Αγαπητέ αδελφέ/αγαπητή αδελφή,
Σχετικά με το θέμα
Είναι χρήσιμο να επισημάνουμε μερικά σημεία εδώ:
Στην ισλαμική βιβλιογραφία, η ακρίβεια των πληροφοριών που δίνονται χωρίς αποδεικτικά στοιχεία και πηγές δεν είναι βέβαιη. Ειδικά στην περίπτωση μιας τόσο διάσημης μάχης, όπως η μάχη της Καντισιγιάς, και ενός τόσο σημαντικού ιστορικού γεγονότος, όπως η ήττα των Περσών, η απουσία αναφοράς στο εν λόγω γεγονός στις πηγές, παρά τη φήμη του, ενισχύει την πιθανότητα να είναι εσφαλμένο παρά αληθινό.
Ακόμα κι αν υποθετικά ένα τέτοιο γεγονός ήταν αληθινό, πάλι δεν θα ήταν όπως ισχυρίζεται η ερώτηση,
Δεν είναι πραγματικά σωστό να διατυπώνεις μια αξίωση με αυτόν τον τρόπο.
Διότι ενήργησε σύμφωνα με την αρχή του Χαλίφη Ομάρ. Επειδή, στα χέρια των Μαγουσίων, των λατρευτών της φωτιάς εκείνης της εποχής, υπήρχαν το πολύ βιβλία που μιλούσαν για παλιούς μύθους και δεισιδαιμονίες. Η πιθανότητα να περιείχαν γνώσεις περί αλήθειας και δικαιοσύνης ήταν πράγματι ελάχιστη. Τα λόγια του Χαλίφη Ομάρ, που συνοψίζονται ως «…», υπενθυμίζουν αυτήν την αρχή.
Φαίνεται ότι ο Ιμπν Χαλντούν, όπως συνηθίζει, καταφεύγει και εδώ στην τέχνη της υπερβολής. Διότι η έκφραση «αμέτρητα», που χρησιμοποιεί για τα εν λόγω περσικά βιβλία, αποτελεί υπερβολή. Εμείς, που γνωρίζουμε καλά το ύφος του, μπορούμε να πούμε ότι, στο όνομα της «αμεροληψίας και της αντικειμενικότητας», ο Ιμπν Χαλντούν μερικές φορές μεγαλοποιεί μια μικρή ατέλεια των ομοθρήσκων του μουσουλμάνων.
Δεν πρέπει ποτέ να θεωρείται ότι οι πρώτοι Μουσουλμάνοι, μαθητές του Κορανίου, το οποίο με τις δεκάδες στίχους του επαινεί τη γνώση και τους ανθρώπους της γνώσης, ήταν αντίθετοι στη γνώση.
Ακόμη και στην Κίνα, το να σκέφτεται κανείς με επιείκεια για τους οπαδούς μιας θρησκείας που συνιστά την απόκτηση γνώσεων, θεωρεί τη σοφία ως χαμένο θησαυρό του πιστού και τον προτρέπει να την αναζητά όπου τη βρει, και θεωρεί τον ύπνο των σοφών ισάξιο με τη λατρεία των αμαθών, είναι κάτι που ικανοποιεί τις αδιάφθαρτες συνειδήσεις.
Οι πρώτοι Μουσουλμάνοι, όπως τους αποκαλείτε, είναι οι σύντροφοι του Προφήτη (ειρήνη σ’ αυτόν), οι Σαχάμπα. Η ανωτερότητά τους έναντι των άλλων Μουσουλμάνων σε κάθε πτυχή είναι ένα ζήτημα στο οποίο συμφωνεί ολόκληρη η ισλαμική κοινότητα.
Συνεπώς, μπορούμε να πούμε ότι η αφοσίωση των μουσουλμάνων στην επιστήμη κατά τη διάρκεια περίπου 14 αιώνων, η προστασία των μη μουσουλμάνων επιστημόνων και η διατήρησή τους σε αξιοσέβαστη θέση, ανεξάρτητα από τη θρησκεία τους, μαρτυρεί ότι οι σύντροφοι του Προφήτη (σαχάμπα) είχαν ακόμη μεγαλύτερη αφοσίωση στην επιστήμη.
– Όπως είπε και ο Ιμπν Χαλντούν: Δηλαδή, ο ερευνητής της ιστορίας, βασιζόμενος σε έγγραφα και πηγές, γράφει το έργο του αφού διαπιστώσει την αυθεντικότητα αυτών των πληροφοριών.
Ωστόσο, ο Ιμπν Χαλντούν δεν αναφέρει την καταστροφή βιβλίων με βάση κάποια απόδειξη ή αξιόπιστη πηγή.
Αυτό εγείρει την πιο σημαντική αμφιβολία σχετικά με την ακρίβεια των πληροφοριών που αφορούν την καταστροφή βιβλίων. Δηλαδή, ακόμα και σε έναν μεγάλο ιστορικό δεν μπορούμε να εμπιστευτούμε απόλυτα.
– Σύμφωνα με τις παρατηρήσεις του Ιμπν Χαλντούν, ορισμένοι ιστορικοί του Ισλάμ, ακόμα και οι σπουδαιότεροι, πέφτουν στο ίδιο λάθος: Για παράδειγμα, ο ιστορικός Μασούντι αναφέρει μια πόλη στην έρημο Σιτζιλμάσε της Αφρικής, όπου όλα τα κτίρια είναι φτιαγμένα από χαλκό. Ο Ιμπν Χαλντούν αποδεικνύει ότι πρόκειται για μύθο.
Αν και ο Μεσουδής υπήρξε σπουδαίος ιστορικός, η αναφορά του και η ισχυρισμός του περί της χάλκινης πόλης αποτελούν, από διάφορες απόψεις, ένα μεγάλο λάθος και μια δεισιδαιμονία. Ομοίως, τα παραπάνω λεγόμενα του Ιμπν Χαλντούν δεν πρέπει να γίνονται αποδεκτά αβασάνιστα, χωρίς κριτική. Ο Ιμπν Χαλντούν ο ίδιος τονίζει την ανάγκη να μην γίνεται κάτι τέτοιο.
– Ο Ιμπν Χαλντούν, γράφοντας το βιβλίο του, παραδέχεται και μιλάει ανοιχτά για ορισμένες ατέλειες που υπάρχουν σε αυτό, λόγω της έλλειψης γνώσης και προετοιμασίας. Ζητά από τους μελετητές να εξετάσουν αυτές τις ατέλειες με κριτικό μάτι και λέει:
«Παρακαλώ τους σοφούς να εξετάσουν αυτό το βιβλίο με κριτική ματιά, να επισημάνουν τις ελλείψεις του, να διορθώσουν τα λάθη που θα βρουν και να με συγχωρήσουν για τις ατέλειές μου. Η γνώση είναι κοινό αγαθό ανάμεσα στους σοφούς. Η αναγνώριση των λαθών και των ατελειών προστατεύει τον άνθρωπο από την επίπληξη.»
Και εμείς, όσον αφορά την καταστροφή βιβλίων στο Ιράν, ακολουθούμε το δρόμο που χάραξε ο Ιμπν Χαλντούν και, επισημαίνοντας το λάθος του σε αυτό το θέμα, θέλουμε να τον προστατεύσουμε από την επίπληξη.
– Από την άλλη πλευρά, ο Μουχάμμαντ Χαμιντουλάχ, σε μια μελέτη του, ερευνώντας τις πηγές της κλασικής ισλαμικής ιστορίας, εντόπισε την αλληλογραφία της περιόδου των τεσσάρων χαλίφηδων. Εκεί, παρουσιάζει και παραθέτει, με αναφορά στις πηγες, τις επιστολές που έστειλε ο Χαλίφης Ομάρ στους διοικητές του και τις απαντήσεις που έλαβε από αυτούς.
Σε αυτό το βιβλίο βλέπουμε ότι ούτε ο Σα’δ ιμπν Αμπί Ουακκάς, ούτε ο κυβερνήτης Σα’δ ιμπν Αμπί Ουακκάς, έγραψαν επιστολή ο ένας στον άλλον σχετικά με την κατάσχεση, τη διανομή ή την καταστροφή των βιβλίων στο Ιράν. Ανάμεσα στις δεκάδες επιστολές που αφορούν την κατάκτηση των ιρανικών εδαφών, δεν υπάρχει καμία τέτοια επιστολή ή αλληλογραφία. Επιπλέον, ο Χαλίφης Ομάρ δεν έγραψε καμία επιστολή σε κανέναν από τους κυβερνήτες ή αξιωματούχους του σε άλλες περιοχές, ούτε έλαβε καμία επιστολή από αυτούς σχετικά με αυτό το θέμα.
– Στις επιστολές του Χαλίφη Ομάρ με τους κυβερνήτες, το πιο εμφανές και κυρίαρχο θέμα είναι οι ισλαμικές κατακτήσεις και η κατάκτηση των εδαφών της Περσίας. Ωστόσο, στις επιστολές δεν γίνεται καμία αναφορά, ούτε καν με μια λέξη, σε λάφυρα από βιβλία, ούτε στη διανομή ή την καταστροφή τους.
– Αν παρατηρήσουμε, ο Ιμπν Χαλντούν, ενώ αποδίδει την καταστροφή των περσικών έργων στην εντολή του Χαλίφη Ομάρ, αναφέρει επίσης την καταστροφή των έργων των Χαλδαίων, των Βαβυλωνίων, των Σύριων και των Κοπτών, χωρίς όμως να αναφέρει τους δράστες αυτής της καταστροφής. Δεν περιγράφει πώς καταστράφηκαν τα βιβλία. Στην Ισλαμική περίοδο, ορισμένα βιβλία που γράφτηκαν από μουσουλμάνους λόγιους κατά τις πρώτες περιόδους χάθηκαν. Ωστόσο, γνωρίζουμε πολλά από αυτά τα χαμένα έργα και τα ονόματά τους. Για παράδειγμα, λόγιοι που χρησιμοποίησαν αυτά τα βιβλία ως πηγές μπορούν να τα αναφέρουν.
– Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν έργα που πέρασαν από τους Ιρανούς, τους Ινδούς και τους Έλληνες στους Μουσουλμάνους, μεταφράστηκαν, διορθώθηκαν τα λάθη τους, μελετήθηκαν από λογίους και τελικά έφτασαν στον δυτικό κόσμο με τις αραβικές μεταφράσεις τους.
– Η εξήγηση του Ιμπν Χαλντούν για το θέμα δεν είναι σωστή και από την ακόλουθη άποψη:
«Πολλά έργα από τον περσικό και, μέσω των Περσών, από τον ινδικό πολιτισμό και επιστήμη, πέρασαν στα χέρια των Μουσουλμάνων, και όσοι ασχολούνται με τον ισλαμικό πολιτισμό το γνωρίζουν πολύ καλά.»
– Επίσης, υπάρχει και το εξής ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί σχετικά με το θέμα:
Ωστόσο, όλες οι κατακτημένες περιοχές ανήκουν στην ίδια κατηγορία από την άποψη του ισλαμικού δικαίου, έχουν το καθεστώς των “εχλ-ι ζιμμέ” και είναι περιοχές από τις οποίες θα εισπράττονται φόροι και χαράτσι. Αν είχε προβεί σε μια πράξη όπως η καταστροφή βιβλίων από την προ-ισλαμική περίοδο, κατά τη γνώμη μας, θα καταστρέφονταν πρώτα τα έγγραφα, τα βιβλία και οι ιερές γραφές των Εβραίων και των Χριστιανών.
Ωστόσο, η πρακτική της καταστροφής βιβλίων στις κατακτημένες περιοχές δεν υπήρχε ούτε στην πρακτική του Προφήτη Μωάμεθ και του Αμπού Μπακρ, οι οποίοι κυβέρνησαν το Ισλαμικό κράτος πριν από αυτόν.
Γνωρίζουμε ότι ο Χαλίφης Ομάρ ακολουθούσε το παράδειγμα και τις μεθόδους αυτών των δύο στην διακυβέρνηση. Ωστόσο, υπήρχαν άνθρωποι στις κατακτημένες περιοχές που εξακολουθούσαν να ασκούν τις παλιές τους θρησκείες. Αν υπήρχαν τέτοιες μαζικές καταστροφές βιβλίων, θα υπήρχαν αναφορές σε αυτά τα γεγονότα, τόσο στις ισλαμικές ιστορίες όσο και στις ιστορίες άλλων εθνών. Και εμείς θα είχαμε γνώση αυτών των θεμάτων.
Κατά την άποψή μας, το θέμα έχει διευκρινιστεί και μπορεί να συνοψιστεί ως εξής.
Με χαιρετισμούς και ευχές…
Ισλάμ μέσα από ερωτήσεις
