Αγαπητέ αδελφέ/αγαπητή αδελφή,
Η μόνη του επιθυμία ήταν να ακολουθεί το δρόμο του, να υιοθετεί την ηθική του. Δεν ήθελε να αποχωριστεί την ευτυχία της παρουσίας του. Τον ακολουθούσε πάντα. Όπου κι αν προσευχόταν ο Αγγελιοφόρος του Θεού (ειρήνη και ευλογία σε αυτόν), ακολουθούσε τα ίχνη του και πήγαινε εκεί για να προσευχηθεί μαζί του. Πάντα μιμούνταν τον Αγγελιοφόρο του Θεού (ειρήνη και ευλογία σε αυτόν) για να εκπληρώσει τις σουννέτες (πράξεις και παραδόσεις του Προφήτη).
Από την αγάπη του για τον Προφήτη (ειρήνη ας είναι μαζί του), κοιμόταν στα μέρη όπου κοιμόταν εκείνος και προσευχόταν στα μέρη όπου προσευχόταν εκείνος, ακόμα και μετά το θάνατό του. Αυτή η συμπεριφορά δεν είναι επιφανειακή, αλλά μια ιδιαίτερη εκδήλωση αγάπης.
Αν και τόσο το Κοράνι όσο και τα ιερά χαντίθια περιέχουν σαφείς εντολές σχετικά με την υπακοή και την αφοσίωση στη Σούννα, η φύση και η ποιότητα αυτών των εντολών δεν έχουν οριστεί με σαφήνεια, με αποτέλεσμα να προκύψουν διαφορετικές ερμηνείες από την εποχή των Σαχάμπα (ρα) μέχρι σήμερα.
Αφήνουμε κατά μέρος τις σιιτικές και χαριτζιτικές πολιτικές ομάδες, καθώς και τις σχολές που προχώρησαν σε υπερβολές και ακρότητες, όπως οι Χασεβίτες και οι Μουταζιλίτες, οι οποίοι έφτασαν σε ακραίες αντιλήψεις και απέρριψαν ριζικά τη Σούννα. Εμείς θέλουμε να εστιάσουμε στις αντιλήψεις που προέκυψαν από την κατανόηση του Κορανίου και της Σούννας, παρά τις διαφορές που υπήρξαν ως προς τον τρόπο εφαρμογής της Σούννας, παρά την κοινή πίστη στην αναγκαιότητά της.
Οι άνθρωποι της εποχής του Προφήτη (ε.α.σ.), που τον είχαν δει, είχαν λάβει την εκπαίδευση και την καθοδήγησή του και είχαν γίνει μάρτυρες της αποκάλυψης, προσπαθούσαν να πράττουν σύμφωνα με ό,τι είχαν ακούσει και δει από τον Προφήτη (ε.α.σ.). Ακολουθούσαν τη σουννέ του Αγγελιοφόρου του Θεού (ε.α.σ.), για τον οποίο είχαν θυσιάσει τη ζωή τους, συχνά χωρίς να αναρωτιούνται το γιατί και το πώς. Γι’ αυτό, προσπαθούσαν να εκπληρώσουν τις σουννέ του Προφήτη (ε.α.σ.) χωρίς να μπαίνουν σε λεπτομέρειες, όπως αν μια σουννέ είναι εντολή, σύσταση, υποχρέωση, προτροπή ή αποδοκιμασία.
Αυτό γινόταν είτε με την άμεση εξήγηση του ίδιου του Προφήτη (ειρήνη ας είναι επ’ αυτόν) για να αποφευχθεί οποιαδήποτε παρεξήγηση (1), είτε με δηλώσεις που γίνονταν απαντώντας σε ερωτήσεις που του απευθύνονταν (2). Για αυτούς, δεν υπήρχε διαφορά ανάμεσα στο να μιλάει, να σιωπά, να κάνει, να μην κάνει, να συμβουλεύει ή να διατάζει ο Προφήτης (ειρήνη ας είναι επ’ αυτόν). Ήταν ερωτευμένοι με το να είναι σαν αυτόν. Προσπαθούσαν να συλλάβουν και να τηρήσουν ακόμα και τις πιο μικρές λεπτομέρειες του τρόπου ζωής του (3).
Ο Προφήτης (ειρήνη ας είναι επ’ αυτού) σπάνια προσδιόριζε τις πράξεις και τις συμβουλές του με όρους όπως υποχρεωτικό, επιτρεπτό, ενδεδειγμένο, απεχθές, απαγορευμένο. Μόνο σε μία-δύο περιπτώσεις αναφέρθηκε σε θέματα που αφορούσαν την προφητεία ή ορισμένες κοσμικές υποθέσεις (4). Ορισμένοι σύντροφοι του Προφήτη (ειρήνη ας είναι επ’ αυτού) ένιωσαν την ανάγκη να ρωτήσουν τον ίδιο για τους λόγους πίσω από ορισμένες πράξεις και λόγια του, προκειμένου να μάθουν αν επρόκειτο για εντολή του Θεού ή για δική του άποψη (5), και έτσι να καταλάβουν αν η συγκεκριμένη σουννα (παράδοση) ήταν υποχρεωτική ή όχι.
Μια άλλη ομάδα συντρόφων του Προφήτη προσπάθησε να μιμηθεί ακριβώς ό,τι έβλεπαν και άκουγαν, και το σημαντικό για αυτούς ήταν αν ο Προφήτης (ειρήνη σε αυτόν) το έκανε ή όχι, ή πώς το έκανε (6).
Επομένως, δεν θα ήταν σωστό να διαχωρίσουμε το ζήτημα με σαφήνεια. Διότι οι Σαχάμπα είχαν μια και μοναδική ανησυχία, και γι’ αυτό πιστεύουμε ότι θα ήταν πιο κατάλληλο να ταξινομήσουμε ορισμένες πρακτικές και συμπεριφορές που υιοθετήθηκαν από τους Σαχάμπα ανάλογα με το κέντρο βάρους. Διότι η ομοιότητα στην εμφάνιση δεν εμποδίζει την κατανόηση μιας άλλης διάταξης, και η εξαγωγή διατάξεων με φικχικό νόημα δεν θα πρέπει να εμποδίζεται από την τυπική και λεκτική υπακοή, πιστεύουμε. Θα ήταν πιο κατάλληλο να αξιολογήσουμε από κοινού την κατανόηση και τις στάσεις των Ασχάμπ-ι Κιράμ.
Προσκολλώνταν στην επιφανειακή ερμηνεία των λόγων του Προφήτη (ειρήνη σε αυτόν), κατανοώντας τα λόγια του κυριολεκτικά και κατά γράμμα, και προσεγγίζοντας τις πράξεις του με έναν πιο τυπικό και επιφανειακό τρόπο.
Προσπαθούσε να κατανοήσει την πηγή, το σκεπτικό και τον σκοπό μιας λέξης ή μιας πράξης που προέρχονταν από τον Προφήτη (ειρήνη σε αυτόν), σε ποιο περιβάλλον και συνθήκες το είπε, αν ήταν δεσμευτικό ή όχι.
Μετά το θάνατο του Προφήτη Μωάμεθ (ειρήνη σε αυτόν), αντιμετώπισαν νέες συνθήκες και έδωσαν λύσεις στα νέα προβλήματα που προέκυψαν (7).
Αντί να θεωρηθεί ως υπερβολή η μίμηση του Προφήτη (ειρήνη σ’ αυτόν), (8) θεωρούμε πιο κατάλληλο να ερμηνευθεί ως επιλογή της αζιμίας (αποφασιστικότητας). Για παράδειγμα, όπως δεν είναι σωστό να θεωρείται υπερβολή η ρύθμιση της ζωής ενός ατόμου σύμφωνα με τις διατάξεις του Κορανίου και η ευαισθησία του σε αυτό το θέμα, έτσι δεν θεωρούμε υπερβολή το να παίρνουμε ως παράδειγμα τον τρόπο ζωής του Προφήτη (ειρήνη σ’ αυτόν), ο οποίος είναι ο ερμηνευτής του Κορανίου. Ωστόσο, το να αναγκάζουμε τους άλλους να το κάνουν μπορεί να μην είναι σωστό, και άλλωστε ούτε εκείνοι το έκαναν, δεν πίεσαν κανέναν.
Είτε πρόκειται για την έννοια της αποδοχής είτε της μίμησης, η ιδέα της εφαρμογής της Σούννας στη ζωή δεν έγινε ποτέ αντιληπτή ως αντιφατική μεταξύ των Σαχάμπα, ούτε υπήρξαν σοβαρές επικρίσεις μεταξύ τους. Δεν υπήρχε διαφωνία στην αντίληψη των λόγων, των πράξεων και των εγκρίσεων του (ασμ) ως νομικών διατάξεων (9). Συνεπώς, κατά την αξιολόγηση της υπακοής των Σαχάμπα στη Σούννα, πρέπει να ληφθούν υπόψη αυτά τα ζητήματα.
Από την άποψη της σχέσης μεταξύ του γλωσσικού κειμένου και του νοήματος, καθώς και της αφήγησης και της κατανόησης, δόθηκε μεγαλύτερη έμφαση στο γλωσσικό κείμενο και στην αφήγηση, και υπήρξε μια τάση να θεωρείται κάθε πράξη του Προφήτη (ειρήνη σε αυτόν) ως σουννα (παράδοση) και να εφαρμόζεται κατά γράμμα. Χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η πηγή των λόγων ή το δεσμευτικό χαρακτήρα των πράξεων, το γεγονός ότι ο Προφήτης (ειρήνη σε αυτόν) το έκανε, αποτελούσε λόγο για να κάνουν και οι ίδιοι το ίδιο. Πολλοί σύντροφοι του Προφήτη (ειρήνη σε αυτόν), όπως οι Αμπντουλλάχ ιμπν Ουμάρ, Άνας ιμπν Μάλικ, Αμπού Ζαρ αλ-Γκιφάρι, Αμπού Σαΐντ αλ-Χουντρί, Αμπού Χουράιρα, Αμπού αλ-Νταρντά, Αμπντουλλάχ ιμπν Αμρ, Σαλάμα ιμπν Εκβά (να είναι ευχαριστημένος ο Θεός μαζί τους), μπορούν να θεωρηθούν με αυτή την έννοια. Μπορεί να ειπωθεί ότι συμπεριφέρονταν με αυτόν τον τρόπο, δίνοντας έμφαση στη διάσταση της αγάπης.
Η φράση «(10)» που αναφέρεται στον Αμπντουλλάχ ιμπν Ουμάρ (ρ.α.) εκφράζει την επιθυμία του να ακολουθεί τον Προφήτη (σ.α.β.) σε κάθε θέμα. Ο Ιμπν Ουμάρ (ρ.α.), όντας γαμπρός του Προφήτη (σ.α.β.), είχε την ευκαιρία να δει και να μάθει πολλά πράγματα σχετικά με την ιδιωτική ζωή της οικογένειάς του και να τα μεταφέρει σε άλλους. Ήταν εξαιρετικά προσεκτικός στην αφήγηση των χαντίθ, μεταφέροντάς τα με τις ακριβείς λέξεις που είχε ακούσει, και ποτέ δεν επέτρεπε την αντικατάστασή τους, ακόμα και με παρόμοιες λέξεις. Είχε μια σημαντική θέση ανάμεσα στους συντρόφους του Προφήτη (σ.α.β.) όσον αφορά την πιστή τήρηση του τρόπου ζωής του και την ακριβή εκτέλεση των εντολών και των συμβουλών του (11). Επίσης, αναφέρεται ότι ο Ιμπν Ουμάρ (ρ.α.) ακολουθούσε τον ίδιο τρόπο ζωής και στα μέρη όπου ο Προφήτης (σ.α.β.) ξεκουραζόταν και αναπαυόταν κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του (12).
Η συμπεριφορά του Ιμπν Ουμάρ (ρα), που παραθέτουμε ως παράδειγμα, παρατηρείται σε πολλούς συντρόφους του Προφήτη. Για παράδειγμα, ο Σαλέμε μπιν Εκβά (ρα), μετά τον θάνατο του Αγγελιοφόρου του Θεού (ασμ), συνήθιζε να προσεύχεται δίπλα σε έναν συγκεκριμένο στύλο στο Μεσκίτ-ι Νεμπέβι. Σε όσους τον ρωτούσαν γιατί δεν προσευχόταν αλλού, απαντούσε… (13).
Οι σύντροφοι του Προφήτη (ειρήνη σ’ αυτόν), εκδηλώνοντας την απέραντη αγάπη και αφοσίωσή τους, επιθυμούσαν να διατηρήσουν ζωντανή τη μνήμη του και να τον μιμηθούν σε κάθε ευκαιρία. Πιστεύουμε ότι αν ένας μουσουλμάνος σήμερα κάνει κάτι παρόμοιο, χωρίς να επιβάλλει κάτι σε άλλους, δεν θα ήταν σωστό να τον κατακρίνουμε ή να τον κατηγορήσουμε. Όπως κάποιοι θέλουν να μιμηθούν έναν αγαπημένο τραγουδιστή ή ηθοποιό, τρώγοντας ό,τι τρώει, φορώντας ό,τι φοράει, ακόμα και μιμούμενοι τις κινήσεις και τη συμπεριφορά του, έτσι και ένας μουσουλμάνος που προσπαθεί να μοιάσει στον Προφήτη (ειρήνη σ’ αυτόν) από αγάπη και αφοσίωση, όπως ο Ιμπν Ουμάρ (ρα), δεν θα πρέπει να θεωρείται καθόλου παράξενο.
Αν και είναι δύσκολο να διακριθούν σαφώς μεταξύ τους, η στάση και η συμπεριφορά που υιοθέτησε ο Προφήτης Μωάμεθ (ειρήνη σ’ αυτόν) και η διατήρησή τους όπως προέκυψαν από αυτόν, καθώς και η ερμηνεία των παραδόσεων σε βάθος, η κατανόηση του γιατί, με ποια πρόθεση και με ποιο σκοπό έγιναν, και η κατανόηση ότι η συμπεριφορά αυτή πρέπει να εφαρμόζεται με τον ίδιο τρόπο, ονομάζεται (14).
(15), (16), σημαίνει. Το φιλί του Χαζράτ Ομέρ (ρα) στην Μαύρη Πέτρα και η συνέχιση της ραμλ (το τρέξιμο) κατά τη διάρκεια της ταουάφ για να φανεί ισχυρός στους ειδωλολάτρες, και η φράση “εμείς δεν αγαπάμε να εγκαταλείπουμε κάτι που έκανε ο Αγγελιοφόρος του Θεού (ασμ)” (17), είναι η πιο σαφής ένδειξη αυτής της μίμησης.
Από την άλλη πλευρά, η αναφορά του Τζαμπίρ (ρα) (18) που περιγράφει το Χατζ, και η ανακοίνωση της Αίσα (ρα) ότι ο Προφήτης την φίλησε ενώ εκείνη νήστευε,
(19),
Η ανάγνωση του στίχου, οι εκφράσεις ορισμένων συντρόφων (20), (21) κ.λπ., είναι σημάδια της επιθυμίας να μοιάσουν ακριβώς στον Προφήτη (ειρήνη σ’ αυτόν).
Αυτή η κατανόηση που παρατηρείται σε θέματα λατρείας, την βλέπουμε και σε άλλες πρακτικές συμπεριφορές. Πράγματι, οι σύντροφοι του Προφήτη (ειρήνη σ’ αυτόν) είδαν τον Προφήτη να φορά χρυσό δαχτυλίδι, και αρχικά φόρεσαν και αυτοί χρυσά δαχτυλίδια, αλλά όταν είδαν τον Προφήτη να βγάζει το χρυσό δαχτυλίδι και να βάζει ασημένιο, ακολούθησαν το παράδειγμά του (22). Ο Ιμπν Ουμάρ (ρα) είδε τον Προφήτη να φορά το τουρμπάνι του μέχρι τους ώμους του και έκανε το ίδιο (23). Ο Ανάς μπιν Μαλίκ (ρα), που δεν αγαπούσε την κολοκύθα, άρχισε να την αγαπά αφού είδε τον Προφήτη να την τρώει με όρεξη (24). Η Μέιμουν (ρα) δεν έφαγε κρέας σαύρας, παρόλο που ο Προφήτης (ειρήνη σ’ αυτόν) το επέτρεψε, επειδή ο ίδιος δεν το έτρωγε (25). Ο Αμπού Εγιούμπ (ρα) απέφυγε να φάει φαγητό με σκόρδο, παρόλο που ο Προφήτης (ειρήνη σ’ αυτόν) το επέτρεψε σε άλλους, λέγοντας… (26). Οι αναφορές που μιλούν για την μίμηση του τρόπου ύπνου του Προφήτη (ειρήνη σ’ αυτόν) (27), είναι αποτέλεσμα της επιθυμίας ορισμένων συντρόφων να μοιάζουν σε κάθε στάση και συμπεριφορά με τον Προφήτη (ειρήνη σ’ αυτόν), να ζουν όπως εκείνος. Συνεπώς, ένας πιστός που μιμείται τον Προφήτη από αγάπη, δεν θα κατακριθεί. Ωστόσο, δεν είναι σωστό να θεωρείται η αντίθεση σε αυτά ως αντίθεση στη θρησκεία.
Ο Αμιδί (28) λέει τα εξής:
Στη συνέχεια, εξηγεί τη συνταγή ως εξής:
, η εγκατάλειψη από ένα άτομο ενός πράγματος, με τον τρόπο που το εγκατέλειψε, στη μορφή που το εγκατέλειψε και επειδή το εγκατέλειψε (29).
Ποια πρέπει να είναι η στάση μας απέναντι στη Σούννα; Ποιες πτυχές της εντολής υπακοής (ιττιμπά) είναι υποχρεωτικές (βουτζούμπ), ποιες ενδεικτικές (νεντμπ) ή επιτρεπτικές (μουχαγιέρ); Σε αυτό το πλαίσιο, ανακύπτει το ζήτημα της δεσμευτικότητας και του παραδειγματικού χαρακτήρα, ιδίως των πρακτικών πράξεων της Σούννας. Πρόκειται για το ζήτημα της στάσης των πιστών απέναντι στις πράξεις του Προφήτη (σ.α.σ.), είτε ως ανθρώπου είτε ως Αγγελιοφόρου, και το πώς θα πρέπει να είναι αυτή η στάση.
Με χαιρετισμούς και ευχές…
Ισλάμ μέσα από ερωτήσεις
