Αγαπητέ αδελφέ/αγαπητή αδελφή,
Όπου υπάρχουν άνθρωποι, υπάρχουν και διαφωνίες.
Διότι αυτό είναι εγγενές στην ανθρώπινη φύση. Ακόμη και δίδυμα παιδιά των ίδιων γονέων, που μεγάλωσαν στο ίδιο πολιτισμικό, υλικό και πνευματικό περιβάλλον, και μάλιστα με τους ίδιους δασκάλους και εκπαιδευτές, μπορεί να διαφέρουν σε ορισμένα θέματα. Επομένως, οι διαφορές μεταξύ ανθρώπων που μεγάλωσαν σε πολύ διαφορετικά περιβάλλοντα θα είναι πολύ μεγαλύτερες. Εκτός από τον παράγοντα της φύσης, οι άλλες αιτίες συνοπτικά είναι οι εξής:
Το γεγονός ότι τα ζητήματα που αποτελούν αντικείμενο διαφωνίας δεν είναι στην πραγματικότητα σαφή, αλλά ασαφή:
Το παράδειγμα του ελέφαντα του Πλάτωνα εξηγεί πολύ καλά αυτό το θέμα. Ο Πλάτωνας λέει:
«Όπως οι άνθρωποι δεν μπορούν να κατανοήσουν την αλήθεια σε όλες τις πτυχές της, έτσι δεν μπορούν και να απομακρυνθούν εντελώς από αυτήν. Κάθε άνθρωπος κατανοεί μια πτυχή της αλήθειας. Το ακόλουθο παράδειγμα το αποδεικνύει: Μερικοί τυφλοί πλησιάζουν έναν ελέφαντα, ο καθένας αγγίζει ένα μέρος του σώματός του, το εξετάζει με τα χέρια του και φαντάζεται τι είναι. Εκείνος που πιάνει το πόδι του, λέει ότι ο ελέφαντας είναι ένα μακρύ και στρογγυλό πλάσμα που μοιάζει με κορμό δέντρου. Εκείνος που φτάνει στην πλάτη του, λέει ότι είναι ένα πλάσμα που μοιάζει με ψηλούς λόφους. Εκείνος που πιάνει το αυτί του, λέει ότι είναι ένα πλάσμα επίπεδο, λεπτό, που διπλώνεται και ξεδιπλώνεται. Όπως βλέπουμε, ο καθένας από αυτούς μπόρεσε να κατανοήσει μόνο ένα μέρος της αλήθειας, διέψευσε τους άλλους και ισχυρίστηκε ότι έκαναν λάθος στην περιγραφή του ελέφαντα. Στην πραγματικότητα, οι διαφωνίες σε πολλές περιπτώσεις δεν προκύπτουν από το γεγονός ότι το θέμα είναι ασαφές ή δύσκολο, αλλά από το γεγονός ότι ο καθένας από τους διαφωνούντες δεν γνωρίζει την άποψη του άλλου. Γι’ αυτό ο Σωκράτης λέει:»
«Κάθε διαφωνία τελειώνει όταν γίνει γνωστό το αντικείμενο της διαφωνίας.»
1
Αν εξετάσουμε αυτό το ζήτημα από την οπτική γωνία των ισλαμικών δογμάτων, θα διαπιστώσουμε ότι όσοι δεν αντιμετωπίζουν το Κοράνι ως σύνολο, καταλήγουν σε εσφαλμένα συμπεράσματα. Για παράδειγμα, στο Κοράνι αναφέρεται τόσο η ελεύθερη βούληση του ατόμου, όσο και η απόλυτη κυριαρχία και δύναμη του Θεού. Σε αυτή την περίπτωση, υπάρχουν στίχοι που φαίνεται να υποστηρίζουν τους Μουταζιλίτες, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι ο άνθρωπος δημιουργεί τις πράξεις του και ότι ο Θεός δεν παρεμβαίνει στις πράξεις των ανθρώπων, αλλά και στίχοι που φαίνεται να υποστηρίζουν τους Τζαμπριγίτες, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι ο άνθρωπος δεν έχει καμία βούληση και είναι σαν ένα ξερό φύλλο μπροστά στον άνεμο, υπακούοντας μόνο στη βούληση του Θεού. Αν όμως εξετάσουμε τους ίδιους στίχους ολιστικά και όχι αποσπασματικά, θα κατανοήσουμε καλύτερα την αλήθεια. Είναι πιο σωστό να δούμε το Κοράνι ολιστικά, όπως θα ήταν πιο σωστό να περιγράψουμε έναν ελέφαντα βλέποντάς τον ολόκληρο και όχι κομμάτι κομμάτι. Διαφορετικά, ο καθένας μπορεί να νομίζει ότι λέει την αλήθεια με την πρώτη ματιά, αλλά στην πραγματικότητα η άποψή του είναι εσφαλμένη και ελλιπής. Από αυτή την άποψη, η κατανόηση του ζητήματος θα είναι πληρέστερη αν εξετάσουμε όλους τους σχετικούς στίχους. Σύμφωνα με αυτό,
«Ο άνθρωπος θέλει, ο Θεός δημιουργεί. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να απαλλαγεί από την ευθύνη για τις πράξεις που ο ίδιος θέλησε.»
Έτσι, το θέμα, που φαινόταν να έχει δύο όψεις, διευκρινίζεται και γίνεται σαφές ότι δεν υπάρχει καμία αντίφαση μεταξύ τους.2
Διαφορετικότητα στις επιθυμίες, τα πάθη και τις ιδιοσυγκρασίες:
Οι διαφωνίες προκύπτουν επειδή οι επιθυμίες, οι ορμές και οι ιδιοσυγκρασίες κάθε ατόμου είναι διαφορετικές. Σχετικά με αυτό, ο Σπινόζα λέει:
«Δεν είναι η σύνεσή μας, αλλά οι επιθυμίες και οι κλίσεις μας που μας κάνουν να βλέπουμε τα πράγματα όμορφα.»
3
Διαφορετικότητα των κλάδων:
Υπάρχουν πολλές διαφορετικές επαγγελματικές ομάδες. Κάθε ομάδα έχει τα δικά της μέτρα και αρχές. Επομένως, κάθε επαγγελματική ομάδα θα ερμηνεύσει τα πράγματα σύμφωνα με τις δικές της αρχές. Τελικά, θα καταλήξουν σε διαφορετικά συμπεράσματα για το ίδιο θέμα. Για παράδειγμα, υπάρχουν διαφορές στις απόψεις των νομικών και των θεολόγων σχετικά με το Κοράνι.
Απομίμηση:
Μία από τις αιτίες των διαφωνιών είναι η μίμηση των παλαιών. Διότι η μιμητική τάση γεννά φανατισμό. Και όπου υπάρχει φανατισμός, είναι απολύτως φυσικό να υπάρχουν και ακραίες διαφωνίες. Επειδή η μιμητική νοοτροπία καταστρέφει την αντικειμενική οπτική και ακινητοποιεί τις ιδέες. Ως εκ τούτου, ο καθένας αποδέχεται τα λόγια εκείνου που μιμείται ως αληθινά. Και έτσι οι διαφωνίες του παρελθόντος συνεχίζονται.
Διαφορές στην ικανότητα κατανόησης και αντίληψης:
Ο Αμπού Ζαχρά αναφέρει ότι στα κείμενα της οργάνωσης “Ιχβάν αλ-Σαφά” αναφέρεται το εξής:
«Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι με ωραία ικανότητα σκέψης, πολύ ευαίσθητη ικανότητα διάκρισης, γρήγορη και ευφυή φαντασία. Υπάρχουν όμως και άλλοι που είναι οπισθοδρομικοί, με τυφλή και αμήχανη καρδιά. Αυτή είναι μία από τις αιτίες των διαφωνιών στις απόψεις και τις δοξασίες των σοφών. Διότι, εφόσον οι ικανότητες κατανόησης των ανθρώπων διαφέρουν, οι απόψεις και οι πεποιθήσεις τους διαφέρουν ανάλογα.»
4
Η φιλοδοξία για ηγεσία και η επιθυμία να κυριαρχεί κανείς στους άλλους: Μια τέτοια επιθυμία εμφυσά στον άνθρωπο την πεποίθηση ότι τα δικά του λόγια είναι απολύτως σωστά και οι αντίθετες απόψεις είναι σίγουρα λανθασμένες. Ως εκ τούτου, επιμένει σε αυτά, ακόμα κι αν είναι λανθασμένα. Έτσι, οι διαφωνίες εδραιώνονται.
Πηγές:
1. Μουχάμμαντ Αμπού Ζάχρα, Ιστορία των Πολιτικών, Δογματικών και Νομικών Σχολών Σκέψης στο Ισλάμ, μετάφραση Χασάν Καρακέγια, Κερίμ Αγτεκίν, Κωνσταντινούπολη, χ.χ., σ. 10.
2. Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. Dalkıran, İbn-i Kemal ve Düşünce Tarihimiz, Κωνσταντινούπολη 1997, σ. 71-73, 155-176; ο ίδιος, Osmanlı Devletinde Ehl-i Sünnet’in Şii Akidesini Tenkidleri, Κωνσταντινούπολη 2000, σ. 83-132, 237-252.
3. Αμπού Ζαχρά, Ιστορία των Σχολών Σκέψης, σελ. 10.
4. Αμπού Ζαχρά, Ιστορία των Σχολών Σκέψης, 12.
Με χαιρετισμούς και ευχές…
Ισλάμ μέσα από ερωτήσεις
