδίοι των καζάδων διορίζονταν για είκοσι μήνες ή δύο χρόνια, ενώ οι καδίοι των μεβλεβιγέτ για ένα χρόνο.
Οι ισλαμιστές νομικοί έχουν επίσης εκφράσει απόψεις σχετικά με τη δυνατότητα χρονικού περιορισμού στις διορισμούς των διοικητών και των υπαλλήλων, και ότι οι υπάλληλοι των οποίων οι διορισμοί δεν ανανεώνονται μετά τη λήξη της καθορισμένης περιόδου, θα απολύονται αυτόματα. Αν και ο χαλίφης είχε την εξουσία να απολύει διοικητές όπως βεζίρηδες, κυβερνήτες, εμίρηδες, καδείς-κουντάτ και διοικητές, καθώς και υπαλλήλους όπως καδείς, αμίλ, τζαμπί, ιμάμηδες, μουεζίν, σούρτα και μουχτεσίμπ, που υπηρετούσαν σε διάφορα επίπεδα του κράτους, στην πράξη φαίνεται ότι ο χαλίφης, για διάφορους λόγους, μεταβίβαζε την εξουσία του σε ορισμένους άλλους αξιωματούχους.
Οι ισλαμιστές νομικοί, τονίζοντας ότι η αρμόδια αρχή απόλυσης πρέπει να ασκεί αυτή την εξουσία με εύλογο μέτρο και σύμφωνα με την αρχή της σκοπιμότητας, και ότι οι υπάλληλοι δεν μπορούν να απολυθούν με απόφαση μόνο κατόπιν καταγγελίας και χωρίς έγκυρη αιτία, αναφέρουν ως λόγους απόλυσης τα εξής: διάπραξη εγκλήματος που επισύρει ποινή, κατάχρηση εξουσίας, απώλεια ορισμένων από τα προσόντα που απαιτούνται για τον διορισμό, αδυναμία εκτέλεσης των καθηκόντων λόγω υγείας, διάπραξη πράξεων που θεωρούνται θρησκευτικά απαγορευμένες και ιδιαίτερα η αποδοχή δωροδοκίας.
Ορισμένοι νομικοί, λαμβάνοντας υπόψη την πρακτική των Χαλιφών Ρασιντίν, έχουν δηλώσει ότι ο χαλίφης μπορεί να απομακρύνει έναν διαχειριστή ή υπάλληλο από τη θέση του για λόγους σκοπιμότητας, ακόμη και αν δεν υπάρχει λόγος που να δικαιολογεί την απόλυσή του.
Από την άλλη πλευρά, ορισμένοι νομικοί, κυρίως οι Σαφιίτες, υποστηρίζουν ότι ένας υπάλληλος που έχει χάσει την ιδιότητα της δικαιοσύνης παύει να ασκεί τα καθήκοντά του αυτόματα, χωρίς να χρειάζεται απόλυση, ενώ οι Χαναφίτες πιστεύουν ότι σε αυτή την περίπτωση απαιτείται η απόλυση του υπαλλήλου, αλλά τα καθήκοντά του δεν λήγουν αν δεν απολυθεί από την αρμόδια αρχή. Μάλιστα, ο Αμπού Γιουσούφ σε μια άποψή του θεώρησε σκόπιμο ο απολυμένος υπάλληλος να παραμείνει στη θέση του μέχρι να αναλάβει τα καθήκοντά του ο νεοδιορισμένος.
Στο ισλαμικό δίκαιο, επικρατεί η άποψη ότι οι δημόσιοι υπάλληλοι, εφόσον θεωρείται ότι εκτελούν τα καθήκοντά τους εξ ονόματος του δημοσίου και προς το δημόσιο συμφέρον, δεν παύουν να ασκούν τα καθήκοντά τους ούτε σε περίπτωση θανάτου ή παραίτησης του προσώπου που τους διόρισε, ούτε σε περίπτωση απόλυσής τους. Ενώ η απόλυση ενός υπαλλήλου για λόγους σκοπιμότητας θεωρείται διοικητική πράξη, η απόλυσή του λόγω διάπραξης παράνομων πράξεων, εγκληματικής δραστηριότητας ή διαφθοράς, που οδηγούν σε απώλεια της ηθικής του ακεραιότητας, αποτελεί νομική πράξη και κύρωση. Στην περίπτωση αυτή, η απόλυση εφαρμόζεται ως τιμωρία (τα’ζίρ). Αυτή η τιμωρία μπορεί να είναι πρωτεύουσα, δευτερεύουσα ή συμπληρωματική.
(βλ. TDV. Ισλαμική Εγκυκλοπαίδεια, λήμμα Azl)
Υποσημειώσεις:
(1) βλ. Ekrem Kaydu, “Η εμφάνιση του θεσμού του Σέιχουλισλάμ στην Οθωμανική Αυτοκρατορία”, Περιοδικό της Σχολής Ισλαμικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Ατατούρκ, Ερζουρούμ 1977, τεύχος 2, σελ. 201-209.
(2) βλ. Davut Dursun, Πολιτική και Θρησκεία στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, Κωνσταντινούπολη 1989, σ. 320.
(3) βλ. Εμπουλ-Ουλά Μαρντίν, “Φετβά”, Ισλαμική Εγκυκλοπαίδεια, IV, 583; Νταβούτ Ντουρσούν, Πολιτική και Θρησκεία στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, Κωνσταντινούπολη 1989, σ. 325.
(4) βλ. Şükrü Karatepe, Οθωμανικά Πολιτικά Ιδρύματα “Κλασική Περίοδος” Κωνσταντινούπολη 1989, σ. 153
(5) βλ. Ισμαήλ Χ. Ουζουντσαρσılı, Η Επιστημονική Οργάνωση του Οθωμανικού Κράτους, Άγκυρα 1984, σελ. 327.
(6) βλ. J.H. Kramers, “Σεΐχουλ-Ισλάμ”, Εγκυκλοπαίδεια του Ισλάμ, XI, 487; D. Dursun, ό.π., σ. 329; Σαμίλ Εγκυκλοπαίδεια του Ισλάμ, λήμμα Σεΐχουλ-Ισλάμ.
(7) βλ. Άγνωστη Οθωμανική Αυτοκρατορία, Καθ. Δρ. Αχμέτ Ακγündüz, Αναπλ. Καθ. Δρ. Σαΐντ Öztürk, OSAV, σελ. 370-373.
Με χαιρετισμούς και ευχές…
Ισλάμ μέσα από ερωτήσεις
