– Ποιες είναι οι ριζικές αλλαγές που έγιναν κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Μαχμούτ Β’;
Αγαπητέ αδελφέ/αγαπητή αδελφή,
Όποια κι αν είναι η έννοια της κοσμικότητας που υιοθετούμε, οι καινοτομίες που έκανε ο Σουλτάνος Μαχμούτ Β’ δεν έχουν καμία σχέση με την κοσμικότητα.
Ο Μαχμούτ Β’ κατάφερε να μετασχηματίσει την 400χρονη οθωμανική διοικητική οργάνωση σε μια νέα μορφή, η οποία θα έφτανε στην τελειοποίησή της μετά τις Τανζιμάτ. Ωστόσο, αυτή η τάση, που περιοριζόταν σε μια απλή μίμηση της Ευρώπης, δεν μπόρεσε να ξεπεράσει το τυπικό επίπεδο. Οι περισσότερες από τις καινοτομίες του αφορούσαν την κεντρική διοίκηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Ο Μαχμούτ Β’, νιώθοντας ισχυρότερος μετά το κλείσιμο του Σώματος των Γενιτσάρων το 1241/1826, προχώρησε στις ακόλουθες σημαντικές αλλαγές στην κεντρική διοίκηση:
Λόγω της απώλειας του χαρακτηριστικού του συμβουλευτικού συμβουλίου από το Διβάνι Χουμαγιούν, το οποίο αποτελούσε τον πυρήνα της κεντρικής οργάνωσης, ιδρύθηκαν δύο σημαντικά ανώτατα συμβούλια με σκοπό να αναβιώσουν τη μέθοδο της διαβούλευσης και να διαχωρίσουν τις εκτελεστικές και δικαστικές λειτουργίες που προηγουμένως ασκούσε το Διβάνι Χουμαγιούν:
Πρώτον, η Μεζλίς-ι Αχκάμ-ι Αντλιγιέ (Meclis-i Ahkâm-ı Adliye) ιδρύθηκε για να ασκεί τις νομοθετικές και δικαστικές αρμοδιότητες του Διβάν-ι Χουμαγιούν (Divan-ı Hümayun). Αυτή η συνέλευση συνέχισε τη δικαστική πλευρά του Διβάν-ι Χουμαγιούν. Σε αυτήν ανατέθηκε η αρμοδιότητα να θεσπίζει τους απαραίτητους νόμους και να προβαίνει στις αναγκαίες ρυθμίσεις σε διάφορα διοικητικά, δικαστικά και οικονομικά ζητήματα που χρειαζόταν η χώρα.
Δεύτερον, υπάρχει το Δάρ-ι Σούράγι-ι Μπάμπ-ι Αλί, το οποίο αποτελεί ένα ανώτατο συμβούλιο της εκτελεστικής εξουσίας. Η άσκηση των διοικητικών λειτουργιών του κράτους έχει ανατεθεί εξ ολοκλήρου σε αυτό το θεσμικό όργανο.
Ιδρύματα που ιδρύθηκαν στις 11 Muharrem 1254/1837, ανέλαβαν τα καθήκοντα του παλαιού Divan-ı Hümayun και μεγάλες προσωπικότητες του κράτους, κυρίως οι επικεφαλής των νεοσύστατων υπουργείων, συμμετείχαν στις συνεδριάσεις αυτών των συμβουλίων ως μέλη. Δηλαδή, και τα δύο συμβούλια λειτούργησαν ως νομοθετικά και εκτελεστικά όργανα.
Με την απώλεια της λειτουργίας του Διβάν-ι Χουμαγιούν, οι διοικητικές μονάδες που το αποτελούσαν έχασαν και αυτές τη σημασία τους, και άρχισε να υιοθετείται η μέθοδος των υπουργείων (μορφή υπουργών και υπουργικού συμβουλίου) που συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Δηλαδή, η εκτελεστική λειτουργία του κράτους άρχισε να κατανέμεται μεταξύ διαφόρων υπουργείων.
Μετά την αποδοχή της θέσης του Σέιχουλισλάμ ως υπουργείου, το 1254/1838, οι όροι “Σαντραζάμ” (πρωθυπουργός) και “Σανταρέτ” (πρωθυπουργία) αντικαταστάθηκαν με τις εκφράσεις “Μπασβεκίλ” (επικεφαλής υπουργός) και “Μπασβεκαλέτ” (επικεφαλής υπουργείο).
Η σύναξη όλων των υπουργών ονομάστηκε επίσης “συνέλευση των υπουργών” και “επιτροπή των αντιπροσώπων”, με την έννοια του υπουργικού συμβουλίου.
Δυστυχώς, οι μεταρρυθμίσεις της εποχής του Μαχμούτ Β’ επικεντρώθηκαν, με ελάχιστες εξαιρέσεις, όχι στην ουσία αλλά στη μορφή. Αντί να υιοθετηθούν η επιστήμη, η τεχνολογία και η τεχνογνωσία της Ευρώπης, υιοθετήθηκαν η ενδυμασία, η κόμμωση και άλλες όχι και τόσο καλές συνήθειες. Γι’ αυτό οι μεταρρυθμίσεις δεν έγιναν αποδεκτές από τον λαό. Η ανάρτηση πορτρέτων του Μαχμούτ Β’ στα κυβερνητικά κτίρια, η υποχρεωτική χρήση φέσι, παντελονιού και σακακιού, η κατάργηση του μεχτέρ και του μεχτερχανέ (στρατιωτική μπάντα) επειδή το χρησιμοποιούσαν μόνο οι γενίτσαροι, και το σημαντικότερο, η αντικατάσταση των όρων “σαδραζάμ” και “σαδραζάμ” με “μπασβεκιλ” και “μπασβεκιλ”, αποτελούν παραδείγματα αυτής της επιφανειακής και μη ουσιαστικής δυτικοποίησης.
Γι’ αυτόν τον λόγο, παρά τις μεταρρυθμιστικές κινήσεις, η περίοδος του Μαχμούτ Β’ δεν υπήρξε περίοδος επιτυχιών και θριάμβων, αλλά μια περίοδος πλήρους παρακμής και κατάρρευσης. Αν είχαν γίνει σοφές μεταρρυθμίσεις και δεν είχαν ληφθεί μέτρα αντίθετα με τις πεποιθήσεις του λαού, ο λαός θα είχε υποστηρίξει τις μεταρρυθμίσεις και ο Ιμπραήμ Πασάς, γιος του Καβαλιώτη, δεν θα είχε φτάσει μέχρι την Κιουτάχεια, ούτε θα είχε λάβει την υποστήριξη του λαού.
Εν ολίγοις, η Οθωμανική Αυτοκρατορία εγκατέλειψε την πορεία της κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Μαχμούτ Β’, αλλά δεν κατάφερε να μάθει την πορεία κάποιου άλλου. (1)
Υποσημειώσεις:
1. Τζεβντέτ Πασάς, Ιστορία, XII/193 κ.ε., 205-216, 277-278, 297-306, 311-322; Αχμέτ Λουτφί, Ιστορία, I/253-259; III/142-146; 156-160; Ουζουντσαρσılı, Κεντρική Οργάνωση, σ. 177-179, 374-375.
(βλ. Καθηγητής Δρ. Αχμέτ Ακγυνδύζ και Αναπληρωτής Καθηγητής Δρ. Σαΐντ Εζτούρκ, Άγνωστη Οθωμανική Αυτοκρατορία, σελ. 241-243.)
Με χαιρετισμούς και ευχές…
Ισλάμ μέσα από ερωτήσεις
