– Εάν ισχύει, πώς το συμβιβάζετε με τις διατάξεις του ισλαμικού δικαίου σχετικά με την απαγόρευση των εικόνων;
Αγαπητέ αδελφέ/αγαπητή αδελφή,
Είναι χρήσιμο να εξετάσουμε το θέμα από διάφορες οπτικές γωνίες:
Πρώτον,
Η ζωγραφική στο Ισλαμικό δίκαιο
(με σκιά χωρίς σκιά)
Ας συνοψίσουμε τις διατάξεις περί εκτέλεσης. Σχετικά με το θέμα
«Την ημέρα της Ανάστασης, ο Θεός θα ζητήσει από τους ζωγράφους να δώσουν ζωή σε ό,τι έχουν ζωγραφίσει, ως τιμωρία· αλλά αυτοί ποτέ δεν θα μπορέσουν να το κάνουν.»
«Οι άγγελοι δεν εισέρχονται σε σπίτια που περιέχουν εικόνες, σκύλους και ανθρώπους σε κατάσταση ακαθαρσίας.»
Υπάρχουν χαντίθ με παρόμοιες έννοιες.
Οι νομομαθείς που εξέτασαν αυτά τα χαντίθ και μελέτησαν τους επίσημους λόγους για τους οποίους το ισλαμικό δίκαιο το απαγορεύει, κατέληξαν τελικά στην ακόλουθη απόφαση:
Είναι απολύτως επιτρεπτή η απεικόνιση δέντρων, βουνών, πετρών, τοπίων και παρόμοιων πραγμάτων. Επίσης, επιτρέπονται οι φωτογραφίες που απεικονίζουν μέρος του σώματος ζωντανών όντων, όπως οι φωτογραφίες ταυτότητας, όπου η απεικόνιση δεν είναι πλήρης.
(είτε είναι ζώο, είτε είναι άνθρωπος)
Επιτρέπεται τόσο η κατασκευή όσο και η χρήση των εικόνων τους.
Ένα άλλο ζήτημα είναι το μέγεθος της εικόνας, η οποία μπορεί να είναι τόσο μικρή που να μην είναι ορατή, κάτι που θεωρείται επιτρεπτό. Όπως οι εικόνες σε ορισμένες σφραγίδες και νομίσματα. Το σημείο διαφωνίας μεταξύ των ισλαμικών νομικών είναι το εξής: οι εικόνες που απεικονίζουν πλήρως τη δημιουργία ζωντανών όντων, δηλαδή που αναπαριστούν ολόκληρο το σώμα.
r (εικόνες που περιέχουν όλα τα μέλη που καθιστούν δυνατή τη ζωή, όπως εκφράζεται στα βιβλία της νομικής επιστήμης),
Από πολλούς ισλαμικούς νομικούς, κυρίως από τους Σαφιίτες, δεν θεωρείται επιτρεπτό. Ωστόσο, ορισμένοι ισλαμικοί νομικοί, με επικεφαλής τους Χαναφίτες, το θεωρούν επιτρεπτό, αν και απεχθές, υπό την προϋπόθεση ότι δεν εκφράζει σεβασμό ή τιμή. Ωστόσο, αυτό δεν πρέπει να συγχέεται με την απαγόρευση που σχετίζεται με τους τόπους προσευχής.
Βασιζόμενος σε αυτές τις θεμελιώδεις ιδέες, ο Εμπουσούδ Εφέντι συνέταξε την ακόλουθη φετφά:
“Αν ορισμένες μορφές με ψυχή απεικονίζονται σε φλορί, όπως απεικονίζονται σε ορισμένα φραγκικά ρολόγια, και το αναφερόμενο ρολόι βρίσκεται στο μυστάλα, προκαλείται αποστροφή στην προσευχή; Απάντηση: Η εικόνα δεν πρέπει να είναι μεγάλη.”
Η ακόλουθη φετφά (θρησκευτική γνωμοδότηση) από τις τελευταίες ημέρες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εξηγεί το θέμα με περισσότερες λεπτομέρειες:
“Διατηρούμε στα σπίτια μας εικονογραφημένα περιοδικά, όπως το ‘Εικονογραφημένο Βιβλίο’, με σκοπό να ωφεληθούμε από τα λογοτεχνικά και επιστημονικά άρθρα. Υπάρχει κάποια βλάβη για τη θρησκεία από την ύπαρξη τέτοιων ζωντανών εικόνων, που βρίσκονται κλεισμένες μέσα στα βιβλία, στα σπίτια μας;”
“Απάντηση: Δεν επιτρέπεται να κρεμάται μια εικόνα με εμφανή τρόπο σε τόπο προσευχής. Ωστόσο, επιτρέπεται να βρίσκεται κλεισμένη σε σπίτια, να είναι κεντημένη σε μέρη που πατιούνται με τα πόδια. Επίσης, αν είναι πολύ μικρή και από μακριά δεν διακρίνονται τα μέλη της, ή αν τα μέλη της δεν είναι πλήρως απεικονισμένα, τότε δεν θεωρείται απολύτως απεχθές. Σε δωμάτιο όπου υπάρχουν εικόνες με σκοπό την τιμή και τον σεβασμό, δεν εισέρχονται άγγελοι της ευσπλαχνίας.”
Burada şunu belirtmek gerekir ki, zaman iyi bir yorumcudur; kaydını ortaya koyarsa itiraz edilemez. Fıkıha ait bazı hükümlerde zamanın etkisi önemlidir. Efendimiz (asm)’in İslam’ın ilk yıllarında şirke yol açabileceğinden dolayı kabir ziyaretini yasaklaması ve sonra serbest bırakması buna örnek olabilir. Aslında son naklettiğimiz fetva, meseleyi tüm yönleriyle halletmiş bulunmaktadır. İslam hukukunda resim yasağının altında yatan en önemli sebep, putperestliği andıracak şekilde saygı için resim yapılması ve asılmasıdır. Yasağın tek sebebi, resimlere, suretlere ve heykellere tapmak veya tapar derecede saygı göstermek endişesidir. Asrımızdaki bazı Mısır alimleri ise, eski fetvaları aşacak şekilde şu görüşleri beyan etmişlerdir: Yasak olan sadece gölgeli resimlerdir; yani heykellerdir; kalemle çizilen veya makineyle çekilen fotoğraflar gibi gölgesiz resimler, caizdir.
Δεύτερον,
Εκτός από ορισμένες πράξεις που έλαβαν χώρα από την εποχή του Μαχμούτ Β’, καθ’ όλη την οθωμανική ιστορία, η αντιμετώπιση των ζωγράφων και των έργων ζωγραφικής γινόταν με τρόπο που να μην παραβιάζει φανερά τις αρχές του ισλαμικού δικαίου, όπως αναφέραμε προηγουμένως. Από την εποχή του Φατίχ Σουλτάν Μεχμέτ, ζωγράφοι, που ονομάζονταν “νακκάς”, εργάζονταν επίσημα στο Οθωμανικό Παλάτι. Ο Φατίχ είχε έναν ζωγράφο με το όνομα Σινάν Μπέη, τον Ματέο Πάστι και τον Κωνσταντίνο που έφερε από την Ιταλία, και τον Τζεντίλ Μπελίνι που ήρθε από τη Βενετία το 1479 κατόπιν αιτήματος. Ο Γιαβούζ έφερε μαζί του από την ιρανική εκστρατεία τους Σαχ Μεχμέτ, Αμπντούλ Γκανί και Δερβίς Μπέη. Ο Νακκάς Σουκρού, γνωστός για τις μινιατούρες του στο Σελίμ-ναμέ, ο Νακκάς Οσμάν, που έγραψε το Σέμα-ιλ Οσμανίγιε, και ο Νακκάς Λεβνί, που ζωγράφισε τις μινιατούρες στο Σουρνάμε, είναι μερικοί από τους πολλούς καλλιτέχνες που ασχολήθηκαν με τη ζωγραφική και τη μινιατούρα κατά την οθωμανική ιστορία.
Τα έργα όλων αυτών των καλλιτεχνών, εάν είναι σε μορφή ζωγραφικής, δεν έχουν φιλοτεχνηθεί με τρόπο που να απεικονίζουν όλα τα μέλη του σώματος, και έτσι έχει γίνει προσπάθεια να παραμείνουν εντός των ορίων που επιβάλλει η θρησκευτική νομοθεσία.
Μινιατούρα, από την άλλη,
Υποθέτουμε ότι δεν αντιμετωπίστηκε με τον ίδιο τρόπο όπως η ζωγραφική και ότι επιχειρήθηκε να ενταχθεί στην ομάδα των μελών που δεν είναι πλήρως ορατά, την οποία οι ισλαμιστές νομικοί θεωρούν επιτρεπτή. Τουλάχιστον, ελήφθησαν υπόψη οι φετφάδες των μελετητών που λένε ότι, με την προϋπόθεση ότι παραμένουν κλειστά και δεν κρεμιούνται, επιτρέπεται η δημιουργία ζωντανών εικόνων με αυτή την έννοια, ακόμη και αν τα μέλη είναι πλήρη. Διότι οι φράσεις που περιγράφουν αυτό στη φετφά παραπάνω είναι σημαντικές για το θέμα μας. Το σημαντικό είναι ότι οι πίνακες δεν είναι πλήρεις εικόνες. Απ’ όσο γνωρίζουμε, δεν υπάρχουν πλήρεις εικόνες σε μορφή πίνακα. Εφόσον παραμένουν σε βιβλίο, έχει ήδη δοθεί φετφά.
Κατά την άποψή μας, οι Οθωμανοί λόγιοι δεν αποδέχονταν τις εικόνες που υπερβαίνουν τα όρια του σαρ’ί. Ορισμένες πρόσφατες περιπτώσεις αποτελούν εξαιρέσεις. Διότι, όπως το Κοράνι απαγορεύει την ειδωλολατρία, απαγορεύει και την εικονολατρία, η οποία αποτελεί ένα είδος μίμησης της ειδωλολατρίας. Ο ευρωπαϊκός πολιτισμός, ωστόσο, θεωρεί τις εικόνες ως δικές του ομορφιές και αντιτίθεται στο Κοράνι. Εντούτοις, οι εικόνες, με ή χωρίς σκιά, είτε είναι μια τυραννία που έχει πάρει μορφή πέτρας (όπως τα αγάλματα του Λένιν), είτε υποκρισία ντυμένη με ρούχα πτώματος, είτε μια ενσάρκωση της επιθυμίας (όπως οι φωτογραφίες σε άσεμνα περιοδικά), που υποκινεί και ενθαρρύνει τον άνθρωπο στην τυραννία, την υποκρισία και την επιθυμία.
Πηγές:
Ελμαλή Μουχάμμετ Χαμντί Γιαζίρ, Αλφαβητικό Λεξικό Ισλαμικού Δικαίου και Φικχικών Όρων IV, Κωνσταντινούπολη 1997, Επιμ. Σιτκί Γκιουλέ, τόμ. V, σελ. 252-262; Αχμέτ Λουτφί, Ιστορία του Λουτφί, I-VIII, Κωνσταντινούπολη 1290-1328, τόμ. V, σελ. 50-52; Εμπουσούδ Εφέντι, Φετάβες, Βιβλιοθήκη Σουλεϊμανιέ, Σαχίντ Αλή Πασά 1028, φύλλο 274/β; Σιράτ-ι Μουστακίμ, Κωνσταντινούπολη 1327, τόμ. I, αριθ. 26 (27 Μουχαρρέμ 1327), σελ. 416; Αϊντάμπι Μουνίμπ Εφέντι, Μετάφραση Σιγέρ-ι Κεμπίρ, τόμ. II, Κωνσταντινούπολη 1241, σελ. 93-95; Ουνβέρ, Α. Σουχέιλ, Ο Ζωγράφος Νακσί, Η Ζωή και τα Έργα του, Κωνσταντινούπολη 1949; Ουζουντσαρσιλί, Οθωμανική Ιστορία, τόμ. II, σελ. 616-621; Μπεντιουζζαμάν Σαΐντ Νουρσί, Λόγοι, Εκδόσεις Λόγοι, σελ. 398-399; Ατασόι, Νουρχάν, “Περιγραφή”, ΙΑ, σελ. 32-38; Α. Τζ. Βένσινκ, “Εικόνα”, ΙΑ, σελ. 48-51, Γκλυκ, Χάινριχ, “Η Σημασία των Οθωμανών σε Σχέση με τις Ευρωπαϊκές Τέχνες, με Αναφορά στις Τέχνες και τους Καλλιτέχνες του Παλατιού κατά τον 16ο-18ο Αιώνα”, Μπελλετέν, τόμ. XXXII, αριθ. 127(1968), σελ. 355-380; Εγίτσε, Σεμαβί, “Ένα Νέο Πορτρέτο του Σουλτάνου Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς”, Μπελλετέν, τόμ. XXXV, αριθ. 138(1971), σελ. 213-215; Εγίτσε, Σεμαβί, “Περί των Πορτρέτων του Σουλτάνου Τζεμ”, Μπελλετέν, τόμ. XXXVII, αριθ. 145(1973), σελ. 1-49.
(Καθηγητής Δρ. Αχμέτ ΑΚΓΚΥΝΔΟΥΖ – Αναπληρωτής Καθηγητής Δρ. Σαΐντ ΟΖΤΟΥΡΚ, Άγνωστη Οθωμανική Αυτοκρατορία, σελ. 95-97)
Με χαιρετισμούς και ευχές…
Ισλάμ μέσα από ερωτήσεις
