در زمان پیامبر و صحابه، بیماری ها چگونه درمان می شدند؟

این سوال را با صدای بلند گوش کن.

پاسخ

برادر/خواهر گرامی ما،

روش‌های درمانی شامل حجامت، شربت عسل و داغ کردن با آتش است. روایات معتبری وجود دارد که نشان می‌دهد پیامبر اکرم (ص) از این روش‌ها استفاده می‌کردند، و همچنین روایات معتبری وجود دارد که نشان می‌دهد ایشان از این روش‌ها خوششان نمی‌آمد و حتی آن را منع می‌کردند. در واقع، در صحیح بخاری به این سخن پیامبر اکرم (ص) اشاره شده است:

(به این معنی نیست که در جای دیگری وجود ندارد)،

با وجود آنکه داغ‌گذاری از روش‌های درمانی سنتی در میان اعراب بوده است، اما به دلیل درد شدیدی که به بیمار وارد می‌کرده، در میان آنان شهرت یافته است. در حالی که در برخی احادیث به داغ‌گذاری به عنوان روش درمانی توصیه شده و حتی به آن عمل شده است، در برخی احادیث دیگر از آن نهی شده است. علما این تضاد را به این صورت تفسیر می‌کنند که داغ‌گذاری روش درمانی دردناک، خطرناک و نیازمند مهارت است و نباید جز در صورت ضرورت و در صورت عدم دسترسی به فرد ماهر، به آن متوسل شد.

هنگامی که پیامبر اکرم (ص) در غزوه احد مجروح شدند، ابتدا با آب شستشو دادند، اما چون خون بند نیامد، حضرت فاطمه (س) مقداری حصیر را سوزاند و بر روی زخم گذاشت و خون بند آمد.

جراحی امروزه به عنوان یکی از ابزارهای اساسی و بسیار مؤثر درمان به شمار می‌رود. شاید به این دلیل که در آن زمان در جامعه عرب و حتی در جوامع همسایه از این روش درمانی استفاده نمی‌شد، در احادیث حضرت رسول اکرم (ص) به این موضوع نه به صورت مثبت و نه به صورت منفی اشاره نشده است. هرچند روایاتی وجود دارد که در آن به درمان کودکان مبتلا به التهاب گلو با برداشتن لوزه‌ها با انگشت پیچیده شده در پارچه و توصیه حضرت رسول اکرم (ص) به استفاده از عود هندی (آگالونوم) به عنوان نوعی قطره اشاره شده است. بر اساس این روایات، ممنوعیت روش جراحی قابل اثبات نیست. همانطور که در سوره انشراح به شکافتن سینه اشاره شده است، روایاتی وجود دارد که در آن به شکافتن سینه حضرت رسول اکرم (ص) به صورت معجزه‌آسا در موارد مختلف، پاکسازی درون آن، دوختن آن و حتی باقی ماندن جای بخیه‌ها اشاره شده است.

– اهمیت بهداشت از دیدگاه پیامبر اکرم (ص) را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد. بخش اول شامل روش‌هایی است که به عنوان پاکیزگی، تغذیه سالم و حلال، ورزش و تفریحات حلال، استراحت به موقع و کافی، انجام به موقع و درست عبادات، دعا و دوری از محرمات در نظر گرفته می‌شوند. در بخش دوم، به اصول زیر توجه شده است: خداوند هم بیماری و هم شفا را عطا می‌کند. خداوند برای هر بیماری شفا آفریده است. هنگام بیماری باید به دنبال شفا بود. روش‌های درمانی مختلفی که برای شفا به کار می‌روند عبارتند از: پرهیز، حجامت، داغ کردن، جراحی، دارو، تغییر مکان، رقیه، دعا، تقویت روحیه، صبر و استفاده از تجربیات غیرمسلمانان.

هر سخن و عمل حضرت رسول اکرم (ص) به دقت توسط همه مسلمانان، به ویژه صحابه، مورد پیگیری قرار گرفته و تلاش شده است تا به شیوه زندگی تبدیل شود. رفتارهای مربوط به زندگی روزمره نیز به طور مشابه مورد توجه قرار گرفته است. می‌توان ردپای این درک را در بسیاری از منابع حدیثی که بعداً تألیف شده‌اند، مشاهده کرد. در واقع، در منابع حدیثی نه تنها بخش‌های ویژه‌ای به طب النبوی اختصاص داده شده، بلکه آثار مستقلی نیز در این زمینه نگاشته شده است. در این راستا، ادبیات طب النبوی شکل گرفته است. طب النبوی ابونعیم اصفهانی یکی از قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین آثار مرجع در این زمینه است.

این آثار به دلیل توصیه‌های دارویی و روش‌های درمانی که برای بیماری‌ها در پرتو احادیث ارائه می‌دهند، از نظر انعکاس طبابت دوران پیامبر اکرم (ص) و صحابه اهمیت دارند. اما مهمتر از همه، تقدم آنها در حفظ سلامتی است.

دکتر مصطفی دونمز با بررسی کتاب «ابو نعیم و الطب النبوی» به اهمیت طب پیشگیرانه از دیدگاه پیامبر اکرم (ص) پرداخته است. در این راستا، توصیه های آن حضرت (ص) را می توان به صورت زیر خلاصه کرد:

روزه، نماز شب، حفظ سلامتی در سفر، رفع مشکلات احتمالی در حین سفر، تغذیه متعادل، بهداشت، محافظت از سرما، نشستن در مکان‌های با منظره زیبا، زندگی در خانه‌ها و شهرهای سالم، سفر کردن، اجتناب از سفر در شرایط آب و هوایی نامناسب، دوری از محیط‌های آلوده به بیماری‌های واگیردار، اجتناب از قرار گرفتن بیش از حد در معرض آفتاب، کاهش دمای بدن در گرمای شدید، انتخاب زمان مناسب برای خواب منظم، اجتناب از غذاهای مضر، مصرف عسل و مرکبات برای حفظ سلامتی، استفاده از معجون‌های مخصوص برای تقویت بدن، دوری از غذاهای ناشناخته و نامطبوع، رفع برخی از مضرات ناشی از غذا با نوشیدنی‌ها، استفاده از گیاه سنا برای درمان اسهال، استفاده از داروهای بینی و دهان، حجامت در فواصل معین، مصرف غذاهای پرخاصیت در صورت ضعف بدن، فواید حمام‌های درمانی، فواید استفراغ در درمان اسهال، مصرف خرما برای درمان مسمومیت، استفاده از عطر، سرمه کشیدن، توجه به بهداشت مو و لباس، نگاه کردن به مناظر آرامش‌بخش برای چشم و انتخاب رنگ در لباس و پوشاک از جمله مواردی است که در این متن به آن اشاره شده است.

قابل توجه است که هدف پیامبر اکرم (ص) از این احادیث، تشویق مردم به خیر و نیکی و بازداشتن آنان از شر و بدی بوده و ایشان با اعمال مربوط به سلامتی خود نیز در این زمینه الگو قرار داده‌اند. این تدابیر کاملاً با اصولی که طب مدرن بر آن تأکید دارد و به اشکال مختلف در زبان‌های گوناگون بیان شده است، مطابقت دارد.

در روایات، علت اصلی بیماری‌ها، اندوه و غصه بیش از حد دانسته شده است. روش‌های درمانی نیز شامل توصیه‌های مادی و معنوی برای رفع اندوه و افسردگی بیش از حد است. با توجه به بیماری‌های آن دوره و داروها و روش‌های درمانی پیشنهادی، به نظر می‌رسد که در مقابل تنوع بالای بیماری‌ها، روش‌های درمانی و مواد دارویی نسبتاً محدود بوده‌اند. حتی در مواردی، برای برخی بیماری‌ها درمانی پیشنهاد نشده و به جای آن، بیشتر به تدابیر پیشگیرانه بهداشتی توصیه شده است.

هدف از طب پیشگیرانه، محافظت از انسان‌ها در برابر بیماری‌هاست. و اساس محافظت در برابر بیماری‌ها، “نظافت” است. اسلام است که به معنای واقعی کلمه، طب پیشگیرانه را به جهان بشریت هدیه کرد. و مسلمانان بودند که عادت به توالت و حمام را به اروپای قرون وسطی آموختند.

طاعونى كه در سال ٥٤٢ ميلادى در غرب ظاهر شد، به دليل ناشناخته بودن ماهيت آن، چهل سال به طول انجاميد و باعث مرگ ميليون ها انسان شد. از آن تاريخ تا سال ١٨٦٢ ميلادى، بيست و پنج طاعون ديگر به وقوع پيوست و جمعيت اروپا را به نصف رساند. اما از طرف ديگر، پيامبر اكرم (ص) فرمودند:

روشی که پزشکان اروپایی پس از صدها سال توانستند در زمینه پیشگیری از شیوع بیماری‌های واگیردار کشف کنند، توسط رسول اکرم (ص) وضع شده بود.

طب اسلامی (با احکامی که از قرآن و حدیث به دست آمده) به پیشگیری از بیماری‌ها بیش از درمان آن‌ها اهمیت می‌دهد؛ از این رو، بهداشت و طب پیشگیرانه در ارزیابی‌های نظری و عملی نقش مهمی ایفا می‌کند. (س. حسین نصر، اسلام و علم، هرچند که در همه نظام‌های طبابت به حفظ سلامت توجه شده است، اما هیچ نظام دیگری به اندازه دین ما با این آگاهی و اصرار به آن نپرداخته است. هدف نهایی طب مدرن نیز همین است. با وجود این همه امکانات فنی، هنوز ماهیت بسیاری از بیماری‌ها ناشناخته است و بیماری‌های جدیدی به نام “بیماری‌های تمدن” به آن‌ها اضافه می‌شود. بیماران البته باید درمان شوند؛ اما هدف اصلی باید از بین بردن علل بیماری باشد. اسلام با اصولی که آورده، بهداشت را که اساس مبارزه با بیماری‌هاست، واجب کرده است:

پیشگیری از بیماری های عفونی.

از خوردن و نوشیدن خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های مضر خودداری کنید.

بهداشت بدن و سلامت جسمانی

حفظ سلامت بدن با تغذیه متعادل.

قرآن کریم نه تنها برای مسلمانان قوانین دینی، اخلاقی، ملکی، نظامی، جنایی و سیاسی وضع کرده، بلکه به آنان کامل‌ترین قوانین بهداشت و سلامت را که تا کنون شناخته شده است، نیز آموخته است. حتی می‌توان گفت که قرآن کریم با احکامی که در تمام زمینه‌ها آورده، نه فقط در زمینه‌های مربوط به بهداشت پیشگیرانه، بلکه در تمام زمینه‌ها، هدفش حفظ و نگهداری نسل بشر و سلامت آن بوده است.

زیرا اسلام و کتاب مقدس آن، قرآن، قبل از هر چیز انسان را مخاطب قرار داده و با تمام وجود به او خطاب می‌کند. به همین دلیل است که قرآن از انسان‌ها می‌خواهد که از هر نوع بیماری جسمی و روحی محافظت شوند و در این زمینه اصول محکم و اساسی را به ارمغان می‌آورد. این اصول محکم و اساسی که قرآن به ارمغان آورده است، در درجه اول از ابتلای انسان به بیماری‌های جسمی و روحی جلوگیری می‌کند، اما در صورت ابتلا به بیماری، راه‌ها و روش‌های درمان آن را نیز به انسان‌ها نشان می‌دهد. قرآن کریم با اصول و قواعدی که در زمینه طب پیشگیری به ارمغان آورده است، نه تنها در عصر خود، بلکه در تمام اعصار سخن گفته و ارزش و ماهیت بسیاری از اصول و قواعدی که وضع کرده است، تنها با گذشت قرن‌ها و افزایش دانش در این زمینه قابل درک شده است.

در واقع، قرآن در مورد جنبه‌های مختلفی از جمله پوشاک، خواب، بهداشت بدن و پوست، قواعد مربوط به خوردن و آشامیدن، و آداب و رسوم مربوط به مسکن، مردگان و خانه‌ها، اطلاعات گسترده‌ای ارائه می‌دهد و حاوی اصول مهمی در مورد بسیاری از مسائل مربوط به بهداشت است.

به مردم توصیه شده است که از افراط و تفریط بپرهیزند و راه میانه را در پیش گیرند، و به ویژه در مورد خوردن و آشامیدن که به بهداشت و سلامت مربوط می‌شود، به اعتدال پایبند باشند. در این باره خداوند متعال می‌فرماید:

مصطفی المراغی، اسراف را به عنوان مقیاسی برای وقوع زیان و بیماری تعریف کرده و می‌گوید: خداوند متعال به انسان‌ها امر فرموده است که از چیزهای پاک بخورند و بیاشامند، اما از حد تجاوز نکنند و به سلامت خود ضرر نرسانند. (المراغی، احمد مصطفی، تفسیر المراغی، بیروت 1974، VIII، 133). قرآن (بقره، 222) آن را حرام کرده است. با کمال نزاهت و حکمت طبی، تماس در حالت قاعدگی را به عنوان ضرر مطلق بیان کرده است. علم طب نیز از همین جهت و به همین صورت آن را قانونمند کرده است.

مهم‌ترین موضوع در طب نوین، “طب پیشگیرانه” است. طب پیشگیرانه اصول و مبانی را بیان می‌کند که انسان را در سلامت حفظ کرده و از بیماری باز می‌دارد. واکسیناسیون مهم‌ترین ابزار آن است. از جمله اصول اساسی که طب پیشگیرانه مطرح می‌کند، اولین اقداماتی است که افراد سالم برای حفظ سلامت خود باید انجام دهند، از جمله پیشگیری از ابتلا، توجه به بهداشت و تغذیه. قرآن کریم این اصول را ۱۴۰۰ سال پیش بیان کرده است.

احکام مربوط به طب پیشگیری در قرآن و احادیث را که به صورت موردی ذکر کردیم، به طور خلاصه می توانیم به صورت زیر شرح دهیم:

دین اسلام و کتاب مقدس آن، قرآن کریم، به منظور حفظ و صیانت از انسان و نسل بشر، مجموعه‌ای از تدابیر پیشگیرانه را وضع نموده و بر اجرای آن نیز امر فرموده است. در رأس تدابیر پیشگیرانه‌ای که قرآن به آن پرداخته، اصل پیشگیری و بازدارندگی قرار دارد. بر اساس این اصل، قرآن به طور قاطع روابط جنسی خارج از ازدواج و راه‌هایی که به این نوع روابط می‌انجامد را حرام نموده و در این زمینه تدابیری را مقرر کرده است.

همانند گذشته، امروزه نیز تعدادی از بیماری‌های عفونی وجود دارند که برای انسان و نسل بشر خطرناک هستند. از جمله مهم‌ترین این بیماری‌های عفونی، بیماری‌های مقاربتی مانند سفلیس، سوزاک و شانکروئید و به علاوه بیماری ایدز است که امروزه تمام بشریت را تهدید می‌کند. در انتقال این بیماری‌ها، مهم‌ترین عامل، روابط جنسی خارج از ازدواج و لواط است و این امر، حکمت موضع قاطع و جدی اسلام در برابر این اعمال را بار دیگر به همگان نشان می‌دهد.

علاوه بر دلایل و حکمت‌های دینی، به همین سبب دین اسلام زنا را حرام کرده و راه‌هایی را که به زنا می‌انجامد نیز بسته است. به همین خاطر خداوند متعال فرموده است:

می‌فرماید.

خانواده و نسل، شرط اول و مطلق نظم اجتماعی و پیکره‌ی اجتماعی است. زنا، قوی‌ترین عاملی است که این دو عنصر را نابود و در نتیجه نظم اجتماعی را برهم می‌زند. قرآن برای حفظ نظم اجتماعی و مصونیت افراد از این بلایا، روابط خارج از ازدواج را که منشأ بیماری‌های مقاربتی و دیگر بیماری‌های واگیردار است، حرام کرده و با فرمان “نزدیک نشوید” به هر نوع فحشا سد زده و نسل‌ها را از این بلا حفظ کرده است.

قرآن، در ابتدای راه‌های منتهی به زنا، نگاه نکردن به نامحرم را به عنوان اولین راه برمی‌شمارد و به همین دلیل، ابتدا به مردان و سپس به زنان دستور می‌دهد که به نامحرمان و جاهایی که نگاه کردن به آنها حرام است، نگاه نکنند. بدین ترتیب، قرآن با حرام کردن اولین راه از راه‌های زنا، یعنی نگاه کردن، که شامل نگاه، لبخند، سخن گفتن، ملاقات و خلوت کردن است، در واقع راه‌های دیگر زنا و خود زنا را نیز حرام کرده است.

به ویژه برای پیشگیری از بیماری‌های واگیردار، باید به پاکیزگی خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها توجه کرد. در این مورد نیز در قرآن کریم احکام صریحی وجود دارد:

می‌توانیم محرمات دینمان را نیز بخشی از طب پیشگیرانه به حساب آوریم. ضرر مشروبات الکلی، مواد مخدر، گوشت مردار، خون و گوشت خوک از نظر بهداشتی آنقدر واضح است که نیازی به توضیح بیشتر نیست.

نظافت، از مهم‌ترین و مورد تأکیدترین موضوعات در طب و بهداشت پیشگیرانه است. در میان انواع نظافت، بهداشت بدن بدون شک در رتبه اول قرار دارد. اسلام، قرن‌ها پیش از آنکه طب به اهمیت بهداشت بدن پی ببرد، به این موضوع از جنبه‌های جسمی و روحی و سلامت آن پرداخته و اصول و احکام جدی در این زمینه وضع کرده است. این اصول، به ویژه شامل تدابیر مربوط به بهداشت پیشگیرانه بوده و هدف آن حفظ سلامت انسان است. ما قصد داریم این موضوع را در دو بخش مورد بررسی قرار دهیم:

اهمیت طهارت مادی در اسلام به وضوح از آنجا پیداست که آن را شرطی اساسی برای برخی از عبادات و حتی کلید نماز می‌داند. به عنوان مثال، طهارت بدن کلید نماز است که ستون دین به شمار می‌رود.

دین اسلام، طهارت را از ارکان ایمان قرار داده است. همانطور که شرط اول قبول عبادات، طهارت مادی و معنوی است، شرط کمال ایمان نیز طهارت است. پیامبر اکرم (ص) در حدیثی (مسلم، طهارت، 1) فرموده‌اند… طهارت مورد تأکید در اینجا مطلق است؛ یعنی هم طهارت مادی و هم طهارت معنوی را شامل می‌شود. (ابراهیم جانان، بهداشت محیط در اسلام، استانبول 1986، ص 66)

طهارت از نجاست (پاکیزگی مادی)، طهارت از حدث (پاکیزگی معنوی).

حَدَث، نوعی ناپاکی است که از نظر شرعی مانع انجام بعضی از عبادات می‌شود. طهارت از این ناپاکی نیز به دو قسم تقسیم می‌شود: طهارت اکبر و طهارت اصغر.

حالات جنابت، حیض و نفاس موجب وجوب غسل می‌شوند.

عبارت است از: ادرار کردن، مدفوع کردن و سایر مواردی که وضو را باطل می کند و برای نماز گرفتن وضو را الزامی می کند.

بر این اساس، غسل یا وضو به معنای تطهیر از حالت ناپاکی است که نوعی تطهیر معنوی محسوب می‌شود. در قرآن، با امر به وضو، به طهارت مادی و نقش آب در طهارت مادی توجه شده است. همانطور که می‌دانیم، نماز تعبیری از حضور در محضر خداوند است. برای حضور در آن محضر، آمادگی روحی و جسمی لازم است. وضو، پیش‌شرط این آمادگی روحی و به ویژه جسمی است. (سید قطب، فی ظلال القرآن، بیروت ۱۹۸۰، جلد دوم، صفحه ۸۴۹) همانطور که غسل پس از جنابت، حیض و نفاس واجب شده است، شستشوی حداقل یک بار در هفته برای هر مسلمانی توسط پیامبر اکرم (ص) امر شده است.

،

به نجاسات مادی “نجاست” می‌گوییم، یعنی نجاست مادی که به بدن، لباس و محل نماز انسان می‌چسبد. برای صحت نماز، از بین بردن این نجاست شرط است. در این صورت، طهارت از نجاست، به معنای پاک شدن از موادی است که در بدن یا لباس وجود دارد و شرعاً نجس محسوب می‌شوند. مثلاً خون، منی، ادرار یا لباسی که به اینها آلوده شده نجس است. پاک کردن چنین لباسی طهارت است.

تمیزی دست ها.

بهداشت دهان و بینی.

توصیه‌های دیگر در مورد نظافت:

پاکیزگی فطری.

خشکشویی لباس.

نظافت محل.

تصفیه آب.

اشتباه است که پاکیزگی را فقط به پاکیزگی مادی محدود کنیم. زیرا به اندازه پاکیزگی بدن، و حتی قبل از آن، “پاکیزگی قلب”، “پاکیزگی نفس”، “صداقت نیت” و “زیبایی اخلاق” لازم است. اسلام در همه چیز تعادل را رعایت کرده و تعادل بین ماده و معنای انسان را اساس قرار داده است. به این اعتبار، جدا کردن پاکیزگی مادی و معنوی در اسلام غیرممکن است. در بسیاری از موارد، پاکیزگی معنوی و روحی از اهمیت بیشتری برخوردار است، اما به طور کلی هر دو را در هم تنیده می‌بینیم.

“… این هم برای دل‌های شما و هم برای دل‌های آنان پاکیزه‌تر است.”

…خانواده لوط را از شهرتان بیرون کنید. زیرا آنان کسانی هستند که می‌خواهند پاک بمانند (و از زنا و فحشا دوری کنند).

؛

در آياتي نظير «اى پيامبر! كسانى كه با دهانشان مى‌گويند: «ايمان آورديم»، ولى دلهايشان ايمان نياورده است، و در كفر با يكديگر مسابقه مى‌دهند، تو را غمگين نسازند. و در ميان يهوديان نيز كسانى هستند كه به دروغ گوش مى‌دهند، و به قومى كه نزد تو نيامده‌اند گوش مى‌دهند. كلمات را از جاى خود برداشته و تحريف مى‌كنند، و مى‌گويند: «اگر خدا بخواهد، تو نمى‌توانى در برابر او كارى كنى». آنان كسانى هستند كه خدا نخواسته است دلهايشان را پاك كند. براى آنان در دنيا رسوايى است، و در آخرت نيز عذابى بزرگ است.» از پاكى معنوى نيز سخن به ميان آمده است.

یکی از مهم‌ترین مسائل در طب پیشگیری، تغذیه است. حفظ سلامتی و پیشگیری از بیماری‌ها از طریق مصرف کافی و متعادل مواد غذایی، از وظایف اصلی طب پیشگیری به شمار می‌رود.

بهترین راه پیشگیری از بسیاری از بیماری‌ها، تغذیه سالم است. هرچند که سوء تغذیه به تنهایی باعث بیماری خاصی نمی‌شود، اما بسیاری از ناراحتی‌ها، ضعف و بی‌حالی‌ها ناشی از تغذیه نامناسب یا ناکافی است. باید بین گرسنگی و سوء تغذیه تفاوت قائل شد. در گرسنگی، غذا بسیار کم یا اصلاً وجود ندارد. این حالت در قحطی‌های بزرگ، جنگ، محاصره، مهاجرت و غیره دیده می‌شود و باعث بروز بیماری‌های ناشی از سوء تغذیه در سطح وسیع می‌شود.

از آنجا که یکی از اهداف اساسی دین اسلام، حفظ و نگهداری سلامت انسان است، قرآن کریم، کتاب مقدس آن، در این زمینه به نکات قابل توجهی اشاره کرده و از مردم خواسته است تا در این مورد به طور عمیق تفکر کنند.

قرآن کریم با اشاره به نکات قابل توجه در مورد غذا و انواع آن، به غذاهای پروتئینی مانند گوشت، ماهی و شیر که برای رشد، تقویت و ترمیم بدن انسان ضروری و بسیار مفید هستند و امروزه اهمیت آنها بیشتر درک شده است، و همچنین به غذاهای گیاهی و میوه هایی مانند خرما، انگور، گندم، انار، سبزیجات، سیر، خیار، پیاز، عدس، انجیر و زیتون اشاره کرده و توجه ما را به این غذاها جلب می کند. قرآن کریم همچنین از روغن نباتی و عسل شفابخش سخن به میان آورده و به ویژه به اهمیت عسل در درمان اشاره می کند.

قرآن کریم، عناصر تکمیلی لازم برای تغذیه متعادل را نیز نادیده نگرفته است:

مواد غذایی که در قرآن ذکر شده‌اند، حاوی پروتئین، کربوهیدرات و چربی‌های مورد نیاز برای سلامت انسان هستند. ذکر این مواد غذایی در قرآن، برای جلب توجه انسان‌ها به این مواد و بیان نیازشان به آن‌هاست. متخصصان تغذیه در عصر ما نیز همین را می‌گویند. زیرا در تغذیه، انتخاب غذا، تأثیر آن بر سلامت، مضرات پرخوری یا سوء تغذیه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

طنطاوی جوهری، به ویژه در تفسیر آیه 61 سوره بقره که در آن از غذاهای نباتی نام برده شده است، بیان می کند که غذاهای نباتی ذکر شده در این آیه از نظر پزشکی و به ویژه در زمینه طب پیشگیری از اهمیت بالایی برخوردارند و از اهمیت این غذاها در سلامت انسان سخن می گوید.

خداوند متعال در مورد عسل، که هم در طب به عنوان دارو مورد استفاده قرار می‌گیرد و هم در تغذیه از اهمیت بالایی برخوردار است، چنین می‌فرماید:

با نگاهی به آیات الهی، به تغذیه متعادل برمی‌خوریم. مهم‌ترین عنصر غذایی در تغذیه، پروتئین‌ها هستند. از این منظر به قرآن بنگریم: در سوره ذاریات، آیاتی به این مضمون را می‌بینیم. همچنین قرآن کریم از گوشت پرندگان و طیور به عنوان گوشتی لذیذ یاد می‌کند: در مورد برتری پروتئین‌ها نسبت به سایر غذاها، در سوره اعراف می‌خوانیم: اما انسان‌های ناسپاس از خدا خواستند که غذای خوبشان را با غذای پست‌تری عوض کند: این عبارت به وضوح برتری پروتئین‌ها را نسبت به سبزیجات و گیاهان دیگر نشان می‌دهد.

می‌بینیم که از ماهی هم به عنوان منبع پروتئین نام برده شده است. این مطلب در سوره فاطر هم آمده است.

اهمیت شیر تازه نیز با این عبارات بیان می شود: در سوره نحل نیز موارد زیر را می بینیم:

قرآن از میوه‌ها و سبزیجاتی چون خرما و انگور، گندم و انار، سیر، پیاز، عدس، انجیر و زیتون و همچنین عسل سخن به میان آورده است. به طور خلاصه، در این بیان والا، به تمام عناصر غذایی شفابخش برای انسان و تغذیه متعادل اشاره شده است.

به هر نوع خوراکی که موجودات زنده از طریق دهان برای ادامه حیات خود مصرف می‌کنند، «غذا» گفته می‌شود. تغذیه نیز عبارت است از دریافت و مصرف مواد مغذی مورد نیاز برای رشد، نمو، سلامت و طول عمر مولد انسان.

رشد کودکان، عملکرد اندام‌ها، تجدید سلول‌های فرسوده و انرژی مورد نیاز برای انجام فعالیت‌های روزانه، همگی از طریق مواد غذایی و تغذیه تأمین می‌شوند.

در اینجا لازم است به طور خلاصه در مورد تغذیه بیش از حد و نامتعادل و همچنین تغذیه ناکافی و نامتعادل صحبت کنیم.

در تغذیه، به همان اندازه که نوع غذاهای مصرفی مهم است، تعادل و اعتدال در خوردن نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. پرخوری و عدم تعادل در تغذیه، انسان را به چاقی می‌کشاند. در واقع، هر کیلوگرم اضافه وزنی که بر وزن طبیعی بدن افزوده می‌شود، باری بر اعضای اصلی بدن است.

قرآن کریم در این باره می‌فرماید: (اعراف، ۳۱)

پیامبر اکرم (ص) نیز فرمودند:

رسول خدا (ص) که آیه را به زیباترین شکل تفسیر کرده است، در این مورد فرموده است:

این حدیث، بر این نکته تأکید دارد که مسلمان حتماً باید به اندازه و متعادل غذا بخورد و هرگز در خوردن و نوشیدن زیاده‌روی نکند، و این را از الزامات مسلمانی می‌داند.

می‌توان گفت که در صورت تغذیه ناکافی و نامتعادل، اختلالاتی در رشد، نمو و عملکرد طبیعی بدن رخ خواهد داد. تغذیه ناکافی و نامتعادل نه تنها علت مستقیم بسیاری از بیماری‌ها (مانند بری‌بری، پلاگرا، اسکوربوت، ماراسموس، گزروفتالمی، راشیتیسم) است، بلکه در بروز و شدت بسیاری از بیماری‌های دیگر (مانند سرخک، سیاه سرفه، سل، اسهال) نیز نقش دارد. در جوامعی که سوء تغذیه شایع است، نابرابری‌های اجتماعی امری معمول است.

قرآن کریم در مورد سوء تغذیه می‌فرماید: انسان برای تغذیه کافی و متعادل، باید از انواع مواد غذایی حلال که خداوند مقرر فرموده، به اندازه کافی استفاده کند. ترک بعضی از غذاها به دلایل و ملاحظات مختلف، عواقب و زیان‌های پزشکی به بار می‌آورد.

خداوند متعال، خوردن و استفاده از هر نوع خوراکی حلال و پاک را خواسته و کسانی را که از خوردن بعضی از خوراکی‌ها خودداری می‌کنند، سرزنش کرده و می‌فرماید: برای تغذیه سالم و متعادل، لازم است از انواع مختلف خوراکی‌ها استفاده شود.

چاقی ناشی از پرخوری و لاغری ناشی از کم‌خوری و سوء تغذیه، هر دو به یک اندازه برای سلامتی انسان مضر هستند. اسلام و کتاب مقدس آن، قرآن، با امر به مصرف متعادل و کافی از انواع غذاها، انسان را از هر دو حالت محافظت کرده و سلامت انسان را در زمینه تغذیه تضمین نموده است.

قرآن کریم از نظر محتوا و موضوعاتی که در بر دارد، دارای ماهیتی است که دستورات دینی را واجب می‌شمارد، اخلاق را نیکو می‌سازد و انسان‌ها را به هدایت می‌رساند. به طور خلاصه، قرآن که ماهیت آن به این صورت خلاصه شد، از موضوعات بسیار متنوعی نیز سخن می‌گوید. یکی از این موضوعات، بهداشت و سلامت عمومی، یعنی طب پیشگیرانه است که همه را به طور مستقیم تحت تأثیر قرار می‌دهد.

طب اسلامی که منبع آن قرآن و احادیث است، به پیشگیری از بیماری‌ها بیش از درمان آن‌ها اهمیت می‌دهد. بهداشت، طب پیشگیرانه و بهداشت فردی، یعنی حفظ سلامت در وهله اول، در تمام نظام‌های پزشکی مورد توجه قرار گرفته است. اما هیچ نظام دیگری به اندازه دین ما با این آگاهی و اصرار به آن نپرداخته است. هدف نهایی طب مدرن نیز همین است. با وجود تمام امکانات فنی، هنوز ماهیت بسیاری از بیماری‌ها ناشناخته است و بیماری‌های جدیدی به نام “بیماری‌های تمدن” به آن‌ها اضافه می‌شود. بیماران البته باید درمان شوند، اما هدف اصلی باید از بین بردن علل بروز بیماری باشد.

پیشگیری از بیماری های عفونی،

از خوردن و نوشیدن خوراکی ها و نوشیدنی های مضر خودداری کنید،

حفظ بهداشت بدن و سلامت جسمانی و

او دستور داده است که با تغذیه متعادل، سلامت بدن را حفظ کنیم.

همانطور که در این مقاله مختصر تلاش کردیم شرح دهیم، ذکر این موارد در کتاب دینی که تا روز قیامت به تمام بشریت خطاب می‌کند، از اهمیت بسزایی برخوردار است. بنیان طب اسلامی بر انسان سالم و جامعه سالم استوار است. جامعه‌ای متشکل از انسان‌های سالم از نظر روحی و جسمی، در رأس اهداف مورد نظر قرار دارد. از بین بردن هر خطری که سلامت انسان را تهدید می‌کند، امری اساسی است.

با سلام و دعا…

اسلام در پرتو پرسش‌ها