– Ο Ιμάμ Ματουρίδη επιτρέπει την κατάργηση ενός εδαφίου με ιερατική απόφαση· γι’ αυτό ορισμένοι ερμηνευτές
“Το Κοράνι καταργείται μόνο από το Κοράνι.”
…λέγοντας ότι δεν μπορεί να καταργηθεί με ιερή απόφαση, επικρίνουν τον Ιμάμ Ματουρίντι;
Αγαπητέ αδελφέ/αγαπητή αδελφή,
Πιστεύουμε ότι μπορείτε να βρείτε τις απαραίτητες πληροφορίες στο άρθρο, από το οποίο παραθέτουμε ένα μικρό απόσπασμα παρακάτω:
«Το πιο σημαντικό σημείο που πρέπει να τονιστεί στις συζητήσεις του Ματουρίδη σχετικά με τη σχέση νου και σαρία, είναι η παραχώρηση του δικαιώματος παρέμβασης του ανθρώπινου νου στη σαρία. Υιοθετώντας την άποψη ότι οι πράξεις του Θεού πρέπει να βασίζονται στη σοφία και οι θρησκευτικοί κανόνες σε ορθολογικά συμφέροντα, φαίνεται να επιτρέπει την παρέμβαση του νου στη σαρία. Αυτό οδήγησε στην αποδοχή της κατάργησης ενός στίχου από έναν άλλο στίχο, ενός στίχου από μια σουνέτ ή από μια ίτζτιχάτ, στο πλαίσιο της σαρίας.»
Δηλαδή;
Ο νόμος (σάρι’α) που στάλθηκε στον Προφήτη Μωάμεθ (ειρήνη ας είναι επ’ αυτού) με το Κοράνι, κατήργησε όχι τη θρησκεία, αλλά τους νόμους των προηγούμενων προφητών. Διότι οι Προφήτες και οι Απόστολοι ανήκουν στην ίδια θρησκεία και κάλεσαν τους ανθρώπους να πιστέψουν στη μονοθεΐα και να λατρεύουν τον Θεό. Επειδή η ίδια θρησκεία αποκαλύφθηκε σε όλους τους προφήτες, δεν υπάρχει κατάργηση ή αλλαγή στη θρησκεία. Όσον αφορά τους νόμους (σάρι’α), υπάρχουν διαφορετικοί νόμοι. Αν και δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ των προφητών όσον αφορά τη θρησκεία, οι νόμοι διαφέρουν από προφήτη σε προφήτη. Επομένως, δεν τίθεται θέμα κατάργησης ή αλλαγής στις θρησκείες, ούτε πλήρους υπακοής στους νόμους του προηγούμενου προφήτη.
[Ελ-Ματουρίδης, Τε’βιλατούλ-Κουράν, επιμ.: Μπεκίρ Τοπαλόγλου και άλλοι, Ι/506, V/138, IV/245, XII/247, XIII/175, V/119 (Χιγιέμι)].
Όσον αφορά τη σαρία, η οποία διαμορφώνεται υπό τις συνθήκες μιας συγκεκριμένης περιόδου, έχει δύο πλευρές: θεϊκή και πολιτισμική/ανθρώπινη. Γι’ αυτόν τον λόγο, η σαρία μπορεί να υποστεί κατάργηση (νεσίχ) μέσα στο ίδιο το σύστημά της. Ωστόσο, σύμφωνα με αυτήν, η κατάργηση…
«Είναι η ανακοίνωση της λήξης ισχύος μιας διάταξης. Αυτό δεν είναι μια αλλαγή, ούτε έρχεται σε αντίθεση με την προηγούμενη διάταξη. Αντίθετα, είναι η ανανέωση της διάταξης για μια ορισμένη περίοδο, μετά τη λήξη της προηγούμενης διάταξης που είχε τεθεί για μια ορισμένη περίοδο. … Ο Αλλάχ, όταν λήγει η ισχύς οποιασδήποτε διάταξης, θεσπίζει νέες, προσωρινές διατάξεις και νόμους. Αυτό το κάνει είτε ο ίδιος με το βιβλίο του, είτε με τη γλώσσα του Αγγελιοφόρου του.»
(Αλ-Ματουρίντι, Τε’βιλατούλ-Κουράν, επιμ.: Μπεκίρ Τοπάλουγλου και άλλοι, Ι/259).
Η ένταξη στο πεδίο της νάσχης του αριθμού και του μέτρου των λατρευτικών πράξεων που περιλαμβάνονται στη σαρία, καθώς και των απαγορευμένων και επιτρεπόμενων πράξεων που βασίζονται σε αμετάβλητες αιτίες, όπως ορίζονται ρητά στο κείμενο της αποκάλυψης, αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα. Θεωρούμε ότι ο Ματουρίδης δεν εντάσσει στο πεδίο της νάσχης την εναλλακτική λύση του Προφήτη όσον αφορά τη μορφή και την ποσότητα των προσευχών, των νηστειών και παρόμοιων λατρευτικών πράξεων που είχαν διαταχθεί στους προηγούμενους προφήτες, ούτε τη φύση των απαγορευμένων και επιτρεπόμενων πράξεων που αναφέρονται. Αντίθετα, αξιολογεί στο πεδίο της νάσχης τη φύση και την ποσότητα των νομικών διατάξεων που έχουν καθοριστεί με βάση την πολιτισμική/ανθρώπινη πραγματικότητα, εκτός από τις λατρευτικές πράξεις. Αυτό σημαίνει ότι εάν η ωφέλεια/οι ωφέλειες που αποτελούν τη βάση για τη θέσπιση μιας διάταξης εξαφανιστούν, η ισχύς της διάταξης λήγει και θεσπίζεται μια νέα διάταξη με βάση την ωφέλεια για τις νέες καταστάσεις/προβλήματα που προκύπτουν. Ωστόσο, η νάσχα, η οποία εξηγεί τη διάρκεια ισχύος μιας διάταξης, δεν πρέπει να ερμηνεύεται ως η οριστική κατάργηση της διάταξης του στίχου. Όπως και πριν, η διάταξη μπορεί να εφαρμοστεί ξανά σε περιβάλλοντα και κοινωνίες όπου διατηρείται η ωφέλεια ή όταν προκύψει ανάγκη. Εν ολίγοις, ο Ιμάμ Ματουρίδης δέχεται τη λογική ως κριτήριο για τον καθορισμό της διάρκειας ισχύος (νάσχης) του στίχου, ή για την προσωρινή κατάργησή του, και για τον καθορισμό της ωφέλειας.
Ο Ματουρίδης, ως χαλίφης του Θεού επί της γης, απέδωσε στον άνθρωπο, δηλαδή στην ανθρώπινη λογική, την εξουσία να επεμβαίνει όχι στην ουσία, αλλά στην ποιότητα και την ποσότητα (ποιότητα και ποσότητα) των διατάξεων, εννοιολογώντας το ως κατάργηση με ιεροδικαστική απόφαση (νεσχ). Στην πραγματικότητα, αναγνώρισε την επίδραση της δεδομένης κοινωνικής και πολιτισμικής κατάστασης στη διαμόρφωση των ποιοτικών και ποσοτικών πλευρών των διατάξεων, και την επίδραση της αλλαγής της κοινωνικής και πολιτισμικής δομής στην αλλαγή αυτών των πλευρών. Γι’ αυτό, μπορούμε να πούμε ότι ο Ιμάμ Ματουρίδης ήταν ο πρώτος που διατύπωσε τη θέση ότι, σε περίπτωση κατάργησης της αιτίας ή του συμφέροντος που αποτελεί τη βάση μιας διάταξης ή λήξης της ισχύος της, η διάταξη αυτή μπορεί να καταργηθεί με την ανθρώπινη λογική, δηλαδή με ιεροδικαστική απόφαση (κατάργηση με ιεροδικαστική απόφαση). Ο Χαζράτ Ομέρ (ρα) για όσους οι καρδιές τους θα ζεσταθούν για το Ισλάμ…
(Μουελλέφε-ι Κουλούμπ)
Η κατάργηση της καταβολής μεριδίου από τη ζακάτ αποτελεί ένα καλό παράδειγμα που επιλέχθηκε για να υποστηρίξει αυτή την ιδέα. Ο Ματουρίδης, αναλύοντας αυτό το παράδειγμα, θέτει τον ακόλουθο κανόνα στη σαρία για την ενίσχυση της ανθρώπινης αποταμίευσης:
“Η κατάργηση μιας διάταξης (σύμφωνα με τη σαρία) με ιερή απόφαση είναι δυνατή, εάν ο λόγος/το συμφέρον που δικαιολογούσε την εφαρμογή της διάταξης παύσει να υφίσταται.”
(Αλ-Ματουρίντι, Τε’βιλατούλ-Κουράν, επιμ.: Μπεκίρ Τοπάλουγλου και άλλοι, VI/392.)
Ο Ματουρίδης, όσον αφορά τις διατάξεις της σαρία με την παραπάνω έννοια, άφησε την εξουσία και την κρίση για το πότε και πώς θα συμβεί η κατάργηση στη λογική. Γι’ αυτόν τον λόγο, θέτει και έναν δεύτερο κανόνα:
“Η κατάργηση επιτρέπεται σε περιπτώσεις όπου η αποφυγή της κατάργησης είναι λογικά αδύνατη· δεν επιτρέπεται όμως σε περιπτώσεις όπου η αποφυγή της κατάργησης είναι λογικά δυνατή.”
(Αλ-Ματουρίδης, Τε’βιλατούλ-Κουράν, επιμ.: Μπεκίρ Τοπαλόγλου και άλλοι, VI/464-465. Επίσης βλ.: Οζντέσ, 174-175.)
Πιθανώς ο Ματουρίδης χρησιμοποίησε τον όρο “κατάργηση” των στίχων με τη σούννα και τη λογική, με την έννοια του περιορισμού και της εξειδίκευσης, για τους λόγους που αναφέρθηκαν παραπάνω.
(Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. Καθηγητής Δρ. Σόνμεζ Κουτλού, Ο Ορθολογισμός του Ματουρίντι και η Συμβολή του στην Επίλυση Σύγχρονων Προβλημάτων, ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΓΚΥΡΑΣ. Επίσης: Ειδικό τεύχος για τον Ιμάμ Ματουρίντι και τον Ματουριντισμό / Περιοδικό Χικμέτ Γιουρτού, άρθρο του Δρ. Γιουκσέκ Ματζίτ με τίτλο “Η Κατάργηση μιας Διάταξης από το Κοράνι με Ιτζτιχάντ σύμφωνα με τον Ιμάμ Ματουρίντι”)
Με χαιρετισμούς και ευχές…
Ισλάμ μέσα από ερωτήσεις
