برادر/خواهر گرامی ما،
تیمم دو یا سه فرض دارد، که به آن رکن هم گفته می شود:
اما در مورد عبادتی که با طهارت و نیت طهارت صحیح است، یا در مورد مباح دانستن نماز برای خود، نیازی به تمایز بین بی وضو بودن و جنابت نیست. تا آنجا که اگر شخص جنب با تیمم قصد وضو کند، باز هم از جنابت پاک شده محسوب می شود.
در کتاب «التبيين» و «فتاوى هنديه» نيز همين مطلب بيان شده است. فتوا نيز بر همين اساس است. در «تاتارخانيه» نيز آمده است: «بر اساس همين فتوا داده مى‌شود».
پس اگر برای نماز جنازه یا سجده تلاوت تیمم کند، با آن تیمم می‌تواند نمازهای فرض را بخواند و کسی در این مورد مخالفت نکرده است. در کتاب‌های «المحیط» و «فتاوی هندیّه» به این موضوع اشاره شده است.
با توجه به این قاعده، لازم است به مسائل زیر توجه شود:
تقریباً همه فقها بر این عقیده‌اند که نماز خواندن با تیمم به این نیت جایز نیست. در فتاوای قاضی خان این مسئله به طور مفصل شرح داده شده است.
کسی که به نیت سجده شکر تیمم کند، بنا بر اجتهاد امام ابوحنیفه و امام ابویوسف، نمی‌تواند با آن تیمم نمازهای فرض را بخواند. اما بنا بر اجتهاد امام محمد، می‌تواند بخواند؛ زیرا این سجده نیز عبادتی است که تقرب به خدا را نشان می‌دهد.
نماز خواندن با تیمم به این نیت جایز نیست. زیرا سلام دادن یا جواب سلام دادن عبادتی نیست که قربت را برساند. در این مورد در فتاوای قاضی خان و فتاوای هندی شرح داده شده است.
به همین نیت، نماز خواندن با تیمم جایز نیست، به نظر سه امام. زیرا تیمم به معنای تقرب به خدا در قالب عبادتی مانند نماز و امثال آن نیست.
غیرمسلمی که ابتدا تیمم کند و سپس مسلمان شود، یعنی با نیت مسلمان شدن تیمم کند، بنابر نظر امام ابوحنیفه و امام محمد، با آن تیمم نماز خواندن جایز نیست. این مطلب در کتاب «الخلاصه» شرح داده شده است.
در بعضی از کتاب‌های فقهی ما
با ضربه اول صورت مسح می‌شود، و با ضربه دوم دست‌ها تا آرنج مسح می‌شوند. این موضوع در کتاب‌های هدایه، بدائع، فتاوی قاضی خان و فتاوی هندیه شرح داده شده است.
هنگام مسح صورت، اگر ریشی وجود نداشته باشد، پوست را مسح می‌کنند، و اگر ریشی باشد، روی ریش را مسح می‌کنند. زیرا مسح در مورد تیمم به معنای پاکیزگی ظاهری نیست، بلکه به معنای پاکیزگی باطنی و آمادگی برای عبادت است. از این رو، لمس ریش سنت نیست. اجتهاد و نظر صحیح در این حد و معناست. در کتاب‌های «معراج الدرایه»، «فتح القدیر» و «فتاوی هندی» به این موضوع اشاره شده است.
هنگام مسح صورت، باید به سفیدی بین گوش و شقیقه توجه کرد؛ زیرا آن قسمت هم جزو صورت محسوب می‌شود. فقهای حنفی به طور خاص بر این نکته تأکید کرده و پس از هشدار لازم، چنین گفته‌اند:
هنگام مسح دست‌ها تا آرنج، نیازی به مسح داخل دست‌ها نیست، زیرا با هر دو بار مسح، داخل دست‌ها نیز مسح شده محسوب می‌شود.
بر اساس اجتهاد ائمه، کفایت نمی‌کند. چنانکه در فتاوای قاضیخان و فتاوای هندی به این مسئله تصریح شده است.
هرچند مطابق سنت نیست، اما جایز است. یعنی تیمم انجام شده، فرائض را به جا آورده محسوب می‌شود. در سراج الوهاج و فتاوای هندیه به این مسئله اشاره شده است.
برای تیمم کردن، برهنه شدن و غلتیدن بر روی خاک کافی نیست، اگر در این حین دست‌ها و صورت با خاک تماس پیدا کند، تیمم به جا آورده شده محسوب می‌شود. در غیر این صورت جایز نیست. همچنین این نوع تیمم به دلیل مخالفت با سنت، مکروه است.
یکی از شرایط تیمم، مسح کردن با حداقل سه انگشت است، درست مثل مسح سر و جوراب‌ها.
(جلال یلدریم، فقه اسلامی با منابع آن، انتشارات اویصال: 1/65-67.)
با سلام و دعا…
اسلام در پرتو پرسش‌ها
