– Δεν μπορεί να βγει έξω για τέτοιους λόγους αν ο σύζυγός της δεν το επιτρέπει;
– Ποια είναι η ερμηνεία της φράσης “μείνετε στα σπίτια σας” που αναφέρεται στο 33ο εδάφιο της Σούρας Αχζάμπ;
Αγαπητέ αδελφέ/αγαπητή αδελφή,
– Στο εδάφιο 53 της Σούρας Αλ-Αχζάμπ αναφέρεται:
εντολή για χιτζάμπ,
Πρόκειται για μια ειδική εντολή που αφορά τις συζύγους του Προφήτη (ειρήνη και ευλογία σε αυτόν). Στο στίχο αυτό, δίνεται έμφαση στη γενική ιδιαίτερη θέση των συζύγων του Προφήτη (ειρήνη και ευλογία σε αυτόν), περισσότερο παρά στον τρόπο κάλυψής τους, και υπογραμμίζεται ότι οι ξένοι άνδρες που επιθυμούν να μιλήσουν αναγκαστικά μαζί τους, πρέπει να το κάνουν πίσω από μια κουρτίνα.
– Τα εδάφια που αναφέρονται γενικά στην μαντίλα όλων των μουσουλμάνων γυναικών είναι το 31ο εδάφιο της Σούρας Αλ-Νουρ και το 59ο εδάφιο της Σούρας Αλ-Αχζάμπ.
– Σουρα Αλ-Αχζάμπ, στίχος 33:
«Μείνετε στα σπίτια σας με σεμνότητα και μην επιδεικνύεστε όπως γινόταν στην προηγούμενη εποχή της άγνοιας. Τηρείτε την προσευχή, δίνετε την ελεημοσύνη, υπακούετε στον Αλλάχ και στον Απόστολό του. Ω, Οικογένεια του Προφήτη! Ο Αλλάχ θέλει να απομακρύνει από εσάς τη ρύπανση και να σας καθαρίσει εντελώς.»
«Ω Προφήτη! Πες στις γυναίκες σου, στις κόρες σου και στις γυναίκες των πιστών να φορούν τις μαντίλες τους όταν βγαίνουν έξω, για να καλύπτουν τα σώματά τους!»
(Αλ-Αχζάμπ, 33/59)
Στο συγκεκριμένο εδάφιο, η εντολή για σεμνότητα γενικεύεται σε όλες τις γυναίκες των πιστών, ενώ εδώ
“Μείνετε στα σπίτια σας.”
(Αλ-Αχζάμπ, 33/33)
κατόπιν εντολής
“Εσείς δεν είστε σαν τις άλλες γυναίκες.”
(Αλ-Αχζάμπ, 33/32)
αναφέρεται στις συζύγους του Προφήτη (ειρήνη σε αυτόν).
(βλ. Ερμηνεία Ελμαλή)
Η Μόρφωση των Γυναικών
Στην κορυφή των πραγμάτων που πρέπει να μάθει κανείς, βρίσκονται όσα πρέπει να γνωρίζει για τον Θεό. Αυτό μπορούμε να το ονομάσουμε συνοπτικά «γνώση του Θεού». Αυτή η γνώση ακολουθείται από άλλες πτυχές που την ενισχύουν, όπως η πίστη στη μετά θάνατον ζωή, στους αγγέλους, στα ιερά βιβλία και στους προφήτες. Στη συνέχεια έρχονται οι πράξεις/έργα που ρυθμίζουν τη ζωή ενός ανθρώπου στον κόσμο. Ακολουθούν οι ηθικές πτυχές. Χωρίς αμφιβολία, οι άνδρες και οι γυναίκες είναι ίσοι στην εκμάθηση αυτών των θεμάτων. Με άλλα λόγια, οι γυναίκες είναι ίσες με τους άνδρες στις θρησκευτικές υποχρεώσεις.
«Στις γυναίκες επιβάλλεται ό,τι επιβάλλεται στους άνδρες, εκτός από την προσευχή της Παρασκευής, τον ιερό πόλεμο (τζιχάντ) και την κηδεία.»
(Αμπντουρρεζάκ, 5/298)
Εκτός από τις εξαιρέσεις που αναφέρονται στα ιερά χαντίθ, οι γυναίκες και οι άνδρες έχουν τις ίδιες υποχρεώσεις και ευθύνες. Και όσον αφορά τις ανταμοιβές και τις τιμωρίες στην άλλη ζωή, οι γυναίκες είναι ίσες με τους άνδρες. Αυτή η αλήθεια διατυπώνεται στο Κοράνι ως εξής:
«Και ο Κύριός τους απάντησε στις προσευχές τους: «Δεν θα αφήσω να χαθεί η εργασία κανενός από εσάς, είτε άνδρας είτε γυναίκα, που πράττει καλό. Διότι είστε όλοι ίσοι, δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ σας.»
(Αλ-Ιμράν, 3/195)
Λόγω αυτής της ισότητας, οι γυναίκες, όπως και οι άνδρες, οφείλουν να μάθουν τις επιστήμες που τους είναι απαραίτητες.
Οι ακόλουθες δηλώσεις του Προφήτη Μωάμεθ (ειρήνη σε αυτόν) σχετικά με τις σκλάβες, αποδεικνύουν το δικαίωμα των σκλάβων, όχι μόνο των ελεύθερων γυναικών, να μορφωθούν:
«Αν κάποιος πάρει μια σκλάβα, της δώσει καλή μόρφωση και εκπαίδευση και μετά την απελευθερώσει, ο Θεός θα τον ανταμείψει διπλά.»
(Μπουχάρι, Τζιχάντ, 145)
Η εκπαίδευση των γυναικών, την οποία ο Προφήτης (ειρήνη σ’ αυτόν) ενθάρρυνε με λόγια και πράξεις, εφαρμόστηκε με τον καλύτερο τρόπο στο Ισλάμ και οι γυναίκες ποτέ δεν στερήθηκαν αυτό το δικαίωμα. Αν σήμερα, σε ορισμένα μέρη, παρατηρείται το λάθος να μην στέλνουν τα κορίτσια στο σχολείο, αυτό οφείλεται σε εσφαλμένη ή ελλιπή κατανόηση της θρησκείας.
Η εκπαίδευση και η θρησκευτική μόρφωση των γυναικών κατά την εποχή του Προφήτη μας γίνονταν με διάφορους τρόπους. Ας προσπαθήσουμε να δούμε συνοπτικά αυτούς τους τρόπους.
1. Η προσέλευση των γυναικών στο τζαμί
Στην εποχή του Προφήτη, οι γυναίκες, όπως και οι άνδρες, πήγαιναν στο τζαμί, προσεύχονταν τις πέντε καθημερινές προσευχές, καθώς και τις προσευχές της Παρασκευής και των εορτών. Μάλιστα, συνιστάτο στις γυναίκες να παρευρίσκονται στις εορταστικές προσευχές, ακόμη και κατά τις περιόδους εμμήνου ρύσεως, και να συμμετέχουν στις τεκμπίρ (επιφωνήματα δοξολογίας) από πίσω από την ανδρική κοινότητα.
(Μπουχάρι, Ιντέιν, 15)
Από αυτά τα ιερά χαντίθ καταλαβαίνουμε ότι δεν υπήρχε καμία αντίρρηση στην έλευση των γυναικών στο τζαμί εκείνη την ημέρα.
«Μην εμποδίζετε τις γυναίκες να πηγαίνουν στα τζαμιά. Ωστόσο, τα σπίτια τους είναι καλύτερα γι’ αυτές.»
(Μουσλίμ, Σαλάτ, 134–137),
«Αφήνετε τις γυναίκες σας να βγαίνουν στο τζαμί τη νύχτα, αν σας ζητήσουν άδεια.»
(Μουσλίμ, Σαλάτ, 139),
«Όταν οι γυναίκες θέλουν να συμμετέχουν στη σύναξη, ας μην αρωματίζονται.»
(Μουσλίμ, Σαλάτ, 141)
Φαίνεται ότι τα τζαμιά ήταν πάντα ανοιχτά για τις γυναίκες. Ωστόσο, υπήρχαν και ορισμένοι όροι. Οι γυναίκες έπρεπε να έρχονται χωρίς άρωμα, ώστε να μην διαταράσσεται η συγκέντρωση που απαιτείται κατά την προσευχή. Σε αυτά και σε παρόμοια μέτρα, λαμβανόταν υπόψη η διατήρηση της ηρεμίας της προσευχής, καθώς και η αποφυγή της πρόκλησης αναταραχής για τους άνδρες. Πράγματι, μετά το θάνατο του Προφήτη, η είσοδος των γυναικών στο τζαμί προκάλεσε κάποιες ανησυχίες και κατά καιρούς υιοθετήθηκαν διάφορες πρακτικές. Μία από αυτές τις πρακτικές αποδίδεται στον Χαλίφη Ομάρ. Ο Χαλίφης Ομάρ (ρα), κατά τη διάρκεια του Ραμαζανιού, διέθεσε ένα χώρο μέσα στο τζαμί για τις γυναίκες, ώστε να προσεύχονται χωριστά από τους άνδρες, και όρισε τον Σουλεϊμάν μπιν Αμπού Χάσμε ως ιμάμη τους.2 Την αιτία αυτών των πρακτικών την βρίσκουμε στα λόγια της Αϊσέ (ρ.α.):
«Αν ο Αγγελιοφόρος του Θεού έβλεπε τι έκαναν οι γυναίκες μετά από αυτόν, θα τους απαγόρευε να έρχονται στο τζαμί, όπως έκαναν οι γυναίκες των Ισραηλιτών».
(Αμπού Νταβούντ, Σαλάτ 53)
Εδώ γίνεται κατανοητό ότι οι γυναίκες έρχονταν στο τζαμί στολισμένες, τραβούσαν την προσοχή με τα ρούχα τους και με αυτή τη συμπεριφορά επηρέαζαν αρνητικά την πνευματική ατμόσφαιρα της προσευχής και του τζαμιού. Αυτή η πρακτική καταργήθηκε αργότερα, την εποχή του Χαζράτι Οσμάν, και οι γυναίκες προσεύχονταν μαζί με τους άνδρες, ακολουθώντας τον ίδιο ιμάμη.3
Ο Προφήτης (ειρήνη σ’ αυτόν) δεν κήρυττε και δεν εξηγούσε τα αποκαλυφθέντα εδάφια μόνο τις Παρασκευές, αλλά και τις υπόλοιπες ημέρες μετά τις προσευχές στο τζαμί, απαντώντας σε ερωτήσεις που σχετίζονταν ή όχι με τα εδάφια αυτά. Σε αυτές τις συζητήσεις συμμετείχαν και γυναίκες, οι οποίες μάλιστα έθεταν και ερωτήσεις.
(Μπουχάρι, Ιλίμ, 41)4
Οι γυναίκες συνέχισαν να παρακολουθούν τις συζητήσεις και τις ομιλίες και κατά την περίοδο των Χαλιφών Ρασίντ. Ένα παράδειγμα είναι η περίπτωση μιας γυναίκας που, κατά τη διάρκεια ομιλίας του Χαλίφη Ομάρ, σηκώθηκε και αντιτάχθηκε στην ιδέα της μείωσης της προίκας, εκφράζοντας ελεύθερα την άποψή της και επικαλούμενη στίχους από το Κοράνι.5 Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι οι γυναίκες, κατά την εποχή του Προφήτη, επωφελήθηκαν –μερικές φορές με διάφορα μέτρα– από τα πνευματικά και επιστημονικά οφέλη των τζαμιών και ήταν πάντα ανοιχτές στη γνώση.
2. Οι ημέρες των ιδιωτικών συζητήσεων του Προφήτη μας
«Ο Θεός με έστειλε ως δάσκαλο.»
(Ιμπν Ματζέ, Εισαγωγή, 229)
Ο Αγγελιοφόρος του Θεού (σ.α.σ.), ο οποίος ενδιαφερόταν για την εκπαίδευση των γυναικών, καθώς και των ανδρών, μέσα στην κοινότητά του, αφιέρωνε μια ιδιαίτερη ημέρα στις γυναίκες που του ζητούσαν κατ’ ιδίαν συνομιλία και τους έδινε κηρύγματα.
Οι γυναίκες της Μεδίνας ήρθαν και είπαν:
«Ω Αγγελιοφόρε του Θεού, οι άνδρες μας έχουν ξεπεράσει στο να σε ακούν και να ωφελούνται από εσένα. Μήπως θα μπορούσες να ορίσεις και για εμάς μια ξεχωριστή μέρα;»
Ο Αγγελιοφόρος του Θεού, λοιπόν, τους όρισε μια μέρα. Την καθορισμένη εκείνη μέρα τους έδινε συμβουλές και τους έδινε κάποιες εντολές.
(Μπουχάρι, Ιλίμ 36)
Οι γυναίκες που είχαν το δικαίωμα να παρακολουθούν τις ομιλίες στο τζαμί, λόγω του μεγάλου συνωστισμού των ανδρών, υφίσταντο πίεση και μερικές φορές δεν μπορούσαν να ακούσουν καλά τον Προφήτη. Επιπλέον, δεν μπορούσαν όλες να έρχονται πάντα στο τζαμί. Λόγω της επίμονης επιθυμίας τους, ο Προφήτης (σ.α.σ.) δεν μπορούσε να παραμείνει αδιάφορος, και δεν παρέμεινε. Αμέσως όρισε μια μέρα και έδωσε ομιλίες αποκλειστικά για τις γυναίκες. Μάλιστα, σε ορισμένες παραδόσεις αναφέρεται ότι ο Αγγελιοφόρος του Θεού…
“Συγκεντρωθείτε στο σπίτι της κυρίας τάδε.”
Λέγεται ότι έκανε τις ομιλίες του, οι οποίες προορίζονταν αποκλειστικά για γυναίκες, σε ένα συγκεκριμένο σπίτι.
(Φατχ αλ-Μπάρι, 1/236)
Στο ίδιο ιερό χαντίθ, ένα από τα θέματα που ο Προφήτης κήρυξε στις γυναίκες, και που σχετίζεται με το θέμα μας, αφορά την εκπαίδευση των μικρών κοριτσιών, των μελλοντικών μεγάλων γυναικών. Ο Αγγελιοφόρος του Θεού τους είπε:
«Αν μια γυναίκα έχει τρεις κόρες και τις αναθρέψει σωστά, οι τρεις κόρες της θα γίνουν γι’ αυτήν ασπίδα ενάντια στην κόλαση.»
Μια γυναίκα ρωτάει,
“Και αν έχει δύο κόρες!?”
Ο Προφήτης μας
“Είναι το ίδιο και για όσους έχουν δύο κόρες.”
Ορίζει. Εδώ μαθαίνουμε ότι και οι γυναίκες πρέπει να διδάσκουν τις κόρες τους και να τις ανατρέφουν με καλό τρόπο.
Ο Μπουχάρι, αναφερόμενος στο κεφάλαιο «Η συμβουλή του αρχηγού του κράτους στις γυναίκες», αφηγείται το εξής περιστατικό: Ο Αγγελιοφόρος του Θεού (σ.α.σ.), μια μέρα, παίρνοντας μαζί του τον Μπιλάλ (ρ.α.), βγήκε για να κηρύξει στις γυναίκες. Τους εξήγησε τις αρετές της ελεημοσύνης και τους ζήτησε να δώσουν ελεημοσύνη. Οι γυναίκες άρχισαν να βγάζουν τα σκουλαρίκια και τα δαχτυλίδια τους για ελεημοσύνη. Ο Μπιλάλ τα μάζεψε και τα έβαλε στο ρούχο του.
(Μπουχάρι, Ιλίμ 32)
Ο Ιμπν Χατζάρ λέει: Ο Μπουχάρι με αυτόν τον τίτλο επισήμανε ότι η ενθάρρυνση για την εκπαίδευση της οικογένειας δεν αφορά μόνο το άτομο, αλλά και τον αρχηγό του κράτους και όσους αυτός εξουσιοδοτεί. (Φετχ αλ-Μπάρι, 1/232) Ένα άλλο σημείο που τραβά την προσοχή μας σε αυτό το χαντίθ είναι η συλλογική ενθάρρυνση του Προφήτη προς τις γυναίκες να συνεισφέρουν υλικά και να προσφέρουν βοήθεια. Αυτό αποτελεί απόδειξη ότι οι γυναίκες, όπως και σήμερα, μπορούν να προσφέρουν τέτοιες υπηρεσίες όταν χρειάζεται.
3. Η ανακοίνωση στην οικογένεια του Σαχάμπα
Ο Αγγελιοφόρος του Θεού συνήθως έκανε τις κηρύξεις και τις νουθεσίες του στο Μεσκίτ-ι Νεβέβι. Όλα όσα διδάσκονταν είχαν ως κέντρο την αποκάλυψη και όλα ήταν φρέσκα και νέα. Τα νέα από τον κόσμο πέρα από τους ουρανούς έπεφταν στη γη σαν βροχή. Όταν συνέβαινε κάτι στους συντρόφους του, όταν υπήρχε κάποιο πρόβλημα στο σπίτι, έτρεχαν αμέσως στο τζαμί, κοντά στον Προφήτη, και τον παρακαλούσαν να λύσει το πρόβλημά τους. Αν δεν είχαν την ευκαιρία να ρωτήσουν ή αν ντρέπονταν, ρωτούσαν τους ανθρώπους της Σούφφας, μάθαιναν αν υπήρχε κάποια είδηση από τον Προφήτη και επέστρεφαν στο σπίτι τους, διδάσκοντας όσα είχαν μάθει και στην οικογένειά τους.
(βλ. Μπουχάρι, Ιλίμ, 26)
διότι,
«Ακόμα και αν είναι ένα μόνο στίχος, μεταφέρετε στους ανθρώπους ό,τι έχετε ακούσει από εμένα.»
Δεν θα μπορούσε κανείς να περιμένει από τους Συντρόφους του Προφήτη, που έλαβαν την εντολή, να πράξουν διαφορετικά.
«Ω εσείς που πιστεύετε, προστατέψτε τον εαυτό σας και την οικογένειά σας από μια φωτιά της οποίας το καύσιμο είναι οι άνθρωποι και οι πέτρες.»
(Αλ-Ταχρίμ, 66/6)
Όπως προκύπτει από το στίχο, όλοι οι πιστοί είναι υπεύθυνοι να προστατεύουν τα μέλη της οικογένειάς τους από την αιώνια καταστροφή. Δεν θα μπορούσε να φανταστεί κανείς ότι οι Σαχάμπα, που κατανοούσαν αυτόν τον στίχο με τον καλύτερο τρόπο και ήταν ευαίσθητοι στην θρησκευτική ζωή, θα στέρησαν τις οικογένειές τους από έστω και μια λέξη γνώσης. Ναι, οι Σαχάμπα κατανοούσαν πολύ καλά αυτόν τον στίχο και έπρατταν αναλόγως. Η ακόλουθη ιστορία ανθρώπων που μόλις είχαν ασπαστεί το Ισλάμ, μας δίνει μια ιδέα επ’ αυτού: Μια ομάδα από τη φυλή Ραμπία ήρθε στον Αγγελιοφόρο του Θεού και αφού εξήγησαν ότι δεν μπορούσαν να έρθουν εύκολα στη Μεδίνα, παρά μόνο κατά τους ιερούς μήνες, λόγω των εχθρικών φυλών που βρίσκονταν στο δρόμο, ζήτησαν να τους δώσει συμβουλές. Ο Αγγελιοφόρος του Θεού τους έδωσε κάποιες συμβουλές και στη συνέχεια είπε:
«Απομνημονεύστε καλά αυτά που σας είπα και πείτε τα σε όσους μείνουν πίσω.»
(Μπουχάρι, Επιστήμη, 25)
Αυτοί που έμειναν πίσω ήταν ολόκληρη η φυλή, με προτεραιότητα στις οικογένειές τους.
Ναι,
«Ο Θεός να λευκάνει το πρόσωπο εκείνου που ακούει και απομνημονεύει τα λόγια μου και τα μεταδίδει σε άλλους την ημέρα της Ανάστασης.»
(Τιρμίζι, Ιλίμ, 7; Ιμπν-ι Μάτζε, Μουκαντιμέ, 18)
Ο Αγγελιοφόρος του Θεού, λέγοντας αυτό, φόρτωνε στους ώμους όσων τον πλησίαζαν μια ιερή αποστολή, ενώ ταυτόχρονα τόνιζε το μέγεθος της ανταμοιβής αυτής της αποστολής. Υπογραμμιζόταν η ευθύνη του ανθρώπου που μαθαίνει, έστω και ένα γράμμα, να το διδάξει και σε άλλους. Και οι πρώτοι που πρέπει να διδαχθούν είναι τα μέλη της οικογένειας.
«Ο πατέρας δεν έχει δώσει τίποτα καλύτερο στο παιδί του από την καλή διαγωγή.»
(Σουαμπ αλ-Ιμάν, 6/399)
Το χαντίθ (μια προφητική παράδοση) είναι επίσης διαφωτιστικό σε αυτό το ζήτημα.
«(Στην ελεημοσύνη) ξεκίνα πρώτα από την οικογένειά σου.»
(Μπουχάρι, Διαθήκες, 9)
Από το χαντίθ καταλαβαίνουμε ότι η φιλανθρωπία πρέπει να ξεκινά από την οικογένεια. Αν η διατροφή, απαραίτητη για την επιβίωση στον κόσμο, ξεκινά από την οικογένεια, είναι προφανές ότι η ρύθμιση της επίγειας ζωής και η απόκτηση της αιώνιας ζωής πρέπει επίσης να ξεκινά από την οικογένεια. Επομένως, ο άνδρας, ως επικεφαλής της οικογένειας, οφείλει να διδάξει θρησκευτικά τη γυναίκα και τα παιδιά του, και αν δεν έχει τις απαραίτητες γνώσεις, να φροντίσει να λάβει η γυναίκα του την κατάλληλη εκπαίδευση. Πράγματι,
«Να δίνετε καλές συμβουλές στις γυναίκες σας.»
(Μπουχάρι, Προφήτες, 1)
και
«Είστε όλοι ποιμένες και όλοι είστε υπεύθυνοι για το κοπάδι σας».
(Μπουχάρι, Παρασκευή, 11)
με τα ιερά χαντίθ (ή: με τις ιερές παραδόσεις)
«Πρώτα ειδοποίησε τους στενότερους συγγενείς σου.»
(Αλ-Σουαρά, 26/214)
και
«Πρόσταξε την οικογένειά σου να προσεύχεται και υπομείνε τις δυσκολίες που θα αντιμετωπίσεις.»
(Ταχά, 20/132)
Αυτό επιβεβαιώνεται και από τα εδάφια. Όταν κατέβηκε το εδάφιο από τη Σούρα ας-Σουαρά, ο Προφήτης Μωάμεθ (σ.α.σ.) κάλεσε όλους τους συγγενείς του, με πρώτες την κόρη του Φατιμά και τη θεία του Σαφίγια, και τους προειδοποίησε να προετοιμαστούν για τη μετά θάνατον ζωή.
(Μπουχάρι, Βεσαγιά, 11; Μουσλίμ, Ιμάν, 351)
Εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι και το ακόλουθο παράδειγμα, ως πρωτότυπη εφαρμογή του Προφήτη (ειρήνη σ’ αυτόν) όσον αφορά τη διδασκαλία της θρησκείας στην οικογένεια: Η μητέρα μας Ουμ Σαλάμα αφηγείται: Ο Προφήτης (ειρήνη σ’ αυτόν), ξύπνησε μια νύχτα και…
«Δόξα τω Θεώ, ποια είναι η σοφία αυτών των πειρασμών και αυτών των πνοών ελέους αυτήν την ώρα της νύχτας!»
είπε και συνέχισε:
«Σηκώστε αμέσως όσους (τις γυναίκες) κοιμούνται στα δωμάτια, γιατί σ’ αυτόν τον κόσμο υπάρχουν πολλοί ντυμένοι και στολισμένοι (ή καλυμμένοι με πέπλο) άνθρωποι, που θα μείνουν γυμνοί και άσκεποι στον άλλο κόσμο.»
(Μπουχάρι, Ιλίμ, 40)
Ο Προφήτης (σ.α.σ.) ξύπνησε νύχτα με έκπληξη, καθώς του είχαν αποκαλυφθεί ορισμένα θετικά και αρνητικά γεγονότα που πιθανόν θα αντιμετώπιζε η κοινότητά του στο μέλλον, και στο δωμάτιό του επικράτησε μια κατάσταση πνευματικής εγρήγορσης/προειδοποίησης. Σε τέτοιες στιγμές, το μόνο που έπρεπε να γίνει ήταν να περάσουν τη νύχτα όλοι μαζί σε πνευματική εγρήγορση. Γι’ αυτό και ζήτησε να ξυπνήσουν οι γυναίκες του για να προσευχηθούν, να κάνουν θρησκευτικές πράξεις και να ψάλλουν ύμνους. Αυτή η στάση του Προφήτη αποτελεί ένα ωραίο παράδειγμα της εγρήγορσης που πρέπει να επικρατεί σε ένα σπίτι, από πλευράς του αρχηγού της οικογένειας, για χάρη της μετά θάνατον ζωής.
Σύμφωνα με τις πληροφορίες που δίνει ο Κεττανί, οι Σαχάμπα, πριν από το χαλιφάτο του Χαζρέτι Ομέρ, έστελναν τα αδέλφια και τις κόρες τους στο σχολείο και στη συνέχεια τους διόριζαν ως δασκάλους, και αυτή η αλυσίδα συνεχιζόταν. Αργότερα, ο Χαζρέτι Ομέρ ίδρυσε σχολεία και διόρισε υπαλλήλους για την εκπαίδευση των παιδιών.6
4. Το να έρχονται ειδικά για να ρωτήσουν τον Προφήτη μας.
Βλέπουμε ότι οι γυναίκες, κατά την εποχή του Προφήτη και των Χαλιφών, δεν δίσταζαν να ρωτούν για να αποκτήσουν γνώση. Ο Προφήτης (σ.α.σ.), ο οποίος επέτρεπε σε όλους να ρωτούν, επέτρεπε επίσης να τον επισκέπτονται και να τον ρωτούν το απόγευμα. (Mecmaü’z Zevâid, 1/161) Ως παράδειγμα, μπορούμε να αναφέρουμε το περιστατικό που προκάλεσε την αποκάλυψη της Σούρας αλ-Μουτζαδέλα: Η Χαβλα μπιντ Σαλέμπε ήρθε στον Προφήτη (σ.α.σ.) με το παράπονο ότι ο σύζυγός της την είχε χωρίσει και του εξέθεσε το πρόβλημά της λέγοντας: «Ω Αγγελιοφόρε του Αλλάχ, ο Αβς με παντρεύτηκε όταν ήμουν νέα και ελκυστική. Τον υπηρέτησα για τόσο καιρό, γέννησα και μεγάλωσα παιδιά. Όταν πέρασε η νεότητά μου, με εγκατέλειψε. Υπάρχει τρόπος να επιστρέψω στον σύζυγό μου; Θα το δεχτεί και αυτός;» Μετά από αυτές τις επίμονες ικεσίες, αποκαλύφθηκαν οι τέσσερις πρώτοι στίχοι της Σούρας αλ-Μουτζαδέλα.7
Η Αιša, η μητέρα των πιστών, εκφράζει την έκπληξή της για τις γυναίκες των Ανσάρ ως εξής:
«Τι ωραίες γυναίκες είναι οι γυναίκες των Ανσάρ! Η σεμνότητά τους δεν τις εμποδίζει να μαθαίνουν γνώσεις κάνοντας ερωτήσεις!»
Μια από αυτές τις γυναίκες, η μητέρα του Χαζρέτι Ενές, η Ουμ Σουλέιμ, ήρθε στον Προφήτη και είπε: «Ο Αλλάχ δεν διστάζει να εξηγήσει ένα δίκαιο ζήτημα. Γι’ αυτό και εγώ δεν διστάζω να ρωτήσω».
και ρώτησε για το θέμα της γυναικείας ιεροτελεστίας καθαρισμού (γουσούλ), και ο Αγγελιοφόρος του Θεού το εξήγησε με ωραίο τρόπο. Η μητέρα μας Ουμ Σαλάμα, η οποία μας μετέφερε το χαντίθ, δεν μπόρεσε να καταστείλει την περιέργειά της
“Πρέπει και οι γυναίκες να κάνουν γκουσούλ;”
Ο Προφήτης (ειρήνη σε αυτόν) τον ρώτησε και εκείνος απάντησε με την ίδια ειλικρίνεια.
(Μπουχάρι, Ιλίμ, 50)
Από αυτή την αφήγηση καταλαβαίνουμε ότι και οι γυναίκες πήγαιναν στον Αγγελιοφόρο του Θεού και τον ρωτούσαν, και Εκείνος απαντούσε σε κάθε ερώτημά τους με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, με τρόπο που να το καταλαβαίνουν, και τις ικανοποιούσε.
Σχολή των Αγνών Συζύγων
Η πολυγαμία του Προφήτη (σ.α.σ.) οφείλεται σε πολλές σοφίες. Μία από αυτές είναι η καλύτερη διδασκαλία των διατάξεων που αφορούν τις γυναίκες και την οικογένεια στην κοινότητα, μέσω των συζύγων του. Οι προσευχές που έκανε ο Προφήτης (σ.α.σ.) στο σπίτι, οι λεπτομέρειες της οικιακής ζωής και του συζυγικού δικαίου, τα θαύματα που είδε κατά τον ύπνο, τα χαρακτηριστικά της νυχτερινής ζωής, θέματα όπως η εμμηνόρροια, η αναμονή (iddet), η ιεροτελεστία (gusül), μεταφέρθηκαν κυρίως από τις μητέρες μας, τις συζύγους του Προφήτη. Επομένως, ο ρόλος των αγνών συζύγων (ezvâc-ı tâhirât) είναι πολύ σημαντικός στην μετάδοση των διατάξεων που αφορούν την οικογένεια και την οικιακή ζωή. Ένα από τα σημαντικότερα σημεία που δείχνει την αξία που έδινε ο Προφήτης (σ.α.σ.) στην εκπαίδευση των γυναικών είναι οι αγνές σύζυγοί του (ezvâc-ı tâhirât) που ανατράφηκαν στο διδασκαλείο του, με επικεφαλής την Αϊσέ (ρ.α.).
Η Αίσα, η μητέρα των πιστών (ρα)
Η Αγία Αΐσα, σύζυγος του Προφήτη Μωάμεθ, ήταν η πιο γνωστή για την αγάπη της για τη γνώση. Τόσο πολύ που…
«Όταν άκουγε κάτι που δεν καταλάβαινε, συνέχιζε να ρωτάει μέχρι να το καταλάβει καλά».
(Μπουχάρι, γνώση, 36)
Από τον Αμπού Μούσα αλ-Ασάρι:
«Κάθε φορά που εμείς, οι σύντροφοι του Αγγελιοφόρου του Θεού, αντιμετωπίζαμε δυσκολία στην κατανόηση ενός χαντίθ, αμέσως ρωτούσαμε την Άισα. Εκείνη πάντοτε μας παρείχε τις απαραίτητες πληροφορίες.»
(Τιρμίζι, Μενακίμπ, 62)
Όπως προκύπτει από τις παραδόσεις, η γνώση της Αίσα για τα χαντίθ ήταν εξαιρετικά προηγμένη. Μια ερώτηση ή ένα πρόβλημα που της παρουσιάζονταν, το έλυνε αμέσως με ένα χαντίθ ή μια ερμηνεία. Μάλιστα, η Αίσα συμπλήρωσε ορισμένα χαντίθ που είχαν παρερμηνευθεί ή παραδοθεί ελλιπώς, σώζοντάς μας από παρεξηγήσεις.⁸
Ο Αγγελιοφόρος του Θεού (ειρήνη και ευλογίες ας είναι επ’ αυτού) είπε τα εξής για την Αίσα:
«Αν η γνώση των γυναικών της κοινότητάς μου, συμπεριλαμβανομένων των συζύγων του Προφήτη, συγκρινόταν με τη γνώση της Αΐσας, η γνώση της Αΐσας θα ήταν ανώτερη.»
(Ταμπεράνι, αλ-Κεμπίρ, 23/184)
Γι’ αυτόν τον λόγο, απευθύνονταν σε αυτήν την καταγεγραμμένη θησαυροθήκη γνώσεων του Κυρίου μας, ακόμη και σε θέματα που σχετίζονταν με την κληρονομιά και την ιατρική.
(Ταμπεράνι, αλ-Κεμπίρ, 23/182; Μουσταδρέκ, 4/11)
Από τις πηγές μας μαθαίνουμε, μάλιστα, ότι η Αίσα είχε και ιατρικές γνώσεις.
(Μουσνέδ, 6/67)
Ο Άτα ιμπν Ραμπάχ, λόγιος της Μέκκας, εξέφρασε τον θαυμασμό του για τη γνώση της Αΐσας, μητέρας των πιστών, ως εξής:
«Είναι ο πιο σοφός, ο πιο μορφωμένος και ο πιο οξυδερκής από τους ανθρώπους.»
(Μουσταδρέκ, 4/14)
Η Αϊσέ, μία από τις πλέον ενήμερες για τις αιτίες αποκάλυψης των στίχων, εξέδιδε φετφάδες κατά την εποχή του Ομάρ και του Οσμάν. Ο Ομάρ και ο Οσμάν (ρα) έστελναν απεσταλμένους στην Αϊσέ για ορισμένες ερωτήσεις σχετικές με τη Σούννα.9
Σύμφωνα με την παράδοση, οι σύζυγοι του Προφήτη απομνημόνευαν πολύ καλά τα χαντίθ. Ιδιαίτερα η Αίσα και η Ουμ Σαλάμα ξεχώριζαν σε αυτό.
Η Χαφσά Βαλιδέ (ρα)
Η Χάφσα, η σύζυγος του Προφήτη, παντρεύτηκε τον Προφήτη σε ηλικία είκοσι ετών και μετέδωσε 60 χαντίθ. Από αυτήν μετέδωσαν χαντίθ ο αδελφός της Αμπντουλλάχ ιμπν Ουμάρ, ο ανιψιός της Χάμζα, η υπηρέτριά της Σαφίγια, ο Χαρίσα ιμπν Ουάχμπ, η Ουμ Μουμπασίρ και άλλοι σύντροφοι του Προφήτη. Αξίζει να σημειωθεί ότι ανάμεσα σε αυτούς που μετέδωσαν χαντίθ από αυτήν, υπάρχουν και γυναίκες, και μάλιστα μία από αυτές ήταν η υπηρέτριά της. Το Ισλάμ προσέφερε την ευκαιρία ακόμα και στις γυναίκες υπηρέτριες να μάθουν, και όχι μόνο αυτό, αλλά και να μεταδώσουν τις γνώσεις τους σε άλλους.
Η Χαφσά (ρ.α.), η μητέρα μας, ήταν μια γυναίκα με ρητορική ικανότητα και ευγλωττία, που ήξερε να γράφει. Υπάρχει μια ομιλία της προς τους μουσουλμάνους μετά το θάνατο του πατέρα της, του Χαζρέτι Ομέρ, η οποία είναι εξαιρετικά κομψή.10 Στην εποχή της Τζαχιλίγιας, έμαθε να γράφει από μια γυναίκα ονόματι Σίφα Αντεβίγια. Μετά το γάμο της με τον Προφήτη (σ.α.σ.), ο Προφήτης ζήτησε από τη Σίφα Αντεβίγια να διδάξει στη Χαφσά (ρ.α.) και την καλλιγραφία και τη διακόσμηση.11
Η Μητέρα μας Ουμμου Σαλάμα (ρα)
Κάθε γυναίκα να μετατρέπει το σπίτι της σε σχολείο και σε τόπο προσευχής, είναι μια ευλογημένη υποχρέωση που επιθυμεί, τουλάχιστον συνιστά, η θρησκεία μας. Όταν οι μητέρες ανατρέφουν τα παιδιά τους σε ένα τέτοιο περιβάλλον, θα αναπτυχθεί μια γενιά με ψυχή, νου και καρδιά γεμάτα από τη γνώση του Θεού, χορτασμένη από λατρεία, μνημόνευση και ανώτερη ηθική. Στην ουσία, η μεγαλύτερη υπηρεσία μιας μητέρας στον κόσμο και το ωραιότερο δώρο της στην ανθρωπότητα είναι αυτό: να αναθρέψει ένα παιδί που ζει τη θρησκεία του και με τη συμπεριφορά και τα λόγια του μεταδίδει την ομορφιά της θρησκείας του και σε άλλους. Ας διαβάσουμε, αν θέλετε, και αυτό το στίχο από αυτή την οπτική γωνία:
«Καθίστε και θυμηθείτε τα στίχους του Αλλάχ που διαβάζονται στα σπίτια σας και τις σοφίες (του Αποστόλου). Ο Αλλάχ είναι βέβαια Λατίφ και Χαμπίρ (η γνώση του διεισδύει ακόμα και στα πιο κρυφά πράγματα).»
(Αλ-Αχζάμπ, 33/34)
Η Ουμ Σαλάμα, η μητέρα μας, που έζησε με αυτό το στίχο στην ψυχή της, έστειλε μήνυμα στον δάσκαλο του σχολείου, ζητώντας του να της στείλει παιδιά για να τους διδάξει το Κοράνι. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, ήταν από εκείνους που απομνημόνευαν τα χαντίθ καλύτερα.
Ο Ιμπν Χαζμ αναφέρει στο βιβλίο του περίπου είκοσι γυναίκες νομικούς από τους Σαχάμπα. Εκτός από τις παραπάνω μητέρες μας, μπορούμε να αναφέρουμε ενδεικτικά τα εξής ονόματα:
Η μητέρα μας Ουμ Χαμπίμπα, η μητέρα μας Φατίμα, η Ουμ Σαρίκ, η Ουμ Νταρδὰ η Μεγάλη, η Ζεϊνέμπ, κόρη της μητέρας μας Ουμ Σαλάμα, η Ουμ Αϊμάν, η Ουμ Γιουσούφ, η Ατίκα μπιντ Ζαΐντ μπ. Αμρ μπ. Νουφάιλ, η μητέρα μας Ασμά, κόρη του Αμπού Μπακρ, και η Φατίμα μπιντ Καΐς. (ρ.ανχ.μ. ετζμ.)12
Γυναίκες Λογίες στις Μεταγενέστερες Εποχές
Μετά από αυτή την ευλογημένη γενιά, αναδείχθηκαν πολλές γυναίκες λόγιες. Αρκεί να αναφέρουμε μερικά ονόματα ως παραδείγματα: Στον τομέα της γραφής και της ποίησης, η Ουλέγια μπιντ Μεχντί.
(Α. Νίσα, 3/334)
Αΐσα μπιντ Αχμέτ αλ-Κουρτουμπίγια
(Νίσα, 3/6)
, Βιλλαδέ μπιντ Χαλίφα αλ-Μουστακφί
(Νίσα, 5/287),
Η Ταμπίμπε Ζεϊνέπ από τη φυλή Μπενί Εβέδ, η οποία φημιζόταν για τη θεραπεία οφθαλμικών παθήσεων στον τομέα της ιατρικής.
(Ισμπαχάνι, αλ-Αγάνι, 13/114; Α. Νίσα, 2/57)
Η Ουμμουλ Χασάν, κόρη του Καντί Αμπί Τζαφάρ αλ-Ταντζαλί, η οποία ήταν διάσημη ιατρός. Στον τομέα των Χαντίθ, η Κερίμα αλ-Μαρβιζιγέ.
(Νίσα, 4/240),
Σεγίντε Νεφίσε μπιντ Μουχάμμεντ.
(Νίσα, 5/190)
Ο Χαφίζ Ιμπν Ασάκιρ αναφέρει ογδόντα και πλέον γυναίκες μελετητριες του Χαδις ανάμεσα στους δασκάλους του. Επιπλέον, υπήρξαν γυναίκες διδάσκουσες και ανάμεσα στους δασκάλους των Ιμάμ Σαφί, Μπουχάρι, Ιμπν Χαλλικάν και Ιμπν Χιμπάν. Οι περισσότερες από αυτές τις διδάσκουσες ήταν φικχίχες, λογοτέχνιδες και διάσημες μελετητριες. Αυτά τα λίγα παραδείγματα γυναικών μελετητριων αρκούν για να αποδείξουν την άποψη του Ισλάμ για την εκπαίδευση των γυναικών. Περισσότερες πληροφορίες παραπέμπουμε στα βιβλία ταμπακάτ.
Συμπέρασμα
Peygamber Efendimiz (sav)’in sözlü ve fiili olarak teşvik ettiği kadın eğitimi, İslam’da en güzel şekilde uygulanmış ve kadın hiçbir zaman bu hakkından mahrum bırakılmamıştır. Günümüzde kısmen bazı yerlerde görüldüğü gibi, kız çocuklarını okutmama yanlışına düşülmüşse, bu dini yanlış veya eksik anlamaktan kaynaklanmıştır. Oysa dinimizin kaynakları olan Kur’an ve Sünnet, her zaman genel konuşmuş, kadın erkek herkesi kapsayacak şekilde hitap etmiştir. Peygamber Efendimiz (sav)’in eşleri, sahabe hanımları ve sonraki nesillerden yetişen kadın alimler bunun şahididir. Öyleyse, bugünün inançlı erkeklerine düşen görev, eşlerine ve kızlarına öğrenme ve öğretme imkanları hazırlamak; kadınlardan ve kızlardan beklenen gayret ise, kendilerine sunulan fırsatları iyi değerlendirip ilme koymak, imkanlar sunulmamış olsa bile, şartları zorlayıp kalplerini, zihinlerini ve akıllarını ilim ve marifetle doldurmaya çalışmaktır. Kaldı ki, bugün ilim elde etme yolları; kitapların bolluğu, yetişmiş insanların çokluğu ve internet sayesinde kütüphanelerin evlere taşınmasıyla, geçmiş yıllara göre daha kolay ve daha geniştir. İnsana düşen şey ise sadece imkanları değerlendirme gayretidir.
ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΕΠΙΣΚΕΨΗΣ ΣΥΓΓΕΝΩΝ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ
Έχει η γυναίκα το δικαίωμα να φύγει από το σπίτι για να επισκεφθεί τους γονείς της, ακόμη και χωρίς την άδεια του συζύγου;
Πριν εξηγήσουμε αυτό το θέμα, πρέπει να τονίσουμε το εξής: Το σπίτι του μουσουλμάνου, σύμφωνα με το Κοράνι, είναι ένα καταφύγιο «ηρεμίας» και γαλήνης. Ο μουσουλμάνος άνδρας αναζητά την ηρεμία στο σπίτι του για να ξεκουραστεί από τις κοσμικές ανησυχίες και το άγχος. Πράγματι, το σπίτι και η οικογένειά του είναι το μεγαλύτερο καταφύγιο και πηγή ηρεμίας για τον άνδρα. Έχει εμπιστοσύνη στη γυναίκα του, και εκείνη σε αυτόν: η σχέση τους βασίζεται στην εμπιστοσύνη. Αυτό δεν είναι ένα ιδεατό και ουτοπικό μυθιστόρημα, αλλά μια πραγματικότητα που βιώνουν πολλοί μουσουλμάνοι.
Ο Θεός διατάσσει να συμπεριφέρεστε στις γυναίκες με καλοσύνη (σύμφωνα με τη λογική και τους κανόνες του νόμου).
(Νισά, 4/19)
Η επίσκεψη, η φροντίδα και η παρακολούθηση των συγγενών είναι κάτι που επιθυμεί τόσο η Σαρία όσο και η ανθρώπινη φύση. Επομένως, ένας μουσουλμάνος και συνετός αρχηγός οικογένειας που εμποδίζει κάτι τέτοιο χωρίς σοβαρό λόγο, παραβιάζει την θεϊκή εντολή “Να ζείτε μαζί τους με τον ενδεδειγμένο τρόπο”, όπως αναφέραμε προηγουμένως. Και πάλι, ο Αγγελιοφόρος του Θεού είπε:
«Αν η γυναίκα κάποιου θέλει να πάει στο τζαμί, ας μην την εμποδίζει.»
(Μπουχάρι, Αζάν 166, Νικάχ 116; Μουσλίμ, Σαλάτ 134)
Προς τις γυναίκες:
“Ο Αλλάχ σας έδωσε άδεια να φύγετε λόγω των αναγκών σας.”
διέταξαν.
(Μπουχάρι, Νικάχ 115)
Ο Αλλάχ (ο Παντοδύναμος) στο Ιερό Κοράνι
“ευσέβεια προς τους γονείς”
ζήτησε να μην του αποδίδονται θεϊκές ιδιότητες,
(Ισραήλ, 17/23)
Τους διέταξε να προστατεύουν το καλό, εξαιρώντας μόνο την περίπτωση που τα παιδιά τους αναγκάζονταν να ασπαστούν την ειδωλολατρία.
(Λουκμάν, 31/15)
) Δηλαδή, εκτός από αυτή την κατάσταση, όλοι είναι με τη μητέρα και τον πατέρα τους.
“Πρέπει να δημιουργήσουμε μια κοινή πορεία, όπως είναι γνωστό σε όλο τον κόσμο.”
(αγα)
Σε αυτή την περίπτωση, για τον σύζυγο που έχει ελάχιστες γνώσεις και κατανόηση του Ισλάμ, το ζήτημα λύνεται εύκολα με ηθικά κριτήρια, χωρίς να καταφεύγει σε νομικές κυρώσεις. Αν το ζήτημα έχει φτάσει στα δικαστήρια, σημαίνει ότι οι σχέσεις έχουν ήδη τεταθεί. Ωστόσο, ο σύζυγος που δεν δεσμεύεται από ηθικά κριτήρια, μπορεί να επηρεαστεί από νομικές πιέσεις. Σε αυτό το σημείο, σύμφωνα με το Χαναφιτικό δίκαιο, η απόφαση του δικαστηρίου είναι η εξής: Ο σύζυγος δεν έχει το δικαίωμα να εμποδίσει τη γυναίκα του να επισκέπτεται τους γονείς της κάθε Παρασκευή (μια φορά την εβδομάδα). Αυτό ισχύει ακόμα και αν οι γονείς της είναι άπιστοι. Σύμφωνα με ορισμένους, αυτό εξαρτάται από το αν οι γονείς της έρχονται να την επισκεφτούν. Δηλαδή, αν οι γονείς της γυναίκας μπορούν να την επισκεφτούν, ο σύζυγος μπορεί να μην την στέλνει σε αυτούς, αλλά δεν μπορεί να εμποδίσει τους γονείς της να έρχονται στο σπίτι του και να επισκέπτονται την κόρη τους μια φορά την εβδομάδα.
Σε περιπτώσεις κακοποίησης από άτομα εκτός των γονέων, η προθεσμία ορίζεται σε ένα έτος.
(Ιμπν Αμπιντίν NI/602-603; Μαβσιλί, Ιχτιγιάρ 534; Βεχμπέ, Ελ-Φικχούλ-Ισλαμί VN/336)
Ωστόσο, επειδή αυτές οι περίοδοι δεν είναι σταθερές με νόμο, αλλά με το έθιμο του χρόνου (το γνωστό μέτρο), μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με το έθιμο κάθε τόπου.
Σύμφωνα με τους Σαφίτες και τους Χανμπαλίτες, η κατάσταση είναι κάπως διαφορετική: Ο σύζυγος μπορεί να εμποδίσει τη γυναίκα του να βγει από το σπίτι, ακόμη και για σημαντικά ζητήματα. Αυτά τα σημαντικά ζητήματα μπορεί να περιλαμβάνουν την επίσκεψη στους γονείς της, τη φροντίδα τους κατά τη διάρκεια ασθενειών ή την παρουσία της στις κηδείες τους. Ο Αχμάντ ιμπν Χανμπάλ λέει ότι η υπακοή της γυναίκας στον σύζυγό της, αν αυτός δεν της επιτρέπει να επισκεφθεί την άρρωστη μητέρα της, είναι πιο επιτακτική από την επίσκεψη στη μητέρα της. Αλλά αν της επιτρέψει, τότε είναι εξαιρετικό.
(Ιμπν Κουδάμε, αλ-Μουγνί VN/20; Βεχμπέ, αγκ.)
Έτσι, αναγνωρίζουν ότι, από ηθική άποψη (ή και θρησκευτική), ο σύζυγος οφείλει να επιτρέπει στη σύζυγό του να επισκέπτεται τους γονείς και τους συγγενείς της. Το εκφράζουν ως εξής: Δεν είναι (ηθικά) σωστό ο σύζυγος να εμποδίζει τη σύζυγό του να επισκέπτεται τους γονείς της και να τους φροντίζει σε περίπτωση ασθένειας. Διότι αυτό σημαίνει διακοπή των συγγενικών δεσμών και μη τήρηση της “καθιερωμένης συμπεριφοράς”.
(Ιμπν Κουδάμα, ο.π.)
Κάντε κλικ εδώ για περισσότερες πληροφορίες:
– Μπορεί μια γυναίκα να φύγει από το σπίτι χωρίς την άδεια του συζύγου της για να κηρύξει το Ισλάμ σε άλλους;
– Η εντολή “Μείνετε στα σπίτια σας…”, που αναφέρεται στο 33ο εδάφιο της Σούρας Αλ-Αχζάμπ, απευθύνεται σε όλες τις γυναίκες των πιστών ή μόνο στις γυναίκες του Προφήτη;
– Μπορείτε να μας δώσετε πληροφορίες σχετικά με τον ρόλο των γυναικών στην εργασία και το εμπόριο κατά την εποχή του Ασρ-ι Σααδέτ;
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Γυναίκα και Οικογένεια, σελ. 40–43.
2. Ιμπν Σα’ντ, 5/16.
3. Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. ΔΙΑ, Γυναίκα στο Ισλάμ, Μ. Ακίφ Αϊδίν, 24/87).
4. Για την αναφορά ότι ο Προφήτης μας συνομιλούσε μετά την πρωινή προσευχή, βλ.: Mecmaü’z Zevâid, 1/159.
5. βλ. F. Bari, 9/204; F. Kadir, 2/5.
6. Κεττάνι, μετάφραση του ετ-Τερατίμπ αλ-Ινταρίγια, 3/107.
7. Σύντομη Ιστορία του Ιμπν Κεθίρ, 3/480.
8. Ζερκεγί, ελ-Ιτζάμπε, σελ. 103.
9. Tabakat, 2/32–33.
10. Α’λάμ αλ-Νισά, 1/275.
11. Ιμπν Χατζάρ, Τ. Τεχζίμπ, 12/457.
12. Ιμπν Χαζμ, Τζεβάμι’ους Σιρ, σελ. 223.
Με χαιρετισμούς και ευχές…
Ισλάμ μέσα από ερωτήσεις
