Αγαπητέ αδελφέ/αγαπητή αδελφή,
Η λέξη, όπως και η λέξη, είναι αραβικής προέλευσης και σημαίνει λαμπερή φωτιά, λάμψη και οξύτητα.
Η ικανότητα του ανθρώπου να αντιλαμβάνεται και να κατανοεί τον εαυτό του και το σύμπαν γύρω του με τις πέντε αισθήσεις του, οφείλεται στη νοημοσύνη. Η ικανότητα να προσαρμόζεται σε νέες καταστάσεις και γεγονότα, να κατανοεί, να μαθαίνει, να αναλύει και να συνθέτει, η αποτελεσματική χρήση των πέντε αισθήσεων και της διαίσθησης, η συγκέντρωση της προσοχής και της σκέψης, η προσοχή στις λεπτομέρειες, όλα αυτά οφείλονται στην ύπαρξη της νοημοσύνης.
Η ανθρώπινη νοημοσύνη λειτουργεί σε συνδυασμό με κάθε μία από τις ικανότητες της ανθρώπινης ψυχής, όπως η συνείδηση, η λογική, η συνείδηση, η διαίσθηση, το συναίσθημα και η μνήμη. Λόγω αυτής της αλληλεξάρτησης, είναι αδύνατο να αναλυθεί η ανθρώπινη νοημοσύνη με αναγωγικές ή αφαιρετικές προσεγγίσεις. Το γεγονός ότι η ανθρώπινη νοημοσύνη συνδέεται άμεσα με άλλες πνευματικές ικανότητες της ανθρώπινης φύσης, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι δεν μπορεί να υπάρξει ένας μοναδικός ορισμός της νοημοσύνης και καθιστά αναγκαίο να δώσουμε διαφορετικούς ορισμούς για την ανθρώπινη νοημοσύνη, τη ζωική νοημοσύνη και την τεχνητή νοημοσύνη. Επιπλέον, δεδομένου ότι υπάρχει ισχυρή σχέση μεταξύ νοημοσύνης και ικανότητας στον άνθρωπο, μπορούμε να μιλήσουμε και για διαφορετικούς τύπους νοημοσύνης.
Από την άλλη πλευρά, κάθε ον με ψυχή και νοημοσύνη δεν είναι απαραίτητα και ον με συνείδηση και λογική. Τα ζώα, με τις διαφορές τους μεταξύ τους, διαθέτουν ένα ορισμένο επίπεδο νοημοσύνης, αλλά στερούνται λογικής· επομένως, η νοημοσύνη τους διαφέρει φυσικά από την ανθρώπινη νοημοσύνη.
Αν ονομάσουμε μάθηση την κατάσταση κατά την οποία ένα ζώο, όταν έρχεται ξανά σε επαφή με μια μυρωδιά, γεύση, αντικείμενο ή κίνηση που έχει συναντήσει στο παρελθόν, αντιδρά αντανακλαστικά, και όχι με λογική σκέψη, τότε η μνήμη του ζώου διαφέρει από τη μνήμη του ανθρώπου. Η ανθρώπινη μνήμη, από την άλλη, συνδέεται στενά με άλλες ικανότητες της ψυχής. Οι πληροφορίες εισέρχονται στη μνήμη μέσω της νοημοσύνης, των αισθήσεων, της διαίσθησης, της λογικής σκέψης και της πρόθεσης. Πληροφορίες που θεωρούμε ασήμαντες δεν αποθηκεύονται στη μνήμη, επειδή δεν τους δίνουμε ιδιαίτερη προσοχή. Για παράδειγμα, αν συναντήσουμε για πρώτη φορά κάποιον με τον οποίο δεν έχουμε καμία σχέση, ακόμα κι αν μας τον συστήσουν ονομαστικά, συνήθως ξεχνάμε αμέσως το όνομά του. Αν όμως, για διάφορους λόγους, θέλουμε να μάθουμε το όνομά του, αυτό αποθηκεύεται προσεκτικά στη μνήμη μας. Τελικά, μπορούμε να πούμε ότι ο άνθρωπος διαθέτει μια μοναδική μονάδα νοημοσύνης, όσον αφορά τη δομή και τη λειτουργία της.
Υπάρχει ισχυρή συσχέτιση μεταξύ της ευφυΐας και της ικανότητας σκέψης, και μεταξύ της σκέψης και της ψυχοσύνθεσης (ή του εγώ) του ατόμου. Έχει παρατηρηθεί ότι άτομα με υψηλή ευφυΐα, τα οποία όμως λόγω των αρνητικών επιπτώσεων της ανατροφής τους από την παιδική ηλικία στην ψυχοσύνθεσή τους, δεν κατάφεραν να κοινωνικοποιηθούν, παρέμειναν δειλά και ντροπαλά, ζώντας με έλλειψη αυτοπεποίθησης, δεν μπόρεσαν να αναπτύξουν ελεύθερη και αβίαστη σκέψη, και συνεπώς δεν μπόρεσαν να αξιοποιήσουν πλήρως την ευφυΐα τους. Σε αυτό το πλαίσιο, η παιδική ηλικία του Αϊνστάιν αποτελεί τυπικό παράδειγμα:
Στο σχολείο του είχαν δώσει το παρατσούκλι «ο σκεπτικιστής». Απαντούσε σε οποιαδήποτε ερώτηση μόνο μετά από μακρά σκέψη, για να μην πει κάτι λάθος. Μάλιστα, κάποια στιγμή η οικογένειά του ανησυχούσε για την υστέρηση της νοημοσύνης του. Η κατάστασή του στο σχολείο οδήγησε τη μητέρα του να γράψει σε μια συγγενή της: Αυτό οφειλόταν στο γεγονός ότι ο Αϊνστάιν έκανε την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευσή του σε ένα καθολικό εκπαιδευτικό ίδρυμα, όπου επικρατούσε ατμόσφαιρα καταπίεσης. Ο Αϊνστάιν, στα απομνημονεύματά του, θα αναφερθεί στη στάση των δασκάλων του, σημειώνοντας ότι οι καθηγητές του φέρονταν σαν…
Όπως φαίνεται και σε αυτό το παράδειγμα, ένα άτομο, ακόμα και αν είναι πολύ έξυπνο, μπορεί να μην καταφέρει να ξεπεράσει αυτό το πρόβλημα, εάν η προσωπικότητά του έχει υποστεί βλάβη ή δεν έχει την ευκαιρία να αναπτυχθεί υγιώς. Εδώ, η ύπαρξη ενός ιδανικού προτύπου θα αναπτύξει την προσωπικότητα του ατόμου, θα αυξήσει την αυτοπεποίθησή του και τελικά θα τον κάνει να αισθάνεται πιο ελεύθερος και να εκφράζεται πιο άνετα.
Μπορεί να παρατηρηθεί και το αντίστροφο. Υπάρχουν άτομα που είναι υπερβολικά σίγουρα για τον εαυτό τους, σκέφτονται διάσπαρτα και, αν και ικανά να κάνουν ισχυρές αναλύσεις, δεν επιδεικνύουν την επιθυμία ή την υπομονή να τις προσεγγίσουν με συνθετική σκέψη. Αυτοί συνήθως δεν σκέφτονται να καταλήξουν σε ένα συμπέρασμα στη ζωή τους. Μιλούν με κριτική διάθεση. Σ’ αυτό συμβάλλει η υψηλή τους προσοχή, η έμφυτη ιδιοσυγκρασία τους και η ανατροφή τους. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν και άτομα που, αν και ευφυή, επιδεικνύουν συνεχείς ασυνέπειες και οι πράξεις τους δεν είναι συνετές, κάτι που μπορεί να οφείλεται στην αδυναμία αυτοπεποίθησης που έχουν.
Ορισμένοι άνθρωποι διαθέτουν την ικανότητα να σκέφτονται γρήγορα, να αξιολογούν και να ταξινομούν γρήγορα τις πληροφορίες, να αναπτύσσουν νέες ιδέες, να αναλύουν και να συνθέτουν γρήγορα. Οι ευφυείς μαθητές με υψηλή ικανότητα κατανόησης και αντίληψης, που παίρνουν γρήγορες αποφάσεις και διατηρούν την προσοχή και την περιέργειά τους διαρκώς εγρήγορες, δυσκολεύονται να ακολουθήσουν το κανονικό ρυθμό διδασκαλίας στα σχολεία, επειδή η διαφορά ταχύτητας τους ενοχλεί. Επειδή δεν μπορούν να καταγράψουν τις γρήγορες σκέψεις τους με την ίδια ταχύτητα, συνήθως προτιμούν να μιλούν. Διότι ο μηχανισμός σκέψης λειτουργεί ταχύτερα από το χέρι που κρατάει το στυλό. Η γραφή είναι επιβραδυντικός παράγοντας· επομένως, μπορεί να υπάρξουν κολλήματα, παραλείψεις, ξεχάσματα και αναμνήσεις εκ των υστέρων, γεγονός που οδηγεί σε λανθασμένες διαδοχές, αλλαγές θέσης στις πληροφορίες και η πρόθεση μπορεί να μην εκφραστεί με τον επιθυμητό τρόπο. Τα γραπτά αυτών των ατόμων, των οποίων η προσοχή και το ενδιαφέρον είναι διαρκώς απασχολημένα και που βαριούνται την άσκοπη σπατάλη χρόνου, μπορεί να μην είναι πολύ καλά.
Ένα παράδειγμα αυτού είναι η περιγραφή του Μπεντιουζζάμάν για τον εαυτό του ως ημι-αναλφάβητου, επειδή δεν μπορούσε να γράψει σωστά. Αυτή η ιδιαιτερότητά του τον ανάγκασε να υπαγορεύει τα έργα του στους μαθητές του, τα οποία ξεχύνονταν από τη γλώσσα του γρήγορα, καθώς έμπνευση ερχόταν στην καρδιά του. Άτομα με αυτή τη φύση μπορεί επίσης να προτιμούν να γράφουν τις λαμπρές εκφράσεις αλήθειας που περνούν από το πολύπλευρο μυαλό τους σε μικρές σημειώσεις. Το ομώνυμο έργο του είναι ένα καλό παράδειγμα αυτού.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, η μετάβαση δεν είναι γρήγορη. Αν και η ικανότητα ανάλυσης-σύνθεσης είναι εξίσου βαθιά, λόγω της ιδιοσυγκρασίας τους, τείνουν να προσεγγίζουν τις νέες συνθήκες με μεγαλύτερη επιφύλαξη και να λαμβάνουν αποφάσεις με σύνεση. Η μετάδοση πληροφοριών γραπτώς μπορεί να είναι πιο κατάλληλη για τη δομή τους. Σε αυτό το σημείο, η υπομονή είναι ένα σημαντικό στοιχείο. Εάν είναι υπομονετικοί, μπορούν να παράγουν και ωραία κείμενα, όπως και η πρώτη ομάδα. Ο αναγνώστης διαβάζει αυτά τα κείμενα σαν να τους ακούει.
Η λέξη «ακλ» (ακλ) στα αραβικά λεξικά έχει διάφορες σημασίες, αλλά σε μια έννοια σημαίνει «συνδέω». Εδώ, η σύνδεση αναφέρεται στη δημιουργία μιας σχέσης μεταξύ δύο αντικειμένων ή δύο εννοιών που ταιριάζουν. Για παράδειγμα, υπάρχει μια κατάλληλη σύνδεση (σχέση) μεταξύ των λέξεων «στυλό» και «γράφω»: Έτσι, η πρόταση είναι λογική.
Η φύση και οι λειτουργίες της ευφυΐας και του νου διαφέρουν. Ο νους προορίζεται για τη σοφία. Η λειτουργία του είναι να συλλογίζεται, να κρίνει και να βγάζει συμπεράσματα. Ο νους είναι αυτός που αποδέχεται ή απορρίπτει, δηλαδή αποφασίζει, επιλέγει και κάνει επιλογές. Διότι ο νους είναι ταυτόχρονα και φορέας βούλησης. Η ευφυΐα, από την άλλη, δεν έχει βούληση και απλώς συλλέγει τις πληροφορίες που είναι απαραίτητες για τη λειτουργία του νου. Αντιλαμβάνεται τις πληροφορίες που ρέουν στη συνείδηση του ανθρώπου μέσω των πέντε αισθήσεων, καθώς και μέσω της διαίσθησης και των συναισθημάτων, και τις θέτει ενώπιον του νου. Ο νους είναι αυτός που κάνει την εθελούσια, υποκειμενική αξιολόγηση αυτών των πληροφοριών. Έτσι, ο άνθρωπος καθορίζει την τελική απόφαση και επιλογή του με τις νοητικές του λειτουργίες. Αυτό είναι ταυτόχρονα και η εκδήλωση της βούλησής του. Ενώ η ευφυΐα είναι μια φυσική προϋπόθεση για να είσαι έξυπνος, δεν υπάρχει τέτοια προϋπόθεση όπως η ύπαρξη νου για να είσαι ευφυής. Μια τέτοια σύγκριση δεν είναι καν σωστή, διότι ο νους αποτελεί το επόμενο στάδιο στη νοητική και σκεπτική δραστηριότητα του ανθρώπου.
Η ευφυΐα είναι ο κινητήρας που δίνεται για τη χρήση του νου, και η αποδοτική και ωφέλιμη χρήση αυτού του κινητήρα είναι δυνατή με τη λειτουργικότητα του νου. Διαφορετικά, μένει μόνο η πονηριά. Μπορεί να μιλήσει κανείς για έναν πολύ ευφυή, ή μάλλον πολύ πονηρό κλέφτη, αλλά ποτέ δεν θα τον αποκαλούσε έξυπνο. Γιατί δεν σκέφτηκε το μέλλον και έβαλε τον εαυτό του σε αδιέξοδο. Το παράνομο κέρδος θα ενοχλεί τη συνείδησή του για όλη του τη ζωή.
Αν συγκρίνουμε με ένα αυτοκίνητο, η ευφυΐα μπορεί να παρομοιαστεί με τον κινητήρα, ενώ η λογική με το τιμόνι. Ο κινητήρας μπορεί να λειτουργεί άψογα, αλλά αν το τιμόνι δεν χρησιμοποιείται σωστά, η απόδοση του κινητήρα δεν ωφελεί. Το όχημα μπορεί να τρακάρει ανά πάσα στιγμή. Τελικά, η πράξη της σκέψης, η οποία αποτελεί προκαταρκτική δραστηριότητα για την ορθή κρίση, απαιτεί την ύπαρξη ευφυΐας. Ωστόσο, δεν σημαίνει ότι όποιος σκέφτεται χρησιμοποιεί τη λογική του.
Αν θεωρήσουμε τον ανθρώπινο νου ως τον σημαντικότερο καρπό του σύμπαντος, τότε η αναγνώριση του Δημιουργού από τον νου που τον δημιούργησε, μπορεί να είναι ο απώτερος λόγος ύπαρξής του· όλες οι άλλες δραστηριότητες του νου είναι σημαντικές και έχουν νόημα από την άποψη ότι οδηγούν σε αυτό το αποτέλεσμα. Ο νους θα ερευνήσει το σύμπαν, θα αναγνωρίσει το εξαιρετικό ον που ονομάζεται άνθρωπος, και όλα αυτά θα τον οδηγήσουν στον Δημιουργό του. Υπήρξαν άνθρωποι (επιστήμονες, στοχαστές) που, παρά την εξαιρετική ευφυΐα τους, δεν κατάφεραν να φτάσουν σε αυτό το συμπέρασμα, δηλαδή δεν μπόρεσαν να χρησιμοποιήσουν τον νου τους ή να αξιοποιήσουν την έμφυτη δυναμική του. Εδώ μπορούμε να δούμε, κατά κάποιο τρόπο, τη διαφορά μεταξύ φιλοσοφίας και σοφίας: τη διαφορά μεταξύ της φιλοσοφίας, ενός είδους παιχνιδιού ευφυΐας που είναι καταδικασμένο να παραμένει διαρκώς αναλυτικό, και της σοφίας στην οποία καταλήγει η λογική σκέψη. Ο Μπεντιουζζάμ, μιλώντας για την ουσία του Κορανίου, εφιστά την προσοχή σε αυτό:
«Για παράδειγμα, το Κοράνι λέει για τον ήλιο: Διότι δεν μιλάει για τον ήλιο, για την ουσία του, αλλά μιλάει για το γεγονός ότι είναι ένα είδος ελατηρίου τάξης και κέντρο τάξης· και η τάξη και η οργάνωση είναι καθρέφτης της γνώσης του Δημιουργού. Ναι, λέει: Με αυτήν την έκφραση, υπενθυμίζει τις τακτικές και κανονισμένες πράξεις της δύναμής Του, όπως η εναλλαγή χειμώνα, καλοκαιριού, νύχτας και ημέρας, και αποκαλύπτει το μεγαλείο του Δημιουργού…»
Τι λέει αυτή η ανόητη και φλύαρη φιλοσοφία; Λέει, κοίτα:
Η ανθρώπινη νοημοσύνη έχει φτάσει σε τέτοιο επίπεδο που μπορεί να περιγράψει και να ερμηνεύσει με μεγάλη λεπτομέρεια τον κόσμο, με βάση τα αποτελέσματα της επιστημονικής παρατήρησης και των πειραμάτων. Ωστόσο, η κατανόηση της γνώσης και της δύναμης πίσω από αυτό το θαύμα της ύπαρξης είναι εφικτή μόνο με τη χρήση του νου, με την ενεργοποίηση της λογικής (και από την άποψη του πεπρωμένου, είναι θέμα τύχης). Δηλαδή, η νοημοσύνη από μόνη της δεν αρκεί. Σύμφωνα με το Κοράνι,
Στίχοι όπως αυτοί αποκαλύπτουν την κατανόηση, τη λογική και την κρίση που υπερβαίνουν το πεδίο δράσης της ευφυΐας, αλλά αποτελούν μερίδιο του νου και οδηγούν τον άνθρωπο στη σοφία. Γι’ αυτό το Κοράνι λέει, δεν λέει. Διότι η ευφυΐα είναι απλώς μια προϋπόθεση για τον νου. Χωρίς ευφυΐα, δεν υπάρχει νους. Ο τελικός στόχος είναι ο νους. Το Κοράνι απευθύνεται στον νου. Διότι η κατανόηση και η κρίση, η τελική απόφαση και η επιλογή θα γίνουν με τον νου. Γι’ αυτό μπορεί να ειπωθεί ότι η σκέψη με την κορανική έννοια είναι η αναζήτηση της αλήθειας από την ευφυΐα, η χρήση της με τον πιο σωστό τρόπο και στο πιο σωστό μέρος, και είναι η ίδια η πράξη της λογικής. Ένας τέτοιος νους βλέπει τη σοφία πίσω από τις πληροφορίες που συλλέγονται από τη δραστηριότητα της ευφυΐας, δηλαδή δεν παραμένει μόνο στο στάδιο της ξηρής γνώσης· λειτουργεί ως μια ανώτερη ικανότητα. Η ευφυΐα δημιουργήθηκε για να αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα και την ορατή πραγματικότητα, ενώ ο νους για να αντιλαμβάνεται την αλήθεια. Δηλαδή, τα πεδία τους είναι διαφορετικά. Έτσι, μόνο εκείνοι που έχουν την πρόθεση να αναζητήσουν και να βρουν την αλήθεια μπορούν να το πετύχουν και να πάρουν αποφάσεις σύμφωνες με την αλήθεια.
Η αλήθεια διακρίνεται από το ψέμα, το καλό από το κακό, το σωστό από το λάθος με τη λογική, όχι με την ευφυΐα. Η ευφυΐα εντοπίζει την πραγματικότητα, η λογική ερμηνεύει αυτήν την ανακάλυψη ανάλογα με την πρόθεση του ατόμου και την τοποθετεί σε ένα δικό της πλαίσιο. Η λογική μπορεί να κάνει υγιή συλλογισμό εάν κρατηθεί μπροστά από τα συναισθήματα. Για τους ανθρώπους που το καταφέρνουν αυτό, η αλήθεια είναι μία και αμετάβλητη. Στην αντίθετη περίπτωση, προκύπτουν τόσες αλήθειες όσα και άτομα. Γι’ αυτό και λέγεται. Η αδυναμία χρήσης της λογικής οφείλεται συνήθως στο γεγονός ότι η ψυχή και τα συναισθήματα γίνονται εμπόδιο μπροστά της. Αυτό εκδηλώνεται με τη μορφή προκαταλήψεων, προκατασκευασμένων αντιλήψεων και ψυχικών, συναισθηματικών αντιδράσεων. Τα συναισθήματα σχετίζονται με την καρδιά. Το Κοράνι αναφέρεται σε μια καρδιά που έχει χάσει την αρχική της κατάσταση, την υγεία και την ακεραιότητά της. Ένα άλλο σημαντικό σημείο εδώ είναι ότι η καρδιά μπορεί να είναι εφοδιασμένη με μια ικανότητα συνείδησης.
Το τι θα ακολουθήσει εξαρτάται από την πρόθεση του ατόμου και διαμορφώνεται ανάλογα. Ο Μπεντιουζζάμ λέει ότι έφτασε σε τέσσερις σημαντικές αλήθειες στη ζωή του· μία από αυτές είναι η πρόθεση. Η πρόθεση είναι στην πραγματικότητα η κλίση της καρδιάς και καθορίζει την κατεύθυνση και το αποτέλεσμα της λογικής σκέψης. Δηλαδή, αν η πρόθεση του ατόμου δεν είναι να αναζητήσει την αλήθεια, τότε αυτό που θέλει να ειπωθεί είναι η κατάσταση της ατροφίας της λογικής σκέψης. Σε μια τέτοια περίπτωση, το γεγονός ότι το άτομο είναι πολύ έξυπνο δεν θα του προσφέρει τίποτα για χάρη της αλήθειας.
Με χαιρετισμούς και ευχές…
Ισλάμ μέσα από ερωτήσεις
