Είναι αλήθεια ότι ο Αμπού Χανίφα (ρ.α.) αναγκάστηκε να ιδρύσει μια σχολή σκέψης; Λέγεται ότι είπε: «Δεν μου ταιριάζει να μιλήσω ενώπιον του δασκάλου μου». Και επειδή δεν το έκανε, τον φυλάκισαν. Πώς είναι δυνατόν; Πώς και γιατί να αναγκαστεί κάποιος να ιδρύσει μια σχολή σκέψης; Επίσης, αφού ο δάσκαλός του ήταν ο Τζαφάρ ας-Σαντίκ (ρ.α.), ο οποίος ανήκει στην Αχλ-ι Μπέιτ, γιατί ο Ιμάμ-ι Αζάμ (ρ.α.) ίδρυσε μια δική του σχολή σκέψης; Διότι ο δάσκαλός του είχε ήδη τη δική του. Σε εκείνη τη διάσημη συζήτηση (σχετικά με τη ρεγ) μεταξύ τους, ποιος έκανε λάθος; Ο Ιμάμ-ι Αζάμ δεν άκουσε τον δάσκαλό του. Δεν θα έπρεπε όμως η άποψη του Τζαφάρ ας-Σαντίκ (ρ.α.) να είναι η ορθότερη;
Αγαπητέ αδελφέ/αγαπητή αδελφή,
Δεν είναι δυνατόν να υπάρξει κάτι σαν η επιβολή μιας θρησκευτικής αίρεσης. Δεν υπάρχει κάποιο έργο που να περιγράφει τις δικές του νομικές απόψεις. Οι νομικές απόψεις του Ιμάμ Αζάμ μεταφέρθηκαν σε εμάς από τους μαθητές του.
Η Ανάπτυξη και η Διάδοση του Χαναφιτικού Δόγματος
Η Χαναφιτική σχολή έχει αναπτυχθεί εξαιρετικά χάρη στην ερμηνεία και την εξαγωγή συμπερασμάτων. Οι παράγοντες που συνέβαλαν στην ανάπτυξη και τη διάδοση αυτής της σχολής μπορούν να συνοψιστούν στα ακόλουθα τρία σημεία:
1.
Ο Ιμάμ Αμπού Χανίφα είχε πολλούς μαθητές.
Αυτοί κατέβαλαν μεγάλη προσπάθεια για να διαδώσουν τις απόψεις του και να εξηγήσουν τις αρχές στις οποίες βασιζόταν η νομική του άποψη. Αν και σε λίγες περιπτώσεις διαφώνησαν με τους δασκάλους τους, γενικά ακολούθησαν τις απόψεις του. Είτε συμφωνούσαν είτε διαφωνούσαν με τους δασκάλους τους, δεν παρέλειψαν να εξηγήσουν τα επιχειρήματα στα οποία βασιζόταν. Παράλληλα, με βάση τις απόψεις του Αμπού Χανίφα, εξέτασαν και ανέλυσαν πολλά επιμέρους ζητήματα και εξήγησαν τις αναλογίες στις οποίες βασίζονταν αυτά τα ζητήματα.
2. Οι νομικοί που ακολούθησαν τους μαθητές του Ιμάμη Αμπού Χανίφα και ακολούθησαν αυτή τη σχολή σκέψης,
Έδωσαν μεγάλη σημασία στην αποκάλυψη των αιτιών των διατάξεων και στην εφαρμογή τους σε ζητήματα που θα προκύψουν στους επόμενους αιώνες. Αφού προσδιόρισαν και αποκάλυψαν τις αιτίες των διατάξεων στις οποίες βασίζεται η σχολή σκέψης σε δευτερεύοντα ζητήματα, συγκέντρωσαν όλα τα παρόμοια ζητήματα κάτω από γενικούς κανόνες. Έτσι, συστηματοποίησαν τη σχολή σκέψης, θέτοντας καθολικούς κανόνες και θεωρίες που περιλαμβάνουν διάφορα δευτερεύοντα ζητήματα.
3.
Η Χαναφιτική Σχολή έχει διαδοθεί σε πολλές χώρες με διάφορες παραδόσεις.
Σε αυτές τις χώρες έχουν συμβεί πολλά γεγονότα που απαιτούν την έκδοση νέων διατάξεων, και κατά τη διάρκεια αυτών των γεγονότων
Το επίσημο δόγμα του Αββασιδικού χαλιφάτου
Ως Χαναφιτικό δόγμα, αναγκάστηκε να επιλύσει αυτά τα ζητήματα. Έτσι, το Χαναφιτικό δόγμα, ως επίσημο δόγμα του Αββασιδικού κράτους, εφαρμόστηκε στις ισλαμικές χώρες για περισσότερο από πεντακόσια χρόνια. Ο Χαρούν αλ-Ρασίντ διόρισε τον Αμπού Γιουσούφ ως καδή της Βαγδάτης. Ταυτόχρονα, ο Αμπού Γιουσούφ κατείχε τη θέση του Ανώτατου Καδή (Κάδι’λ-Κουδάτ) και οι καδήδες όλων των επαρχιών διορίζονταν με εντολή του. Ο Αμπού Γιουσούφ, φυσικά, διόριζε ως καδήδες μόνο τους φικχούς που ακολουθούσαν το Χαναφιτικό δόγμα. Με αυτόν τον τρόπο, το Χαναφιτικό δόγμα απέκτησε μεγάλη δυνατότητα διάδοσης.
Αναμφίβολα, διάφορες έθιμες πρακτικές έχουν βελτιώσει την ερμηνεία των νομικών κειμένων. Ειδικά σύμφωνα με τη Χαναφιτική σχολή, σε ζητήματα που δεν αναφέρονται ρητά στα νομικά κείμενα και όπου η ερμηνεία βασίζεται σε αναλογίες, το έθιμο αποτελεί μία από τις αρχές της ερμηνείας.
Ο λόγος που ο Ιμάμ Αζάμ φυλακίστηκε δεν είναι επειδή ίδρυσε μια θρησκευτική σέκτα·
φυλακίστηκε επειδή δεν αποδέχθηκε τις θέσεις που του είχαν ανατεθεί.
Ο χαλίφης συγκάλεσε όλους τους νομικούς, συμπεριλαμβανομένου του Αμπού Χανίφα, και τους είπε:
«Δεν είναι σωστή η ρήση του Προφήτη (ΣΑΒ) “Ο πιστός δεσμεύεται από τις συνθήκες”; Ο λαός της Μοσούλης, αφού δέχτηκε τους όρους που έθεσα για να μην εξεγερθούν εναντίον μου, εξεγέρθηκε εναντίον του διοικητή μου. Τώρα, δεν είναι θεμιτό για μένα να χύσω το αίμα τους;»
Κάποιος από τους παρευρισκόμενους:
«Μπορείς να τους κάνεις ό,τι θέλεις, όσα είπες για αυτούς είναι σωστά. Αν τους συγχωρήσεις, αυτό θα είναι έργο της μεγαλοψυχίας σου. Αν τους τιμωρήσεις, το αξίζουν».
είπε. Ο Αμπού Χανίφ σιωπούσε. Ο αλ-Μανσούρ γύρισε προς αυτόν και είπε:
«Δάσκαλε, τι λες, εμείς δεν βρισκόμαστε στο σπίτι της διαδοχής και της εμπιστοσύνης του Προφήτη;»
ρώτησε.Ο Αμπού Χανίφα εξέφρασε την αλήθεια ως εξής:
«Αυτοί αποδέχτηκαν όρους που δεν είχαν. Εσύ τους επέβαλες όρους που δεν σου ανήκαν. Διότι το αίμα ενός μουσουλμάνου καθίσταται ιερό μόνο με ένα από τα τρία παρακάτω:»
«1. Για ανθρωποκτονία,
«2. Από την αποστασία,
«3. Από το να διαπράττει μοιχεία ενώ είναι παντρεμένος και ελεύθερος (μωχσάν).»
«Σε αυτή την περίπτωση, αν τους τιμωρήσεις, θα αδικηθείς. Είναι καλύτερα να τηρείς τους όρους του Θεού.»
Ο Αλ-Μανσούρ διέταξε τους νομικούς να φύγουν και στη συνέχεια κάλεσε τον Αμπού Χανίφα κοντά του και του είπε:
«Ω Δάσκαλε, η αληθινή άποψη είναι αυτή που λες. Επίστρεψε στην πατρίδα σου και μην εκδίδεις φετφάδες που θα κακολογούν τον Χαλίφη, γιατί έτσι ενθαρρύνεις τους επαναστάτες Χαριζίτες.»
Ο Αμπού Χανίφ, αν και δεν ήταν Σιίτης, έτρεφε μεγάλη αγάπη για την γενιά του Αλί (ρα). Αυτές οι τολμηρές απόψεις του προκάλεσαν τη δυσαρέσκεια του αλ-Μανσούρ, ο οποίος μάλιστα έστειλε κατασκόπους να τον παρακολουθούν. Υπάρχουν και δύο ακόμα λόγοι γι’ αυτό:
1.
Υπήρχε έντονη διαμάχη ανάμεσα στον Ιμάμη Αμπού Χανίφα και τον καδή της εποχής του, Ιμπν Αμπί Λέιλα. Ο Αμπού Χανίφα επέκρινε δριμύτατα τις αποφάσεις του. Ο Ιμπν Αμπί Λέιλα, με τη σειρά του, τον κατηγορούσε συνεχώς στον Αλ-Μανσούρ. Ίσως οι περισσότερες καταγγελίες να προέρχονταν από τον Αμπού Χανίφα. Αναμφίβολα, αυτό προκάλεσε στον χαλίφη οργή και αίσθημα εκδίκησης εναντίον του Ιμάμη Αμπού Χανίφα.
2.
Στην αυλή του αλ-Μανσούρ υπήρχαν ορισμένοι που δεν συμπαθούσαν τον Αμπού Χανίφα ή τον κακολογούσαν απλώς για να ευχαριστήσουν τον Χαλίφη. Ανάμεσά τους ήταν ο ερ-Ραμπί, ο αρχιθαλαμηπόλος του αλ-Μανσούρ, και ο Αμπούλ-Αμπάς ατ-Τουσί.
Εξαιτίας όλων αυτών των γεγονότων, ο αλ-Μανσούρ έγινε όλο και πιο εχθρικός προς τον Αμπού Χανίφα, υιοθέτησε μια σκληρή στάση για να διατηρήσει την εξουσία του και θεώρησε αναγκαίο να τον τιμωρήσει. Ο χαλίφης αλ-Μανσούρ, λαμβάνοντας υπόψη τις συνεχείς επικρίσεις του Αμπού Χανίφα προς τον καδή της εποχής, του πρότεινε τη θέση του καδή. Ο αλ-Μανσούρ, ένας πονηρός χαλίφης, δεν πίεζε άμεσα τους λογίους για τις θρησκευτικές και κοσμικές απόψεις τους. Γι’ αυτό, προσπάθησε να εκμεταλλευτεί τις επικρίσεις του Αμπού Χανίφα για να του προτείνει τη θέση του καδή. Ωστόσο, γνώριζε ότι ο Αμπού Χανίφα δεν θα δεχόταν αυτή τη θέση. Αλλά ήλπιζε ότι θα φαινόταν δικαιολογημένος αν τον τιμωρούσε γι’ αυτό.
Τελικά, ο Αμπού Χανίφα δέχτηκε την πρόταση να αναλάβει το αξίωμα του δικαστή.
Και εκείνος απάντησε:
«Ένας άνθρωπος που μπορεί να γίνει δικαστής, πρέπει να έχει την ψυχή να δικάσει εναντίον σου, των παιδιών σου και των διοικητών σου, αν χρειαστεί. Εγώ, όμως, δεν έχω τέτοια ψυχή.»
Τότε ο Χαλίφης είπε:
«Γιατί δεν δέχεσαι την οικειότητα που σου δείχνω;»
είπε.Ο Ιμάμης, ο άνθρωπος με μεγάλη ευσέβεια, επίσης;
«Ο Εμίρης των Πιστών δεν μου έδειξε καμία εύνοια με δικά του χρήματα, ώστε να την απορρίψω. Μου έδειξε εύνοια μόνο από το δημόσιο ταμείο των Μουσουλμάνων. Εγώ όμως δεν έχω κανένα δικαίωμα στο δημόσιο ταμείο τους. Διότι δεν είμαι πολεμιστής, ώστε να λάβω κάτι ως αμοιβή για τον αγώνα μου. Δεν είμαι ούτε υπηρέτης τους, ώστε να λάβω κάτι ως υπηρέτης. Ούτε είμαι από τους φτωχούς τους, ώστε να λάβω ό,τι λαμβάνουν οι φτωχοί.»
είπε.Όσο και αν επαναλήφθηκε η πρόταση για το αξίωμα του καδή, τόσο και αν επαναλήφθηκε η άρνηση του Αμπού Χανίφα. Τελικά, ο αλ-Μανσούρ, εξαντλώντας την υπομονή του, τον όρκισε να δεχτεί το αξίωμα. Ο Αμπού Χανίφα, με τη σειρά του, όρκισε ότι δεν θα το δεχτεί. Και είπε:
«Αν με απειλούσαν με πνιγμό στον Ευφράτη αν δεν δεχόμουν αυτή την αποστολή, θα προτιμούσα να πνιγώ. Γύρω σου υπάρχουν πολλοί που έχουν ανάγκη από φιλοξενία!…»
Παρόλα αυτά, ο Χαλίφης αλ-Μανσούρ δεν εγκατέλειψε την πρότασή του να διορίσει τον Ιμάμ Α’ζάμ ως δικαστή. Του είπε:
“τουλάχιστον, να εξετάσει τις δικαστικές αποφάσεις και να τον ενημερώσει για το αν είναι σωστές, ώστε να εκτελεί τις σωστές και να απέχει από την εκτέλεση των λανθασμένων”
το ζήτησε. Αλλά εκείνος το αρνήθηκε και αυτό. Τότε ο Χαλίφης,
να φυλακίσουν τον Αμπού Χανίφα και να τον βασανίζουν με δέκα μαστιγώματα κάθε μέρα
είπε.
Όταν η υγεία του Αμπού Χανίφα επιδεινώθηκε, ο Αλ-Μανσούρ τον απελευθέρωσε, αλλά του απαγόρευσε να διδάσκει και να εκδίδει φετφάδες. Ο Ιμάμ Αζάμ Αμπού Χανίφα πέθανε λίγο αργότερα. Πριν πεθάνει, διαθήκε να μην ταφεί σε τόπο που είχε καταληφθεί παράνομα ή που φερόταν να είχε καταληφθεί από τον Χαλίφη. Γι’ αυτό ο Χαλίφης Αλ-Μανσούρ είπε: «
Ποιος θα με δικαιολογήσει ενώπιον του Αμπού Χανίφα, είτε είμαι ζωντανός είτε νεκρός;»
είπε.
Ο Αμπού Χανίφα αποδέχθηκε τον Τζαφάρ αλ-Σαντίκ ως δάσκαλό του και από την πρώτη κιόλας συνάντησή τους,
«Ο σοφότερος των ανθρώπων είναι εκείνος που γνωρίζει καλύτερα τις διαφωνίες γύρω από τα ζητήματα.»
είπε.
Η συζήτηση του με τον Ιμάμ Μουχάμμαντ Μπακίρ σχετικά με την άποψη (ρε’γ) έχει ως εξής: Αναφέρεται ένα περιστατικό που έλαβε χώρα ανάμεσα στον Ιμάμ-ι Αζάμ, ο οποίος είχε σύγχρονους μεγάλους ιμάμους από διάφορες σχολές, όπως ο Μάλικ, ο Εβζάι, ο Αμπντουλλάχ μπ. Μουμπάρεκ, ο Ιμπν Τζουρέιχ, ο Τζα’φάρ-ι Σαδίκ, ο Βασίλ μπ. Ατά κ.α., και τον μεγάλο Ιμάμ Μουχάμμαντ Μπακίρ.
Ο Μουχάμμαντ Μπακίρ, στον Αμπού Χανίφα,
“Εσύ είσαι που αλλάζεις την πορεία και τις παραδόσεις του παππού μου με συγκρίσεις;”
ρώτησε· ο Αμπού Χανίφα,
«Εσύ κάθισε στη θέση που σου αξίζει, κι εγώ θα κάτσω στη θέση που μου αξίζει. Σε σέβομαι όπως οι σύντροφοι του παππού σου Μωάμεθ (σ.α.σ.) τον σέβονταν όσο ζούσε. Τώρα, πες μου: ποιος είναι πιο αδύναμος, η γυναίκα ή ο άντρας; Ποια είναι η μερίδα της γυναίκας στην κληρονομιά σε σύγκριση με του άντρα; Ποιο είναι ανώτερο, η προσευχή ή η νηστεία; Ποιο είναι πιο ακάθαρτο, τα ούρα ή το σπέρμα;»
ρώτησε.Ο Ιμάμ Μπακίρ επίσης
“η γυναίκα κληρονομεί το μισό από τον άνδρα, είναι πιο αδύναμη από τον άνδρα, η προσευχή είναι ανώτερη από τη νηστεία και τα ούρα είναι πιο βρώμικα από το σπέρμα”
είπε.Ο Αμπού Χανίφ του είπε:
“Αν έκανα αναλογία, θα έλεγα ότι η γυναίκα είναι πιο αδύναμη από τον άνδρα, γι’ αυτό θα της έδινα διπλή μερίδα από την κληρονομιά· θα έλεγα να κάνει γκουςλ (πλήρη πλύση) μετά την ούρηση και μόνο αμπντέστ (μικρή πλύση) μετά την εκσπερμάτιση· θα διέταζα τη γυναίκα σε εμμηνόρρυσία να αναπληρώσει τις προσευχές που έχασε, αλλά όχι τη νηστεία. Αλλά εγώ καταφεύγω στον Θεό από το να αλλάξω τη θρησκεία του παππού σου με αναλογίες.”
είπε. (Μουχάμμαντ Αμπού Ζαχρά, Ιστορία των Νομικών Σχολών στο Ισλάμ, ΙΙ/66-67).
Με χαιρετισμούς και ευχές…
Ισλάμ μέσα από ερωτήσεις
