Αγαπητέ αδελφέ/αγαπητή αδελφή,
Ο άνθρωπος είναι η τελευταία υλική οντότητα που δημιούργησε ο Θεός στο παλάτι του σύμπαντος. Δημιουργήθηκε μετά από όλα τα άλλα πλάσματα, με τιμή και αξία ανώτερη από όλα. Αν παρομοιάσουμε τη δημιουργία του με ένα δέντρο, ο άνθρωπος είναι σαν ο καρπός αυτού του δέντρου. Και όπως είναι γνωστό, το πιο πολύτιμο μέρος ενός δέντρου είναι ο καρπός του. Το κύριο αποτέλεσμα που αναμένεται από ένα δέντρο συγκεντρώνεται σε αυτόν τον καρπό. Το γεγονός ότι ο άνθρωπος βρίσκεται στη θέση του καρπού του δέντρου της δημιουργίας, αποδεικνύει με τον καλύτερο τρόπο την αξία του.
Ο άνθρωπος, πέρα από τις πλευρές του που τον ομοιάζουν με τους αγγέλους και τα ζώα, διαθέτει και πολλές άλλες, μοναδικές ιδιότητες. Ας σταθούμε σύντομα σε αυτές.
Άνθρωποι και Άγγελοι:
Οι άνθρωποι μοιάζουν με τους αγγέλους όσον αφορά το καθήκον τους να λατρεύουν τον Θεό, να τον γνωρίζουν και να μαρτυρούν και να επιβλέπουν τη δύναμη και την κυριαρχία Του που εκδηλώνεται σε όλο το σύμπαν. Μάλιστα, ο άνθρωπος είναι πιο ικανός σε αυτό. Έχει μια πιο ολοκληρωμένη δημιουργία. Ωστόσο, επειδή έχει και μια ψυχή με όρεξη για το κακό και κλίση προς την κακία, σε αντίθεση με τους αγγέλους, είναι υποψήφιος για πολύ σημαντική πρόοδο και πτώση, δηλαδή πνευματική άνοδο και πτώση. (Λόγια, 372-373.)
Όπως με την υπακοή στις επιθυμίες και τον διάβολο, ο άνθρωπος μπορεί να κατρακυλήσει στο επίπεδο των Αμπού Τζεχλ και των Νεμρούδ, έτσι και με την υπακοή στις εντολές του Θεού και την αδιαφορία στις επιθυμίες και τον διάβολο, μπορεί να ανυψωθεί στο επίπεδο των Προφητών, των Σιδδίκων και των Αγίων. Έτσι, μπορεί να ξεπεράσει ακόμα και τους αγγέλους σε πνευματική τελειότητα.
Οι άγγελοι, από την άλλη, έχουν σταθερή θέση. Δεν προοδεύουν ούτε υποβιβάζονται. Είναι αθώοι εκ φύσεως. Από αυτή την άποψη, ο άνθρωπος έχει μια διαφορετική φύση από τους αγγέλους και είναι υποψήφιος για ανώτερες θέσεις.
Άνθρωποι και Ζώα:
Κοινό χαρακτηριστικό ανθρώπων και ζώων είναι η αναζήτηση ευχαρίστησης, απόλαυσης και αμοιβής στις εργασίες και τις υπηρεσίες που προσφέρουν. Η ευχαρίστηση και η απόλαυση των ζώων είναι αποκλειστικά υλική, ενυπάρχει στην ίδια την εργασία και περιορίζεται στο παρόν. Απολαμβάνουν πλήρως την εργασία τους.
Ο άνθρωπος, από την άλλη, έχει δύο είδη ευχαρίστησης και ανταμοιβής.
Κάποιος:
Είναι μερικό, ζωώδες, άμεσο. Δηλαδή, δίνεται στον κόσμο, η αμοιβή ή η τιμωρία ακολουθεί αμέσως την πράξη. Για παράδειγμα, η ανακούφιση και η χαρά που νιώθει ο άνθρωπος όταν κάνει καλό, και η τύψη που νιώθει όταν κάνει κακό, είναι ένα είδος αμοιβής ή τιμωρίας που δίνεται στον κόσμο για την πράξη.
Δεύτερον:
Είναι ολική, αγγελική, αναβλητική. Δηλαδή, θα δοθεί στη μετά θάνατον ζωή.
Όσον αφορά τη διαφορά του ανθρώπου από τα ζώα και τα άλλα όντα:
α)
Η ουσία του ανθρώπου είναι ανώτερη, η αξία του μεγάλη, και η ωρίμανση και η εξέλιξή του απεριόριστη. Αντίθετα, η ουσία των ζώων είναι μερική, η αξία τους ατομική, και η ωρίμανσή τους περιορισμένη. Κάθε άτομο ανθρώπου κατέχει μια ολότητα και μια πληρότητα που μπορεί να αντιστοιχεί σε ένα είδος ζώων. Ένα μόνο είδος ανθρώπου μπορεί να εκτελέσει τέλεια τα καθήκοντα που εκτελούν χιλιάδες είδη ζώων.
Η απεριόριστη αυτή ικανότητα του ανθρώπου, η ανωτερότητα και η τελειότητά του, οφείλονται στο εξής: Ο Θεός δεν έχει θέσει όρια, δεν έχει επιβάλει περιορισμούς στις δυνάμεις και τα συναισθήματα των ανθρώπων, τα έχει αφήσει ελεύθερα. Αντίθετα, οι δυνάμεις και τα συναισθήματα των ζώων είναι περιορισμένα, προκαθορισμένα από τη φύση. Κάθε δύναμη του ανθρώπου έχει την ικανότητα να κινείται σε απεριόριστη απόσταση. Χάρη σε αυτό, ο άνθρωπος μπορεί να αντανακλά όλα τα ονόματα του Θεού. Αν τα συναισθήματά του είχαν όρια, οι ικανότητες και οι δυνατότητές του θα περιορίζονταν σε ένα στενό κύκλο, όπως τα ζώα, και δεν θα μπορούσε να είναι ο καθρέφτης και ο αποδέκτης των χιλιάδων ονομάτων του Θεού. (*) Η απεριόριστη φύση των συναισθημάτων του ανθρώπου τον έχει καταστήσει ικανό για άπειρη πρόοδο και πτώση. (Βλ.: Επιστολές, 340.)
*Ένα παράδειγμα της απεριόριστης φύσης των ανθρώπινων επιθυμιών: Ακόμα κι αν δοθεί σε έναν άνθρωπο ολόκληρος ο κόσμος από φιλαργυρία, θα πει «هل من مزيد» δηλαδή «δεν υπάρχει τίποτα περισσότερο;». Από τον Αγγελιοφόρο του Θεού (ΣΑΒ) αναφέρεται το εξής ιερό χαντίθ: «Αν ο γιος του Αδάμ είχε δύο κοιλάδες γεμάτες χρυσό και πλούτο, θα ζητούσε και μια τρίτη. Μόνο η γη γεμίζει την κοιλιά του.» (Μουσλίμ, ΙΙ, 725, Κ. Ζακάτ)
Ο Θεός, αν και δεν έχει θέσει εκ γενετής όρια στα συναισθήματα του ανθρώπου, δεν τον έχει αφήσει και εντελώς ανεξέλεγκτο. Έχει ορίσει όρια μέσω του Ισλαμικού Νόμου (Σαρία) και των Προφητών. Ο άνθρωπος είναι υποχρεωμένος να ικανοποιεί και να χρησιμοποιεί αυτά τα συναισθήματα, ασκώντας την ελεύθερη βούλησή του, εντός των νομίμων ορίων. Έτσι, αποκτά νόημα η δοκιμασία του ανθρώπου.
β)
Ο ορίζοντας της όρασης και της κατανόησης του ανθρώπου είναι πολύ ευρύς. Η αντίληψή του, τόσο για τον εαυτό του όσο και για τις οντότητες και τα γεγονότα πέρα από τον εαυτό του, είναι ολική και γενική. Χάρη στο φως της σκέψης, έχει την ικανότητα να αναλύει και να συνθέτει τα πράγματα. Προσδιορίζει και καθορίζει τα υλικά που είναι απαραίτητα για την εμφάνιση ενός πράγματος, και στη συνέχεια τα συνδυάζει σύμφωνα με ένα σχέδιο. Για παράδειγμα: συγκεντρώνει τα απαραίτητα υλικά, όπως πέτρες, ξύλο, τσιμέντο, για την κατασκευή ενός σπιτιού και χτίζει ένα σπίτι. Αντίθετα, η όραση και η κατανόηση του ζώου είναι περιορισμένες. Δεν έχει την ικανότητα ανάλυσης και σύνθεσης. Δεν μπορεί να δημιουργήσει σχέσεις μεταξύ των πραγμάτων και να εξαγάγει συμπεράσματα από αυτά. (Mesnevi-i Nuriye Ter. 194; Muhakemat, 122.)
γ)
Η ευχαρίστηση και η λύπη του ανθρώπου είναι εν μέρει διαρκείς. Διότι, χάρη στη λογική και τη σκέψη, ο άνθρωπος δεν συνδέεται μόνο με το παρόν, αλλά και με το παρελθόν και το μέλλον. Χαίρεται και ευφραίνεται με την ανάμνηση των δυσκολιών του παρελθόντος και την εξαφάνισή τους, ενώ ταυτόχρονα ανησυχεί για το μέλλον, λυπάται και χάνει την ηρεμία του από πιθανές μελλοντικές δυσκολίες και καταστάσεις. Ή σκέφτεται ότι οι απολαύσεις και οι χαρές που βιώνει τώρα θα χαθούν κάποια στιγμή, με αποτέλεσμα η ευχαρίστησή του να μειώνεται στο μισό, ή ακόμα και να μην αισθάνεται καμία ευχαρίστηση, βυθιζόμενος σε μεγάλη οδύνη.
Αντίθετα, τα ζώα βιώνουν πόνο και ευχαρίστηση στιγμιαία. Επειδή δεν έχουν νου, δεν μπορούν να σκεφτούν το παρελθόν και το μέλλον και να συνδέσουν τα γεγονότα. Γι’ αυτό, η ευχαρίστηση και ο πόνος που αισθάνονται περιορίζονται μόνο στην παρούσα στιγμή. Ακόμη και ένα ζώο που πρόκειται να σφαχτεί, δεν αισθάνεται τίποτα μέχρι τη στιγμή που το μαχαίρι θα αγγίξει το λαιμό του. Μόνο τη στιγμή που το μαχαίρι κόβει, αισθάνεται στιγμιαία. Αλλά μόλις τελειώσει η σφαγή, η αίσθηση αυτή εξαφανίζεται και απαλλάσσεται από τον πόνο. (Γι’ αυτό, στο Ισλάμ, διατάσσεται η σωστή σφαγή και η κοπή όλων των φλεβών του λαιμού ταυτόχρονα. Έτσι, τα νεύρα που συνδέονται με τον εγκέφαλο κόβονται και το ζώο απαλλάσσεται από τον πόνο.)
Τα ζώα απολαμβάνουν τις απολαύσεις τους στο έπακρο. Επειδή ο φόβος και η ανησυχία από το παρελθόν και το μέλλον δεν διαταράσσουν την ευχαρίστησή τους, απολαμβάνουν και αισθάνονται πολύ περισσότερη ευχαρίστηση από τον άνθρωπο όσον αφορά τις γήινες απολαύσεις. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να τα φτάσει στην απόλαυση του κόσμου. Ακόμα κι αν νομίζει ότι απολαμβάνει προσωρινά, οι ανησυχίες και οι φόβοι που ακολουθούν μετατρέπουν αυτή την απόλαυση σε δηλητήριο. Αυτό δείχνει ότι ο άνθρωπος δεν δημιουργήθηκε μόνο για να απολαμβάνει τις γήινες απολαύσεις, αλλά αναμένεται από αυτόν να εκπληρώσει και άλλες, πολύ σημαντικότερες αποστολές. (Συγγράμματα, 132-133. Για άλλες ιδιαιτερότητες που διακρίνουν τον άνθρωπο από τα ζώα, βλ.: Μεσνεβί-ι Νουριγέ, 193; Συγγράμματα, 375-376.)
Βασικές δυνάμεις και συναισθήματα στον άνθρωπο:
Ο άνθρωπος, για να μπορέσει να διατηρήσει τη ζωή του, έχει προικιστεί από τον Θεό με τρεις βασικές αισθήσεις και δυνάμεις. Αυτές οι βασικές αισθήσεις είναι:
α)
Η σεξουαλική ορμή (η δύναμη της επιθυμίας) για την προσέλκυση πραγμάτων που ωφελούν και ευνοούν τον εαυτό.
β)
Η οργή (η δύναμη της οργής) για την απομάκρυνση των επιβλαβών και άχρηστων πραγμάτων.
γ)
Η διανοητική ικανότητα (ο νους) είναι απαραίτητη για να διακρίνουμε το καλό από το κακό, το επιβλαβές από το ωφέλιμο.
Αν και σε αυτές τις δυνάμεις ορίζονται όρια μέσω των θρησκειών, επειδή δεν υπάρχει εγγενές όριο, καθεμιά από αυτές διακρίνεται σε τρεις βαθμίδες: υπερβολή, έλλειψη και μετριότητα. Ας δούμε τώρα τις τρεις αυτές βαθμίδες σε κάθε συναίσθημα:
Αίσθημα λαγνείας
Η μετριοπαθής κατάσταση είναι η ΧΟΥΜΟΥΔ. Δηλαδή, να μην έχεις καμία επιθυμία ή πόθο για τίποτα, ούτε για το επιτρεπτό ούτε για το απαγορευμένο. Η ακραία κατάσταση είναι η ΦΟΥΤΖΟΥΡ, που σημαίνει να καταπατάς την τιμή και την αιδώ, να είσαι γεμάτος πόθο και επιθυμία για οτιδήποτε, χωρίς να διακρίνεις μεταξύ επιτρεπτού και απαγορευμένου. Η κανονική κατάσταση αυτού του συναισθήματος είναι η ΙΦΦΕΤ. Δηλαδή, να έχεις πόθο για το επιτρεπτό, αλλά να μην έχεις πόθο ούτε επιθυμία για το απαγορευμένο.
Η αίσθηση της ηδονής δεν περιορίζεται μόνο στη σεξουαλική επιθυμία. Περιλαμβάνει και πτυχές όπως το φαγητό, το ποτό, ο ύπνος και η ομιλία, και σε καθεμιά από αυτές τις πτυχές υπάρχουν τρεις βαθμίδες.
Συναίσθημα οργής
Η έλλειψη θάρρους είναι η ΔΕΙΛΙΑ, δηλαδή το να φοβάται κανείς και να διστάζει ακόμα και από πράγματα που δεν προκαλούν φόβο. Η υπερβολή είναι η ΑΠΕΡΙΣΚΕΨΙΑ, δηλαδή το να μην φοβάται κανείς τίποτα, ούτε υλικό ούτε πνευματικό. Δεν αναγνωρίζει κανένα όριο. Όλες οι αδικίες, οι αναρχίες, οι τυραννίες, οι επαναστάσεις είναι προϊόν αυτής της κατάστασης. Η κανονική κατάσταση αυτού του συναισθήματος είναι η ΑΝΔΡΕΙΑ. Δηλαδή, θυσιάζει τη ζωή του για το θρησκευτικό και κοσμικό δίκαιο, αλλά δεν αναμειγνύεται σε παράνομα πράγματα.
Ενώ η λογική
Η έλλειψη σύνεσης είναι η ΑΦΑΝΕΙΑ. Δηλαδή, η κατάσταση της άγνοιας, της αδυναμίας να κατανοήσει κανείς ακόμα και τα πιο απλά πράγματα. Η υπερβολή της είναι η ΔΟΛΙΟΦΡΟΣΥΝΗ, δηλαδή η κατοχή μιας εξαπατηλής ευφυΐας σε βαθμό που να παρουσιάζει το δίκαιο ως άδικο και το άδικο ως δίκαιο. Η κανονική της μορφή είναι η ΣΟΦΙΑ. Δηλαδή, να βλέπει κανείς το δίκαιο ως δίκαιο και να προσπαθεί να το ακολουθήσει, και να γνωρίζει το άδικο ως άδικο και να προσπαθεί να το αποφύγει.
Η σωφροσύνη, η ανδρεία και η σοφία, οι φυσιολογικές εκφάνσεις αυτών των τριών συναισθημάτων, είναι τα όρια που θέτουν οι θρησκείες σε αυτά τα απεριόριστα συναισθήματα και η κατεύθυνση που διατάσσουν να ακολουθείται.
Σε εκείνον που διαθέτει αρετή, θάρρος και σοφία, και ο οποίος, χάρη στην μετριοπάθειά του, απέχει από τις υπερβολές και τις ελλείψεις, αποδίδεται ο χαρακτηρισμός «δίκαιος» (âdil). Και επειδή βρίσκεται στην ευθεία γραμμή που ορίζει ο Θεός, ονομάζεται «από τους ακολούθους του Σιράτ-ι Μουστακίμ» (Σωστός Δρόμος). (βλ. Ισάρατü’λ-Ι’τζάζ, 22-23).
Με χαιρετισμούς και ευχές…
Ισλάμ μέσα από ερωτήσεις
