Αγαπητέ αδελφέ/αγαπητή αδελφή,
Η εποχή της προφητείας
Αν συγκρίνουμε τις μεταγενέστερες περιόδους με τις προηγούμενες, θα διαπιστώσουμε ότι η απόσταση ανάμεσα στο καλό και το κακό, το δίκαιο και το άδικο, το σωστό και το λάθος, μειώθηκε σταδιακά. Ο άνθρωπος άρχισε να εμπορεύεται το σωστό και το λάθος μαζί. Ενώ παλαιότερα σε ένα κατάστημα πωλούνταν μόνο το καλό, το δίκαιο, η αρετή, η ομορφιά, τώρα στο ίδιο κατάστημα, στην ίδια αγορά, στην ίδια κοινωνία, άρχισαν να πωλούνται και τα κακά. Σε ένα άτομο συνυπήρχαν και πωλούνταν μαζί και τα καλά και τα κακά. Έτσι, η κοινωνική ηθική διαφθάρηκε. Στην κοινωνία και στο έθνος άρχισε η διαφθορά.
Ακόμη και μετά από ένα ορισμένο χρονικό διάστημα, σε ορισμένες κοινωνίες, η ισορροπία διαταράχθηκε υπέρ των κακών, των αμαρτιών, των εγκλημάτων. (1) Για παράδειγμα, η προτίμηση του ψεύδους έναντι της αλήθειας για πολιτικούς λόγους, η ενίσχυση και η ηγεμονία των αιρέσεων, των πλανών και των αντι-ισλαμικών στοιχείων εντός του Ισλάμ, η αδυναμία προβολής και η απουσία του καλού, της αλήθειας, του δικαίου και της ομορφιάς. Σε μια τέτοια εποχή, φυσικά, οι άνθρωποι δεν μπορούν να αφοσιωθούν στο Ισλάμ με όλη τους την περιουσία, τις ικανότητες και τα πάντα, όπως οι άνθρωποι της εποχής της προφητείας, και δεν μπορούν να φτάσουν στο επίπεδο της δικαιοσύνης, της ειλικρίνειας, της ακεραιότητας και της ευσέβειας των συντρόφων του Προφήτη.
Στην εποχή των Σαχάμπα,
Στην αγορά εκείνης της εποχής, το πιο σημαντικό ήταν η απόκτηση της ευαρέσκειας του Θεού. Οι άνθρωποι ζούσαν τις ζωές τους γύρω από αυτό το κέντρο.
«Τι είναι εκείνα που θα ευαρεστήσουν τον Θεό; Πώς θέλει να είμαστε και τι επιθυμεί από εμάς;»
Ερωτήσεις όπως αυτές ήταν το πιο σημαντικό πράγμα στη ζωή τους. (2)
Επιδιώκοντας την Ευαρέσκεια του Θεού
Στο Κοράνι, όταν γίνεται αναφορά στους συντρόφους του Προφήτη, τονίζονται αυτές οι πτυχές. Στο τελευταίο στίχο της Σούρας Αλ-Φατχ, που αποκαλύφθηκε κατά την επιστροφή από τη Συνθήκη της Χουδαιμπίγιας το 6ο έτος της Εγίρας, οι σύντροφοι περιγράφονται ως εξής:
«Ο Μωάμεθ (ειρήνη ας είναι επ’ αυτόν) είναι ο Απόστολος του Θεού. Εκείνοι που είναι μαζί του (οι σύντροφοί του) είναι σκληροί απέναντι στους απίστους, αλλά ελεήμονες μεταξύ τους. Θα τους δεις να υποκλίνονται και να προσκυνούν, ζητώντας ανταμοιβή και ευαρέσκεια από τον Θεό…»
Όπως περιγράφεται σε αυτούς και παρόμοιους στίχους, είχαν θέσει το Ισλάμ στο κέντρο του κόσμου τους. Γι’ αυτόν τον λόγο, ο κόσμος τους περιστρεφόταν γύρω από τη δυναμική της πίστης και της απιστίας. Ήταν σκληροί με τους άπιστους, ακόμα και αν αυτοί ήταν αδέλφια, πατέρες ή μέλη της φυλής τους, λόγω της απιστίας τους. Αλλά με τους μουσουλμάνους, ανεξάρτητα από τη φυλή ή τη ράτσα τους, συμπεριφέρονταν με μεγάλη ευγένεια, τρυφερότητα και ευσπλαχνία.
Εδώ, το τμήμα που σχετίζεται με το θέμα μας είναι συγκεκριμένα το εξής:
«Εκείνοι ζητούν πάντοτε από τον Αλλάχ περισσότερη χάρη και ευλογία.»
Πάνω απ’ όλα, επιδιώκουν την ευαρέσκεια του Θεού. Πάντα γι’ αυτό εργάζονται. Πάντα σκέφτονται την ευαρέσκεια του Θεού. Αυτό είναι το πιο σημαντικό γι’ αυτούς. Αυτή είναι η ιδέα που θεωρούν υπέρτατη, που επιθυμούν περισσότερο απ’ οτιδήποτε άλλο, και για την οποία υπομένουν κάθε δυσκολία. Αυτό αποδεικνύει την ειλικρίνειά τους, το ότι πράττουν τα πάντα για τον Θεό.
Στο στίχο, η λέξη σημαίνει “αίτημα” (αίτηση).
επιθυμία
Η λέξη, όταν χρησιμοποιείται για την επιθυμία αγαθών, εκφράζει την υπέρβαση, την μετάβαση από τη δικαιοσύνη στην ευεργεσία, από τα υποχρεωτικά καθήκοντα στα προαιρετικά. Το άτομο δεν αρκείται στα υποχρεωτικά καθήκοντα, στη δίκαιη δικαιοσύνη, αλλά προχωράει περαιτέρω. Προσθέτει τα προαιρετικά καθήκοντα στα υποχρεωτικά, τα οποία είναι επαρκή στο κατώτερο όριο. Προχωράει περαιτέρω προς μια θετική κατεύθυνση στην εφαρμογή που θεωρείται δικαιοσύνη. (3)
Στο στίχο αναφέρεται
«γιεμπτεγούν»
Η λέξη «αίτημα» (αίτηση) στο ρήμα «αίτούμαι» (ζητώ) έχει και αυτή την έννοια. (4) Ειδικότερα, σημαίνει να εργάζεται κανείς με όλη του τη δύναμη, σύμφωνα με την επιθυμία του. Οι Σαχάμπες, με τον ίδιο τρόπο, με μια πολύ ισχυρή επιθυμία, που ξεπερνούσε ακόμα και τα απαραίτητα όρια, υπερέβαιναν τα όρια του αναγκαίου στις προσπάθειές τους να πραγματοποιήσουν τις επιθυμίες τους. Αυτό αποτελεί ένδειξη του πόσο πολύ επιθυμούσαν την ευαρέσκεια του Θεού. Αν κάποιος εργάζεται πέντε ώρες για να πετύχει μια επιθυμία, ενώ μια ώρα θα ήταν αρκετή, γίνεται αμέσως κατανοητό πόσο πολύ επιθυμεί να πετύχει αυτό το πράγμα, από την προσπάθεια και την επιμέλειά του. Αν μετανάστευε για αυτόν τον σκοπό, αν πεινούσε και δίψαγε, αν εγκατέλειπε το φαγητό, τα ρούχα και το σπίτι του για να πετύχει τον σκοπό του, αν ακόμα και έδινε λόγο για θάνατο ή πέθαινε για τον σκοπό του, πόσο σοβαρός είναι στην επιθυμία του;
Έτσι επιζητούσαν οι σύντροφοι του Προφήτη την ευαρέσκεια του Θεού.
Στο Κοράνι, η κατάσταση των συντρόφων του Προφήτη, που επιθυμούσαν με υπερβολικό ζήλο και δίχως όρια την ανταμοιβή και την ευαρέσκεια του Θεού, αναφέρεται και σε άλλα εδάφια. Ένα εδάφιο από τη Σούρα αλ-Χαχρ, που αποκαλύφθηκε στη Μεδίνα το 4ο έτος της Χιτζράς και αναφέρεται στην εκδίωξη των Εβραίων Μπανού Ναδίρ, έχει ως εξής:
«Τα λάφυρα (που πήραν από τους Ναδιρογλούς) ανήκουν στους φτωχούς μετανάστες, που εκδιώχθηκαν από τα σπίτια και τα υπάρχοντά τους, και που ζητούν με ειλικρίνεια τη χάρη και την ευαρέσκεια του Θεού, και που βοηθούν τη θρησκεία του Θεού και τον προφήτη Του. Αυτοί είναι οι αληθινοί (στην πίστη τους).»
(5)
Σε αυτό το ιερό στίχο, γίνεται λόγος για τους μετανάστες που εγκατέλειψαν τα σπίτια και τις πατρίδες τους, που από πλούσιοι έγιναν φτωχοί, που έφτασαν να στερούνται τροφής και ρούχων, που δεν είχαν στέγη, όλα αυτά για χάρη της επιθυμίας να κερδίσουν τη χάρη, την ευαρέσκεια και την εύνοια του Θεού. Αυτοί, για χάρη μιας υπερβολικής επιθυμίας για ευαρέσκεια και ανταμοιβή, υπέστησαν ταλαιπωρίες με τις οικογένειές τους, και δεν θεώρησαν τίποτα ανώτερο από αυτή την επιθυμία. Η επιθυμία τους για ευαρέσκεια δεν ήταν συνηθισμένη…
“Είτε γίνει είτε όχι, δεν πειράζει.”
Δεν είναι μια επιθυμία που εκφράζεται με στυλ. Η αφοσίωση είναι μια επιθυμία που έχει διαποτίσει την αγάπη και τις φλέβες, και εκδηλώνεται ως λατρεία. (6)
Ο ίδιος ο Θεός, ο Παντοδύναμος, εξηγεί πώς λαχταρούν τις ευλογίες Του, πώς δεν θεωρούν τίποτα ασήμαντο. Όπως αναφέρεται στο τελευταίο στίχο της Σούρας Φετίχ, αυτοί…
«Εκλιπαρούν με θέρμη τη χάρη και την ευαρέσκεια του Θεού.»
(7) Η απόδειξη της ειλικρίνειας και της αφοσίωσής τους σε αυτές τις επιθυμίες είναι η μετανάστευσή τους από τη Μέκκα για να βοηθήσουν τη θρησκεία του Αλλάχ. Τώρα αυτοί οι μετανάστες είναι φτωχοί. Η θυσία τους αυξήθηκε ανάλογα με την ένταση και την πληθωρικότητα των επιθυμιών τους. Τέλος, συμμετείχαν και στην εκστρατεία κατά των Μπενί Ναδίρ. Αυτοί είναι λοιπόν εκείνοι που είναι πιστοί και ειλικρινείς στην υπόθεσή τους. Αυτοί είναι οι όμοιοί τους.
Επίκληση της Χάριτος/Ευαρέστησης του Θεού
Ένα από τα εδάφια που αναφέρονται στη βούληση είναι το ακόλουθο εδάφιο από τη Σούρα αλ-Μα’ίντα, που αποκαλύφθηκε κατά την περίοδο της Μέκκας:
«Μην απομακρύνεις από κοντά σου εκείνους που ικετεύουν τον Κύριό τους πρωί και βράδυ, επιζητώντας την ευαρέσκειά Του. (Είτε πιστεύουν είτε όχι οι άπιστοι), δεν έχεις καμία ευθύνη για τις πράξεις τους, ούτε εκείνοι για τις δικές σου. (Αν τους απομακρύνεις, τότε θα είσαι από τους άδικους).»
(8)
Μια ομάδα (μελέ) από τους επιφανείς και ηγετικούς άνδρες των Κουρεϊσιτών, που θεωρούνταν σημαντικοί κατά την περίοδο της Τζαχιλίγια, είδαν στη Μέκκα τον Σουχέιμπ αλ-Ρουμί, τον απελευθερωμένο Βιλάλ αλ-Χαμπέσι και τον Αμμάρ ιμπν Γιασίρ, ο οποίος καταγόταν από μια οικογένεια της Υεμένης. Αυτοί ήταν μερικοί από τους φτωχούς και ανυπεράσπιστους πρώτους μουσουλμάνους, που υπέστησαν διώξεις από τους ειδωλολάτρες της Μέκκας. Βλέποντάς τους, είπαν στον Αγγελιοφόρο του Θεού:
«Ω Μωάμεθ, σε αυτά κατέληξες; (σε αυτά περιορίστηκες;)»
είπαν. (9) Σ’ αυτήν την υποτιμητική, περιφρονητική, μειωτική συμπεριφορά υπήρχε μια αίσθηση ανωτερότητας. Συμπεριφέρονταν στον Αγγελιοφόρο του Θεού με την ίδια νοοτροπία της αμάθειας, λες και λυπόντουσαν για εκείνον, επειδή συναναστρεφόταν με άτομα που θεωρούσαν ατιμωτικά. Θα δεχόταν άραγε ένας Κουρεϊσίτης, ένας από τους Χασεμίτες, να συναναστραφεί και να συνομιλήσει με αυτούς τους ανθρώπους; Αλλά ο Αγγελιοφόρος του Θεού (ειρήνη σ’ αυτόν) τους είπε…
«Δεν διώχνω τους πιστούς.»
είπε.
Σχετικά με αυτές τις συμπεριφορές που πηγάζουν από μια νοοτροπία της εποχής της άγνοιας, αποκαλύφθηκε το παραπάνω εδάφιο. Αποδεικνύεται ότι οι αναφερόμενοι,
Σουχέιμπ, Μπιλάλ, Αμμάρ, Χαμπάμπ.
Ήταν άνθρωποι πολύ σεβαστοί και ευγενείς ενώπιον του Θεού. Γι’ αυτό και ο Θεός είπε στον Προφήτη του:
“Μην τους διώχνεις από κοντά σου!”
έτσι διατάσσει. Διότι ο Θεός, όταν αποτιμά τους ανθρώπους, δεν λαμβάνει υπόψη τον τόπο γέννησής τους, το χρώμα του δέρματός τους, το αν προέρχονται από αυτήν ή εκείνη τη χώρα, από αυτήν ή εκείνη τη φυλή. Η αποτίμησή Του, όπως εξηγείται εδώ, βασίζεται σε δύο λόγους:
Πρώτον,
να προσέχουν τις προσευχές τους, που είναι ο κατάλογος όλων των λατρειών τους, και να ικετεύουν τον Αλλάχ από καρδιάς.
Δεύτερον:
«Επιθυμούν το πρόσωπό Του»:
Εκείνοι επιζητούν την εύνοια του Αλλάχ.”
περιπτώσεις που μας ανακοινώθηκαν με την εξής δήλωση.
Επομένως, η αφοσίωση των συντρόφων του Προφήτη στο Ισλάμ πρέπει να ήταν πολύ ισχυρή. Η επιθυμία τους για την εύνοια του Θεού, η επιδίωξή τους μόνο της θεϊκής ευαρέσκειας, ήταν ένα ισχυρό, ακλόνητο, αδιάλλακτο συναίσθημα. Ο Θεός τους αγαπάει γι’ αυτήν την επιθυμία, γι’ αυτήν την αφοσίωση. Αυτό δείχνει επίσης τον έρωτα, τον ζήλο και την έλξη που είχαν για την λατρεία και την επιδίωξη της θεϊκής ευαρέσκειας.
Σαν να είχαν οι σύντροφοι του Προφήτη την ίδια λαχτάρα και επιθυμία για τις καλές πράξεις και τη λατρεία, όπως ο διψασμένος για το νερό και ο πεινασμένος για το φαγητό. Σε κάθε τους κατάσταση, δεν μπορούσαν να μην επιζητούν την ευαρέσκεια του Θεού. Όπως το μάτι του πεινασμένου είναι στο φαγητό και του διψασμένου στο νερό, έτσι και ο κόσμος τους είναι η ευαρέσκεια, η λατρεία και οι καλές πράξεις:
1.
Γι’ αυτόν τον λόγο, τελούν τις θρησκευτικές τους πράξεις με μεγάλη προθυμία, από καρδιάς, με ζήλο και ενθουσιασμό. Σαν να αισθάνονται απόλυτα την ανάγκη γι’ αυτές. Οι θρησκευτικές τους πράξεις γίνονται σαν να χορταίνουν τις πεινασμένες ψυχές τους.
2.
Καθώς η επιθυμία αυξάνεται, η κλίση και η λαχτάρα θα αυξάνονται, επομένως είναι σαφές ότι οι σύντροφοι του Προφήτη, που ένιωθαν πλήρως την πείνα για λατρεία, δεν μπόρεσαν να φτάσουν την ευλογία που έλαβαν από αυτόν, καθώς και ότι έλαβαν μεγάλη ευχαρίστηση από τις λατρείες.
3.
Από την κατάστασή τους φαίνεται ότι δεν είναι δυνατόν να καθυστερήσουν ή να παραμελήσουν τις θρησκευτικές τους υποχρεώσεις όταν έρθει η ώρα. Η κατάσταση και η διάθεση της θέλησής τους δεν το επιτρέπει. Εκτελούσαν τις θρησκευτικές τους υποχρεώσεις με ζήλο, όπως ο σίδηρος έλκεται από τον μαγνήτη.
4.
Η επιδίωξη της ευαρέσκειας του Θεού (βέτσελ-λαχ) με την κατάσταση και την ποιότητα της θέλησης που εξετάζουμε, αποδίδει και ειλικρίνεια. Η μόνη σκέψη ενός τέτοιου ανθρώπου στη ζωή είναι…
“Πώς μπορώ να κερδίσω την εύνοια του Θεού;”
είναι η σκέψη. Με αυτή τη διάθεση
για χάρη του Θεού, για το Θεό
(Για χάρη του Θεού, σύμφωνα με το θέλημα του Θεού)
Κινείται. Μόνο αυτόν θέλει. Δεν δίνει σημασία στις κατηγορίες των κατηγόρων. Ακόμα κι αν του δινόταν όλος ο κόσμος, δεν θα εγκατέλειπε την υπόθεσή του, το ιδανικό του. Γνωρίζει ότι αυτός είναι ο μοναδικός σκοπός της ζωής του. Ακόμα κι αν τον χτυπήσουν, τον βλαστήσουν, τον διώξουν από την πατρίδα και το σπίτι του, δεν θα κλονιστεί. Δεν διστάζει. Ακόμα και αν χρειαστεί, είναι έτοιμος να πεθάνει γι’ αυτόν τον σκοπό και θεωρεί ότι ο μοναδικός σκοπός της ζωής του είναι να επιτύχει την θεϊκή ευαρέσκεια.
Ναι, υπάρχει μια κοινωνιολογική πραγματικότητα. Όπως στην αγορά, ορισμένα εμπορεύματα διατηρούνται στην αγορά ανάλογα με την εποχή. Οι τάσεις της μόδας ή οι πνευματικές τάσεις δίνουν αξία σε ορισμένα πράγματα σε ορισμένες χρονικές περιόδους. Σε μια εποχή, σε μια περίοδο, σε μια χρονική στιγμή, υπάρχει μια ορμή προς ορισμένες ιδέες, εμπορεύματα. Στις ανθρώπινες κοινωνίες, στην αγορά του πολιτισμού, όλοι στρέφονται προς αυτά τα πράγματα.
Για παράδειγμα, στις μέρες μας, από τα πράγματα που προσελκύουν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον και την προσοχή στην αγορά της κοινωνικής ζωής και του πολιτισμού, είναι η πολιτική, η απόκτηση υλικών αγαθών και οι φιλοσοφικές ενασχολήσεις. Σχεδόν όλοι στην κοινωνία ξοδεύουν τις ικανότητες και τα κεφάλαια που τους χάρισε η φύση, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, για να αποκτήσουν αυτά τα τρία πράγματα. Η κοινωνία, σαν αγορά, έχει πελάτες για αυτά τα τρία. Σχεδόν όλοι χρησιμοποιούν το μεγαλύτερο μέρος της διανοητικής τους ικανότητας και των ταλέντων τους ως κεφάλαιο για να αποκτήσουν αυτά τα τρία. Πολλοί άνθρωποι,
«Πώς μπορώ να περάσω ωραία τη ζωή μου; Πώς μπορώ να γίνω πλούσιος, πώς μπορώ να βγάλω χρήματα, πώς μπορώ να γίνω διάσημος, πώς μπορώ να φτάσω σε υψηλές θέσεις;…»
απασχολούνται με την επίλυση των ερωτημάτων τους. Πόσο μέρος του κεφαλαίου και των ικανοτήτων τους αφιερώνουν οι άνθρωποι στα προβλήματα;
“Πώς θα με ευχαριστήσει ο Θεός;”
Πόσο χρόνο αφιερώνουν στην επίλυση του προβλήματος; Αν καταταχθούν τα πράγματα που απασχολούν την πλειοψηφία, θα φανεί πόσο διαφορετικά είναι τα ιδανικά των ανθρώπων της Χρυσής Εποχής και των συντρόφων του Προφήτη.
Στην Εποχή της Ευδαιμονίας, οι καρδιές, τα μυαλά και οι ψυχές με όλη τους τη δυναμική.
«Τι είναι αυτά που ευαρεστούν τον Θεό; Πώς μπορούμε να τον ευαρεστήσουμε;»
Η συζήτηση είχε στραφεί γύρω από αυτό το θέμα. Όλες οι ομιλίες, οι συζητήσεις, οι συνεδρίες, τα προγράμματα, τα γεγονότα, οι καταστάσεις περιστρέφονταν γύρω από αυτό το σημείο. Όλοι, άθελά τους, αναπτύσσονταν γύρω από αυτό το σημείο.
Επομένως, πρέπει να προσπαθούμε να μοιάζουμε με εκείνους τους ανθρώπους του ορίζοντα, να πλησιάζουμε εκείνα τα χαρακτηριστικά. Κάθε μουσουλμάνος οφείλει να καταβάλλει προσπάθεια για να φτάσει σε αυτή την ευχάριστη είδηση που έδωσε ο Προφήτης Μωάμεθ:
Ο Αγγελιοφόρος του Θεού (ειρήνη σε αυτόν) είπε κάποτε στους συντρόφους του:
«Αχ, μακάρι να δω τους αδελφούς μου να έρχονται προς την πισίνα, να τους υποδεχθώ με τα κύπελλα ποτού. Να τους δώσω να πιουν από την πισίνα μου (Κεβσέρ) πριν μπουν στον Παράδεισο.»
(Αφού είπε αυτά τα λόγια) του ειπώθηκε:
«Ω Αγγελιοφόρε του Θεού, δεν είμαστε εμείς οι αδελφοί σου;»
Αυτός απάντησε ως εξής:
«Εσείς είστε οι σύντροφοί μου (φίλοι μου). Αδελφοί μου είναι και εκείνοι που πίστεψαν σε μένα χωρίς να με έχουν δει. Πράγματι, εγώ ζήτησα από τον Κύριό μου να φωτίσει τα μάτια μου με εσάς και με εκείνους που πίστεψαν σε μένα χωρίς να με έχουν δει.»
(10).
Συνεπώς, εκείνοι που προκαλούσαν την λαχτάρα και την νοσταλγία του Προφήτη (ειρήνη σ’ αυτόν) πρέπει να ήταν άνθρωποι αφοσιωμένοι, πιστοί, σταθεροί, ικανοί να θυσιαστούν για το Ισλάμ, αδιάφοροι στις απορρίψεις, τις ταπεινώσεις, τις κατακρίσεις, και αταλάντευτοι στο δρόμο του Αγγελιοφόρου του Θεού και των συντρόφων του. Αυτοί είναι οι αδελφοί του Αγγελιοφόρου του Θεού. Αυτός τους…
“αδέλφια μου”
, στους συντρόφους του
“οι φίλοι μου”
απονέμει τον τίτλο.
Υποσημειώσεις:
1. Σουνένου Ιμπν-ι Μάτζε ΙΙ, 1344, 1348, Τεφσίρ αλ-Κουράν αλ-Αζίμ ΙV, 205.
2. Σουνένου Ιμπν-ι Μάτζε ΙΙ, 1308, Ριγιάζου’ς-Σαλιχίν σ. 141; Ιθάφου’ς-Σαάδε Ι, 223 (Στη βίατ του Ριντβάν, ο ίδιος ο Αλλάχ δηλώνει την ευαρέσκειά του γι’ αυτούς. Τεφσίρου’λ-Κουράνι’λ-Αζιμ, ΙΙ, 305 (Οι ευσεβείς είναι οι σύντροφοι του Μωάμεθ) ΙΙ, 330, (η είσοδός τους στον παράδεισο); Σουνένου’ν-Νεσεί ΙΙΙ, 196 (Η βίατ τους για θάνατο για χάρη του Αλλάχ στη Χουδείμπια); Τζεβάχιρου’λ-Μπουχάρι, σ. 150.
3. Φετχ 48/29; Χακ Ντινί VI, 4440; Μετζμα’ουτ-Τεφασίρ (Ενβαρουτ-Τενζίλ-Λουμπαμπουτ-Τε’βίλ) VI, 34.
4. αλ-Μουφρεντάτ, σελ. 56.
5. Σουρα αλ-Χασρ 59/8.
6. Για τα είδη της αγάπης, βλ. Σχολιασμός της Ακίδος του Ταχαβί, σελ. 165. (Αγάπη, θέληση, πάθος, ερωτική επιθυμία, στοργή, λαχτάρα, έρωτας, αφοσίωση, λατρεία, φιλία).
7. Σούρα αλ-Χασρ 59/8.
8. Εν’άμ 6/52.
9. Tafsīr al-Qur’ān al-‘Azīm, II, 134, Επίσης βλ. Hak Dini, III, 1940.
10. Ραμζούλ-Εχάδις σ. 361, 4460 χαντίθ (Αμπού Νουαΐμ, από τον Ιμπν-ι Ομέρ). Επίσης βλ. Χακ Ντινί IV, 2731; Χαγιάτου’ς-Σαχάμπε. II, 567-568; βλ. Μουράτ Σαριτζίκ, Πρότυπο Σαχάμπε για μια Υποδειγματική Γενιά.
Με χαιρετισμούς και ευχές…
Ισλάμ μέσα από ερωτήσεις
