– چه عذرهایی باعث عدم روزه گرفتن می شود؟
برادر/خواهر گرامی ما،
تأمین معاش واجب است. انجام فرائض دینی نیز واجب است. به همین منظور، در اسناد بین‌المللی حقوق بشر، تأمین آزادی دین و وجدان در محیط کار و زندگی کاری، حق کارگران و وظیفه کارفرمایان تعیین شده است. اما این حق، حتی توسط کارفرمایان مسلمان هم، گاهی به طور کامل تأمین نمی‌شود. حتی اگر تأمین شود، به اقتضای ماهیت خود، برخی از مشاغل سنگین و دشوار هستند. برای کسانی که با چنین وضعیتی مواجه می‌شوند، به ویژه در مورد روزه، تسهیلاتی وجود دارد.
اساساً، کار کردن یا به کار گماردن انسان در مشاغل سخت و طاقت‌فرسا که مانع از انجام عبادات به صورت معمول شود، درست نیست. قرار دادن انسان در دو راهی تأمین معاش و انجام سالم عبادات، از نظر حقوق بشر به هیچ وجه قابل قبول نیست. در چنین وضعیتی، اگر جامعه نتواند فرصت‌های شغلی بهتری را برای او فراهم کند و در صورت ترک کار، با احتمال قوی با سختی معیشت روبرو شود، می‌تواند روزه نگیرد. همچنین، کسی که به طور موقت در یک کار سنگین مشغول است و نگران است که روزه گرفتن به سلامتی‌اش آسیب برساند، می‌تواند روزه نگیرد. این افراد در صورت امکان، قضای روزه را به جا می‌آورند، وگرنه به جای روزه، فدیه می‌دهند.
در قرآن، بیماری، سفر و عدم توانایی جسمی برای روزه گرفتن به عنوان عذرهایی ذکر شده است که روزه نگرفتن را مجاز می کند (بقره 2/184-185).
اگر هر دو مورد به حد نهایی برسد و بیم آن رود که شخص بمیرد یا تعادل روانی خود را از دست بدهد، در آن صورت شکستن روزه جایز است. پس از رمضان، در زمان مناسبی، قضای آن روز را به جا آوردن واجب است.
در روزهای گرمی مثل این، هر کس که به نام سلطان در مهمانخانه‌ها خدمت می‌کند و امور را ساماندهی می‌کند، اگر نگران از دست دادن سلامتی یا تعادل روانی خود باشد، می‌تواند روزه خود را افطار کند.
در مقابل، کسانی که در مشاغل بسیار طاقت‌فرسا و فرسوده‌کننده مشغول به کار هستند و در فصل گرما روزه می‌گیرند و نگران از دست دادن جان یا دچار شدن به عدم تعادل روحی و روانی هستند، می‌توانند روزه خود را افطار کنند. (فتح القدیر – کمال ابن همام؛ جلال یلدریم، فقه اسلامی با منابع، انتشارات اویصال: 2/234)
ما می‌دانیم که در قرآن و احادیث، بارها به این نکته اشاره شده است که در دین هیچ تکلیفی که برای انسان‌ها دشوار باشد وجود ندارد و در صورت وجود هرگونه سختی و مشقتی، تسهیلات و رخصت‌هایی برای مکلفین در نظر گرفته شده است. به عنوان بخشی از این اصل کلی، در برخی موارد، اجازه داده شده است که روزه ماه رمضان که واجب است، گرفته نشود.
کسی که نیت روزه را از شب کرده و در روز به سفر مجبور شود، بنا بر مذهب حنفی، بهتر است روزه خود را تمام کند؛ اما اگر آن را بشکند، کفاره لازم نیست. شافعیان و حنبلیان بر اساس روایتی که از پیامبر اکرم (ص) در فتح مکه نقل شده و ایشان تا رسیدن به محلی به نام قَدِید روزه دار بوده و در آنجا روزه خود را افطار کرده اند، معتقدند که حتی روزه ای که از شب نیت شده باشد، در سفر قابل شکستن است. وضعیت جنگی یا درگیری طولانی در جبهه نیز به همین صورت عذر محسوب می شود. در این موارد، شخص باید بر اساس مصلحت سلامتی و وظیفه خود عمل کند.
کسی که به دلیل یکی از این عذرهای ذکر شده نتواند روزه بگیرد، به احترام روزه، روزه داران و ماه رمضان، تا حد امکان نباید این موضوع را آشکار کند.
در مورد نحوه برخورد با تهدید به جان یا عضوی از بدن، برخی از علما گفته‌اند که اگر کسی در مقابل اجبار روزه رمضان را نشکند و به ناحق کشته شود، گناهکار نخواهد بود؛ بلکه به دلیل پایبندی به دینش ثواب بزرگی کسب کرده است. اما نظر غالب این است که در این حالت شکستن روزه درست‌تر است. حتی اگر فردی که تحت تهدید قرار گرفته، عذری مانند سفر یا بیماری که برای روزه داری مجاز است داشته باشد، در صورت عدم شکستن روزه در مقابل اجبار، گناهکار خواهد بود.
با سلام و دعا…
اسلام در پرتو پرسش‌ها
