– Πώς και με βάση ποια αρχή διοικούσε ο Προφήτης (ειρήνη σε αυτόν) το κράτος;
Αγαπητέ αδελφέ/αγαπητή αδελφή,
Οι μουσουλμάνοι είχαν ένα κράτος, και ο επικεφαλής αυτού του κράτους ήταν ο Προφήτης Μωάμεθ (ειρήνη σε αυτόν).
Διαπιστώνουμε ότι η ισλαμική θρησκεία δεν επιβάλλει ένα συγκεκριμένο σύστημα διακυβέρνησης. Θέτει θεμελιώδεις αρχές και κανόνες, όπως η δικαιοσύνη, η ισότητα και η ελευθερία, με την προϋπόθεση της αποφυγής του αμαρτήματος. Επομένως, η θρησκεία μας, η οποία επιτάσσει την εκλογή ενός αρχηγού ακόμα και κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού, σίγουρα δεν θα αντιταχθεί στην εκλογή των ανθρώπων που θα αναλάβουν τη διακυβέρνηση της πατρίδας και του έθνους. Από την άλλη πλευρά, οι πρώτοι χαλίφηδες ανέλαβαν την εξουσία με εκλογές.
Στις σύγχρονες συζητήσεις, παρατηρείται ότι το θέμα του Ισλάμ και της δημοκρατίας αναδεικνύεται σε διάφορα φόρουμ. Πρέπει να ομολογήσουμε ότι είναι δύσκολο να ισχυριστούμε πως η σύγκριση Ισλάμ και δημοκρατίας γίνεται με υγιή τρόπο.
Στην αρχή μιας τέτοιας συζήτησης, είναι απαραίτητο να τονιστεί ότι το Ισλάμ είναι μια θεϊκή θρησκεία που στοχεύει στην ευτυχία των ανθρώπων σε αυτόν τον κόσμο και στην загробная жизнь, ενώ η δημοκρατία είναι μια μορφή διακυβέρνησης που οι άνθρωποι έχουν δημιουργήσει με βάση τη δική τους λογική, βούληση και συσσωρευμένη γνώση.
Ο κύριος στόχος αυτής της έμφασης είναι να επισημάνουμε ότι οι προσπάθειες να παρουσιαστούν αυτές οι δύο έννοιες ως αντίθετες, εναλλακτικές ή εντελώς συμβατές μεταξύ τους είναι εσφαλμένες.
Επομένως, είναι απαραίτητο να εξετάζουμε το Ισλάμ ως θρησκεία στο δικό του πλαίσιο και τη δημοκρατία ως μορφή διακυβέρνησης στο δικό της. Σε αυτήν την προσέγγιση, δεν πρέπει να εστιάζουμε μόνο στις έννοιες, αλλά να συγκρίνουμε το περιεχόμενό τους με αντικειμενικό τρόπο.
Σε αυτό το σημείο, το σημαντικότερο ζήτημα που γίνεται αποδεκτό από τη συντριπτική πλειοψηφία των ισλαμιστών θεολόγων είναι το εξής: Δεν υπάρχει καμία μορφή διακυβέρνησης που να ορίζεται ρητά και να επιβάλλεται στους ανθρώπους από το Κοράνι. Ωστόσο, τόσο στο Κοράνι όσο και στις πρακτικές του Προφήτη Μωάμεθ (ειρήνη σ’ αυτόν), υπάρχουν οικουμενικές αρχές που διδάσκουν τις ευθύνες των κυβερνώντων και των κυβερνωμένων.
Σε οποιαδήποτε περιοχή του κόσμου, ένα μοντέλο διακυβέρνησης μπορεί να αναπτυχθεί ανάλογα με τις ανάγκες της εποχής, την πολιτιστική δομή των ανθρώπων, τις πολιτικές συνθήκες, τις ευκαιρίες και τις υποχρεώσεις που επιβάλλουν ο χρόνος και η γεωγραφία.
Ένα από τα πιο καθοριστικά και αναπόσπαστα στοιχεία της δημοκρατίας είναι η συμμετοχή του λαού στη διακυβέρνηση και η εκλογή των ηγετών με την ελεύθερη βούλησή του. Αν εξεταστεί προσεκτικά, ο Προφήτης Μωάμεθ (ειρήνη ας είναι επ’ αυτού), ως ο καλύτερος εκφραστής του Ισλάμ,
-που σημαίνει, κατά λέξη, αποδέχομαι, συμφωνώ,
–
ΥΠΟΤΑΓΗ
φαίνεται να διευθύνει το ίδρυμα. Η ορκωμοσία, ως αντάλλαγμα για την ψηφοφορία στις σημερινές εκλογικές πρακτικές, εν συντομία
«Η έκφραση της πίστης του λαού στον ηγέτη μέσω της ψήφου του».
μπορεί να οριστεί ως εξής.
Η μπαϊάτ είναι «μια συμφωνία μεταξύ γυναίκας και άνδρα για την αποδοχή των καθηκόντων και των ευθυνών απέναντι στον ηγέτη».
ονομάζεται επίσης (1)
Η πρακτική της μπάγιας (υποσχεσής πίστης), η οποία ξεκίνησε από τον Προφήτη Μωάμεθ (ειρήνη σε αυτόν), συνεχίστηκε μέχρι την Οθωμανική περίοδο, υφιστάμενη ορισμένες διαρθρωτικές αλλαγές.
Από αυτή την άποψη, η ισλαμική διδασκαλία σχετικά με τη μέθοδο επιλογής των ηγετών παρουσιάζει μια πολύ σημαντική ομοιότητα με τις σημερινές δημοκρατικές εκλογικές πρακτικές. Αυτή η ομοιότητα υφίσταται και στο σημείο της ελεύθερης έκφρασης της ψήφου από κάθε άτομο.
Διότι η υποταγή που επιβάλλεται με βία και με το σπαθί δεν είναι έγκυρη. Ο Χαζράτ Ομέρ (ρα):
“Εάν κάποιος επιχειρήσει να γίνει πρόεδρος ή να προωθήσει κάποιον άλλον στην προεδρία χωρίς να συμβουλευτεί τους Μουσουλμάνους,
(εκτός αν παραιτηθεί)
πρέπει να τον σκοτώσεις.”
(2) είπε.
Η αποτροπή κάθε είδους προσπάθειας που βασίζεται στην τυραννία και την αδικία και στοχεύει στην διατάραξη της ειρήνης της κοινωνίας, είναι απλώς μία από τις ευθύνες που επιβάλλει η ισλαμική θρησκεία σε όλους.
Οι σημαντικότερες αξίες που προβλέπει το Ισλάμ όσον αφορά τους ηγέτες είναι η διασφάλιση της ισότητας, της δικαιοσύνης και της ατομικής νομικής ακεραιότητας μεταξύ των ανθρώπων. Εάν η δημοκρατία δεν είναι ένα σύστημα που κατευθύνει τις κοινωνίες, αλλά μια μορφή διακυβέρνησης που εγγυάται τα θεμελιώδη δικαιώματα και ελευθερίες των ανθρώπων και δεσμεύεται να ικανοποιεί τις απαιτήσεις του λαού, τότε είναι άσκοπο να μιλάμε για οποιοδήποτε πρόβλημα μεταξύ του Ισλάμ και της δημοκρατίας.
Διότι, όσον αφορά την προστασία αυτών των δικαιωμάτων, δεν υπάρχει καμία αντίφαση μεταξύ των δύο. Μάλιστα, το Ισλάμ, από τη μία πλευρά, διατάσσει την προστασία του ατομικού δικαίου, ενώ από την άλλη αναφέρεται στις κοινωνικές ευαισθησίες και επιθυμεί τη διατήρηση του κοινωνικού πνεύματος. Επομένως, κάθε ευθύνη που ανατίθεται στα άτομα έχει μια πτυχή που αφορά την κοινωνική ζωή.
Σε χώρες που διοικούνται με δημοκρατικό σύστημα διακυβέρνησης, η βουλή, η οποία εκλέγεται από την κοινωνία και λειτουργεί ως μηχανισμός λήψης αποφάσεων εξ ονόματος της κοινωνίας, είναι ένας από τους σημαντικότερους θεσμούς που πρέπει να εξεταστούν. Η ακριβής αντιστοιχία αυτού στην ισλαμική βιβλιογραφία είναι,
“συμβουλευτική επιτροπή”
που θα μπορούσαμε να μεταφράσουμε ως,
ΣΟΥΡΑ
είναι θεσμός.
Το Κοράνι εξηγεί σε δύο διαφορετικά εδάφια ότι τα έργα που πρόκειται να γίνουν πρέπει να αποφασίζονται κατόπιν διαβούλευσης, ως εξής:
«Συγχώρησέ τους· προσευχήσου για τη συγχώρεσή τους· συμβουλεύσου τους για το θέμα.»
(3)
«Οι υποθέσεις τους διευθετούνται με αμοιβαία διαβούλευση.»
(4)
Ανάμεσα στα χαρακτηριστικά της δημοκρατίας αναφέρεται το
“πλουραλισμός”
Η αρχή αυτή διατυπώνεται στο Κοράνι με αυτούς τους στίχους. Διότι η διαβούλευση μεταξύ των ατόμων είναι από τις σημαντικότερες ενδείξεις του πλουραλισμού. Η φράση “συμβουλεύσου τους για την υπόθεση” που αναφέρεται στον πρώτο στίχο, θεωρείται από τους Ισλαμικούς μελετητές όχι ως συμβουλή, αλλά ως μια υποχρεωτική εντολή που πρέπει να εκπληρωθεί.(5)
Επιπλέον, η διοικητική δομή που υιοθέτησε το Ισλάμ,
συμβουλή
(διαβούλευση)
με βάση την αρχή ότι πρέπει να θεμελιωθεί, σε οποιαδήποτε μορφή δικτατορίας ενός ατόμου,
“αυτοκρατία”
από· που βασίζεται στη διακυβέρνηση ενός ατόμου που ισχυρίζεται ότι κατέχει μια θεϊκή ιδιότητα
“θεοκρατία”
από; που βασίζεται στην κυριαρχία μιας ανώτερης μειοψηφίας
“ολιγαρχία”
από το να διοικείται σύμφωνα με τις επιθυμίες και τις ορέξεις των ανθρώπων
“δημαγωγία”
αποχωρεί από (6).
Το σύστημα της διαβούλευσης στο Ισλάμ απαιτεί τη λήψη της γνώμης όλων, εφόσον είναι δυνατόν, ανεξάρτητα από την πλειοψηφία ή τη μειοψηφία, αλλά περιλαμβάνει την υποχρέωση να εφαρμοστεί η γνώμη που κρίνεται προτιμότερη, όχι με απλή καταμέτρηση ψήφων, αλλά ως αποτέλεσμα βαθιάς και αμερόληπτης διανοητικής έρευνας. (7)
Ειδικά ο Προφήτης Μωάμεθ (ειρήνη σε αυτόν) και οι χαλίφες που τον διαδέχθηκαν στην εξουσία έδωσαν μεγάλη σημασία στη διαβούλευση, όπως αναφέρεται στο Κοράνι.
“Συμβουλευτείτε τους για τη δουλειά”
υπήρξαν οι κύριοι εκφραστές της εντολής του. Γι’ αυτό ο Ιμπν Τεϊμίγια:
«Οι ηγέτες δεν μπορούν να εξαιρούνται από τη διαβούλευση. Διότι ο Θεός το διέταξε στον προφήτη του.»
όπως αναφέρεται (8).
Ένα από τα αξιοσημείωτα σημεία στις διαβουλεύσεις του Προφήτη (ειρήνη σ’ αυτόν) με τους συντρόφους του είναι το εξής: όταν έπαιρνε μια απόφαση, τον ρωτούσαν αν αυτή η απόφαση ήταν εντολή του Κορανίου ή δική του σκέψη. Αν ήταν εντολή του Κορανίου, –
επειδή έχει δεσμευτική ισχύ
– Η εντολή εκτελείται· ωστόσο, εάν η απόφαση προέρχεται από τον ίδιο τον Προφήτη (ειρήνη ας είναι επ’ αυτού), οι σύντροφοί του εξέφραζαν τις απόψεις τους. Η απελευθέρωση των αιχμαλώτων μετά τη Μάχη του Μπαντρ, οι όροι της, ο τρόπος εφαρμογής της κλήσης στην προσευχή (αζάν), η άμυνα της Μεδίνας κατά τη Μάχη του Χαντέκ, αποτελούν μερικά από τα πιο εντυπωσιακά παραδείγματα της συμβουλευτικής προσέγγισης του Προφήτη (ειρήνη ας είναι επ’ αυτού).
Ένα από τα σημαντικότερα σημεία που πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά τη διαβούλευση είναι με ποιον ή με ποιους θα συμβουλευτεί κανείς. Οι συμβουλές του Μαμούν, ενός από τους Αββασίδες ηγεμόνες, προς τον γιο του σχετικά με τη διαβούλευση, ρίχνουν φως σε αυτό το ζήτημα. Ο Μαμούν είπε:
«Σε αμφίβολες υποθέσεις, ζήτησε τη γνώμη των έμπειρων, επιμελών και συμπονετικών γερόντων. Διότι αυτοί έχουν δει και περάσει πολλά, έχουν υπάρξει μάρτυρες των αναταράξεων, των επιτυχιών και των αποτυχιών του χρόνου. Ακόμα κι αν η συμβουλή τους είναι πικρή, αποδέξου την και υπομείνε την. Μην συμπεριλαμβάνεις στο συμβουλευτικό συμβούλιο δειλούς, φιλόδοξους, εγωπαθείς, ψεύτες και πεισματάρηδες.»
(9)
Είναι σαφές ότι ο ισλαμικός κόσμος δεν έχει καταλήξει σε κοινή άποψη όσον αφορά πολλά θεσμικά όργανα που αναπτύχθηκαν από δυτικές πηγές. Η δημοκρατία είναι ένα από αυτά. Χωρίς καμία επιστημονική ή λογική βάση, ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η δημοκρατία έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το Ισλάμ, ενώ άλλοι προσπαθούν να αποδείξουν την απόλυτη συμβατότητά τους.
Για όσους επιθυμούν και στοχεύουν να συμβάλουν στην ευτυχία των ατόμων και των κοινωνιών, το πιο λογικό είναι να αναζητήσουν τρόπους να αξιοποιήσουν τις οικουμενικές αξίες του Ισλάμ ως θρησκείας, χωρίς να παγιδευτούν σε πολύπλοκες έννοιες, και τα θεμελιώδη δικαιώματα και ελευθερίες που προβλέπει η δημοκρατία ως διοικητικός μηχανισμός.
Όπως και να ονομάζεται,
Το Ισλάμ δεν έχει καμία αντίρρηση στις προσπάθειες που καταβάλλονται για την ειρήνη και την ευτυχία των ανθρώπων.
«Η υιοθέτηση της δημοκρατίας μπορεί να θεωρηθεί όχι ως “νομιμοποίηση” της Δύσης, αλλά ως μια πραγματική ανακάλυψη. Η δυτική δημοκρατία και το Ισλάμ, παρά τις ορισμένες διαφορές στις μεθόδους, μπορούν να αλληλοεπωφεληθούν, λαμβάνοντας υπόψη τις ομοιότητες στους στόχους τους. Φυσικά, αυτή η αλληλοεπωφελία, για να το πω με τα λόγια του Χασάν Τουράμπι, θα είναι δυνατή εάν οι Δυτικοί…»
‘Επειδή γέννησε ένα μουσουλμανικό παιδί’
μπορεί να συμβεί, αν το επιτρέψουν. Γιατί ακόμα και στη Δύση, για πολλούς ανθρώπους…
«Ισλαμική δημοκρατία»
η έννοια θεωρείται καταραμένη.” (10)
Συμπερασματικά, δεν μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι οι αρχές του Ισλάμ είναι απολύτως συμβατές με τις προϋποθέσεις της δημοκρατίας. Ωστόσο, αν σκεφτούμε ανεξάρτητα από τη θρησκεία, η δημοκρατία είναι το σύστημα διακυβέρνησης που μπορεί ευκολότερα να εναρμονιστεί με τις γενικές αρχές του Ισλάμ.
Είναι γεγονός, ωστόσο, ότι οι ισλαμιστές διανοούμενοι αναζητούν λύσεις σε αυτό το ζήτημα. Διότι η δημοκρατία είναι ένα σύστημα στο οποίο οι μουσουλμάνοι αναπόφευκτα ζουν και από το οποίο επηρεάζονται. Οι μουσουλμάνοι, που οφείλουν να αμφισβητούν διαρκώς τη συμβατότητα της θέσης τους με το Ισλάμ, αναγκάζονται να αναζητήσουν λύσεις απέναντι στη δημοκρατία, από την οποία αναπόφευκτα επηρεάζονται.
Οι συζητήσεις που διεξάγονται σύμφωνα με τα δεδομένα του Κορανίου εκδηλώνονται όχι ως αντίθεση στη δημοκρατία, αλλά ως υποστήριξη μιας επαναπροσδιορισμένης δημοκρατίας.
Στον κόσμο υπάρχουν πολλές διαφορετικές ορισμοί και εφαρμογές της δημοκρατίας. Ο ισλαμικός κόσμος, αντιμετωπίζοντας αυτή την κατάσταση, οφείλει αφενός να κατανοήσει και να ερμηνεύσει σωστά το Ισλάμ, αφετέρου να ορίσει τη δημοκρατία μέσα σε αυτό το πλαίσιο ερμηνείας. Μια τέτοια προσέγγιση μπορεί να συμβάλει στη δημιουργία ενός κοινού σημείου συνάντησης μεταξύ Ισλάμ και δημοκρατίας.
Υποσημειώσεις:
(1) Γιουσούφ Κερίμογλου, Ισλαμική Εγκυκλοπαίδεια, Εκδοτικός Οίκος Σαμίλ, λήμμα μπεγιάτ.
(2) Μουχάμμαντ Ραββάς Καλ-ατζί, Εγκυκλοπαίδεια της Φιλοσοφίας του Ουμάρ ιμπν αλ-Χαττάμπ, 1401/1981, 103.
(3) Αλ-Ιμράν, 3/159
(4) Σούρα, 95/38
(5) Φαχρεντίν αλ-Ραζί, Μεφάτιχ αλ-Γαίμπ, Κάιρο 1934-62, ΙΧ, 76; Ναουαουί, Σαρχ αλ-Μουσλίμ, Κάιρο 1347-49/1929-30, ΙV, 76.
(6) Ιζζουντίν αλ-Τεμίμι, αλ-Σούρα μπεϊν αλ-Ασάλα ουα αλ-Μουασίρα, Αμμάν 1405/1985, σ. 27-28.
(7) Μα’ρούφ εδ-Δεβαλίμπι, Κράτος και Εξουσία στο Ισλάμ (μτφρ. Μεχμέτ Σ. Χατιπόγλου), Κωνσταντινούπολη 1985, σ. 55.
(8) Ιμπν Τεϊμίγια, ας-Σιγιάσετ ας-Σερίγια (στο Μέτζμου’ου Φετάβα), Ριγιάντ 1381-86, XXVIII, 386, 387
(9) Μεφαίλ Χιζλί, Ισλαμική Εγκυκλοπαίδεια, Εκδόσεις Σαμίλ, λήμμα διαβούλευσης.
(10) βλ. Mevlüt UYANIK, Ισλάμ και Δημοκρατία, -Το παράδειγμα του Μουχάμμαντ Άμπιντ αλ-Τζαμπίρι-
Με χαιρετισμούς και ευχές…
Ισλάμ μέσα από ερωτήσεις
