– Σύμφωνα με όσα αναφέρονται στο βιβλίο “Συνέδριο των Σοφών της Βαγδάτης” του Μουκατίλ μπιν Ατίγιε, ο Μελικσάχ, προκειμένου να βρει την αιτία των διαχωρισμών στις ισλαμικές σέκτες και να ανακαλύψει την ορθή, κάλεσε στη Νιζάμια Μεντρεσέ της Βαγδάτης δέκα αξιόπιστους σουνίτες και δέκα αξιόπιστους σιίτες μεγάλους σοφούς σε διάφορους τομείς, και μετά από συζήτηση, μαζί με τον βεζίρη του Νιζάμ αλ-Μουλκ, επέλεξαν τον Σιιτισμό. Γι’ αυτόν τον λόγο, φέρεται να δολοφονήθηκαν επειδή άλλαξαν θρησκευτική πεποίθηση, ενώ ισχυρίζονται ότι ο Μουκατίλ μπιν Ατίγιε ήταν γαμπρός του Νιζάμ αλ-Μουλκ.
– Είναι αλήθεια αυτό και υπάρχει τέτοιο βιβλίο;
Αγαπητέ αδελφέ/αγαπητή αδελφή,
Για να μπορέσουμε να εξετάσουμε σωστά και διεξοδικά αυτό το θέμα, πρέπει πρώτα να ρίξουμε μια ματιά στη ζωή, τις πολιτικές και κοινωνικές δραστηριότητες του Σουλτάνου Μελικσάχ, γιου του Σουλτάνου Αλπ Αρσλάν της Μεγάλης Σελτζουκικής Αυτοκρατορίας. Εδώ μπορούμε να βρούμε την σωστή και συνεπή απάντηση που αναζητούμε. Από αυτή την άποψη, θέλουμε να απαντήσουμε στην ερώτηση με αυτόν τον τρόπο:
1.
Πρώτον, ο Μελικσάχ ήταν γιος ενός σουνιτικού σουλτάνου, και αν υπήρχε θέμα σιιτισμού από τη νεότητά του, αυτό θα διαδιδόταν μεταξύ των μελών της οικογένειας και της αυλής, θα προκαλούσε φήμες και θα καταγραφόταν στα ιστορικά βιβλία. Σε αυτή την περίπτωση, ο Αλπ Αρσλάν δεν θα τον είχε ανακηρύξει διάδοχό του.
2.
Αν, όπως ισχυρίζεται η ερώτηση, είχε ασπαστεί αργότερα τον Σιιτισμό, θα το είχε δηλώσει ρητά και θα υπήρχαν ενδείξεις και επιπτώσεις αυτού στην ζωή του. Ωστόσο, δεν υπάρχει τέτοια ένδειξη στην ιδιωτική του ζωή, στις πολιτικές και κοινωνικές του δραστηριότητες, στις θρησκευτικές του πρακτικές, στους γάμους του… Επιπλέον, σε αυτή την περίπτωση, τα μέλη της σουνιτικής δυναστείας δεν θα τον είχαν εγκρίνει λόγω του Σιιτισμού του, θα είχαν εξεγερθεί εναντίον του και αυτό δεν θα είχε μείνει ποτέ κρυφό. Πράγματι, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του υπήρξαν εξεγέρσεις μελών της δυναστείας εναντίον του. Αλλά αυτές οφείλονταν σε πολιτικούς και άλλους λόγους.
3.
Όταν ο Μελικσάχ ανακηρύχθηκε σουλτάνος το 1072, όσοι από τα μέλη της δυναστείας δεν του υπάκουαν, εκμεταλλεύονταν την ευκαιρία, τον θεωρούσαν αντίπαλό τους και εξέφραζαν την σιιτική τους πίστη. Επιδίωκαν να τον εκτοπίσουν, αξιοποιώντας την σιιτική του πίστη. Ωστόσο, δεν υπάρχουν τέτοιες πληροφορίες στις ιστορικές πηγές.
4.
Τις ημέρες που ο Μελικσάχ ανέβηκε στον θρόνο.
-υποθετικά-
Αν ήταν Σιίτης, θα το διακήρυσσε ανοιχτά, ακόμα κι αν το είχε κρύψει προηγουμένως, καθώς θα είχε πάρει τα ηνία της διακυβέρνησης, θα αναγνώριζε τον Σιίτη Φατιμίδη χαλίφη της Αιγύπτου και όχι τον Σουνίτη Αββασίδη χαλίφη, και θα έκανε κήρυγμα στο όνομά του και στο δικό του. Αντίθετα, όταν ο Μελικσάχ έγινε σουλτάνος, αναγνώρισε τον Αββασίδη χαλίφη, ο χαλίφης του απένειμε τίτλους και έκανε κήρυγμα στο όνομά του και στο δικό του. Ο Σουνίτης Αββασίδης χαλίφης τον επικύρωσε επίσης ως σουλτάνο και έκανε κήρυγμα στο όνομά του και στο δικό του στη Βαγδάτη.
5.
Αν είχε ασπαστεί τον Σιιτισμό μετά από κάποιο διάστημα της βασιλείας του, θα υπήρχαν μέλη της κυβερνώσας δυναστείας που τον ακολουθούσαν και ενεργούσαν κατ’ εντολήν του, Σουνίτες διοικητές που θα εξέφραζαν τη δυσαρέσκειά τους και ίσως ακόμη και θα επιχειρούσαν να εξεγερθούν εναντίον του. Σε μια τέτοια περίπτωση, τα σχετικά γεγονότα και καταστάσεις θα καταγράφονταν στις ιστορικές πηγές.
6.
Αν ο Μελικσάχ ήταν Σιίτης, δεν θα είχε εχθρική στάση απέναντι στους Καρματίτες, μια ακραία σιιτική αίρεση, και δεν θα τους είχε τιμωρήσει. Ωστόσο, μετά το 1075, το έπραξε μέσω του στρατηγού του Αρτούκ Μπέη.
7.
Ο Μελικσάχ επισκέφθηκε τη Βαγδάτη, το κέντρο του Χαλιφάτου, τρεις φορές σε διαφορετικές ημερομηνίες κατά τη διάρκεια της ζωής του:
(12 Μαρτίου 1087, 20 Ραμαζάν 1091, 28 Οκτωβρίου 1092).
Υπό τις συνθήκες εκείνης της εποχής, ήταν αδύνατο ένας Σιίτης σουλτάνος να επισκεφθεί έναν Σουνίτη χαλίφη. Στην ιστορία, κανένας Σιίτης χαλίφης δεν έχει επισκεφθεί τον Σουνίτη χαλίφη που έδρευε στη Βαγδάτη.
8.
Εφόσον ο Μελικσάχ πέθανε από ελονοσία στις 19 Νοεμβρίου 1092, περίπου είκοσι μέρες μετά την τελευταία του επίσκεψη στη Βαγδάτη, γίνεται κατανοητό ότι παρέμεινε πιστός στο σουνιτικό δόγμα μέχρι το τέλος της ζωής του. Μετά την επίσκεψή του στον σουνιτικό χαλίφη στη Βαγδάτη το 1091, ο Μελικσάχ διέταξε εκστρατεία εναντίον του σιιτικού Φατιμιδικού κράτους που κυριαρχούσε στην Αίγυπτο και τη Συρία. Αν ήταν σιίτης, θα αλληλογραφούσε μαζί τους, θα μιλούσε για τον σιιτισμό του, θα σκεφτόταν να λύσει τα προβλήματα με άλλους τρόπους εκτός από τον πόλεμο, και όλες αυτές οι δραστηριότητες θα καταγράφονταν στα ιστορικά βιβλία. Ωστόσο, οι Φατιμίδες ήταν ο μεγαλύτερος αντίπαλος και εχθρός του σουνιτισμού και των Σελτζούκων, των ισχυρότερων προστατών του εκείνη την εποχή. Ο Μελικσάχ ήθελε να τερματίσει την κυριαρχία τους στη Συρία και την Αίγυπτο.
9.
Επίσης, γύρω στα 1089-1090, δηλαδή προς το τέλος της ζωής του Μελίκ Σαχ, ο Μελίκ Σαχ έστειλε στρατό στην περιοχή της Χετζάζ για να σταματήσει την ανάγνωση της χουτμπάς (θρησκευτικής ομιλίας) στα σουνιτικά τζαμιά στο όνομα του σιίτη Φατιμιδικού Χαλίφη. Έτσι, εξασφάλισε ότι οι χουτμπάδες στη Μέκκα και τη Μεδίνα θα διαβάζονταν στο όνομα του Σουνίτη Χαλίφη και στο δικό του.
10.
Επιπλέον, μετά το 1090, ο Μελικσάχ έστειλε στρατό υπό τη διοίκηση του διοικητή Γιορουντάς για να καταλάβει το κάστρο του Αλαμούτ και να εξολοθρεύσει τον Χασάν Σαμπάχ και τους οπαδούς του, μια ακραία σιιτική αίρεση. Το Αλαμούτ πολιορκήθηκε, αλλά ο Γιορουντάς πέθανε ξαφνικά, καθιστώντας αδύνατη την κατάληψη του κάστρου. Στη συνέχεια, ανατέθηκαν δύο ακόμη διοικητές, αλλά και πάλι η κατάληψη του Αλαμούτ απέτυχε. Αν ήταν Σιίτης, μάλλον δεν θα χρειαζόταν τέτοια εκστρατεία, αντίθετα θα επιθυμούσε την εξάπλωση του Μπατινισμού.
11.
Μετά τον θάνατο του Μελικσάχ, θάφτηκε στην αυλή ενός μεντρεσέ στο Ισφαχάν, που είχε χτιστεί από Σουνίτες, Σαφίτες και Χαναφίτες, και όπου εκπαιδεύονταν Σουνίτες μαθητές. Αυτό υποδηλώνει ότι δεν ήταν Σιίτης.
12.
Από την άλλη πλευρά, ο Μελικσάχ, με σκοπό την προστασία του Σουννιτισμού, φρόντισε να χτιστούν σε διάφορες πόλεις οι Νιζάμιγιε Μεδρεσέδες, που παρείχαν σουννιτική εκπαίδευση και διδασκαλία. Αν ήταν Σιίτης, δεν θα είχε κάνει κάτι τέτοιο και θα αντιδρούσε, ενώ θα έπρεπε να είχε χτίσει μεδρεσέδες που θα προωθούσαν τον Σιιτισμό.
13.
Ο Μελικσάχ, καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, προστάτευε και υποστήριζε σημαντικούς Σουνίτες λογίους. Σε αυτούς συγκαταλέγονται σύγχρονοί του όπως ο Κουσειρί, ο Σιραζί, ο Ελ-Τζουβέινι, ο Ιμάμ Γαζαλί κ.ά. Αν είχε υιοθετήσει τον Σιιτισμό, δεν θα το έκανε αυτό, αλλά θα προστάτευε τους Σιίτες λογίους.
14. Λαμβάνοντας υπόψη όλα αυτά, ο ισχυρισμός ότι ο Μελικσάχ υιοθέτησε αργότερα τον Σιιτισμό είναι παράλογος, ασυνεπής, αβάσιμος, αμαθής, ανόητος ή σκόπιμος.
Οι απαντήσεις που δώσαμε για τους παραπάνω λόγους ισχύουν και για το ζήτημα της υιοθέτησης του Σιιτισμού από τον Νιζάμ αλ-Μουλκ.
Η ύπαρξη ή η ανυπαρξία κάποιου ονόματι Μουκατίλ μπιν Ατίγιε, καθώς και του βιβλίου του “Συνέδριο των Σοφών της Βαγδάτης”, το τι είπε και η διατύπωση αυτού του ισχυρισμού, δεν είναι ένα ζήτημα που πρέπει να ληφθεί υπόψη.
Πηγή:
Για τη ζωή του Μεκίσαχ και τα γεγονότα που σχετίζονται με το θέμα αυτό, βλ. Özaydın, Abdulkerim,
«Μελικσάχ»
, ΔΙΑ, Τόμος, XXIX, σελ. 54-57.
Με χαιρετισμούς και ευχές…
Ισλάμ μέσα από ερωτήσεις
