– اگر این آیه منسوخ شده است، پس چرا حکم قبلی هنوز در کتاب ما وجود دارد؟
– یک حکم قدیمی چه فایده ای برای مردم امروزی دارد؟
برادر/خواهر گرامی ما،
ترجمه آیات مربوطه به شرح زیر است:
«زنان شوهرمرده باید چهار ماه و ده روز عده نگه دارند تا بتوانند ازدواج کنند. پس از آنکه عده‌شان به پایان رسید، شما در قبال تصمیمی که آنان در مورد خودشان می‌گیرند، مسئولیتی ندارید. و خدا به هر چه می‌کنید آگاه است.»
(سوره بقره، آیه ۲۳۴)
«شوهرانی که از دنیا می‌روند و همسرانشان را به جا می‌گذارند، وصیت کنند که همسرانشان تا یک سال از خانه بیرون نروند و از اموال به جا مانده از شوهرانشان، معاش خود را تأمین کنند. و اگر خودشان از خانه بیرون روند، در این صورت، شما در قبال اعمال مشروعی که انجام می‌دهند، مسئولیتی ندارید. خداوند، صاحب قدرت برتر، حکم و حکمت کامل است.»
(سوره بقره، آیه 240)
در آیه اول، در مورد زنی که شوهرش فوت کرده و باید مدتی صبر کند، آمده است.
مدت زمان عده چهار ماه و ده روز است.
(به جز در مورد بارداری که در آن زن باید تا زمان زایمان صبر کند) خواه سن زن کم باشد یا زیاد، خواه عادت ماهانه داشته باشد یا نه، خواه ازدواج کرده باشد یا نه، در تمام این موارد، مدت عده زن بیوه به اتفاق نظر علما چهار ماه و ده روز است.
(مقایسه شود با: وهبه الزحیلی، الفقه الاسلامی، 7/638)
به نظر اکثریت علما، در آیه دوم،
“شوهرانی که فوت می کنند، همسرانشان نباید به مدت یک سال از خانه بیرون رانده شوند…”
حکمی که در مورد آن نازل شده بود، بعداً با آیه 234 سوره مشابه نسخ شد.
(نگاه کنید به: الشوکانی، ابن عاشور، تفسیر آیه مربوطه)
اما، بر اساس ترتیب قرآن، تقدم آیه منسوخ بر آیه ناسخ، پذیرش این نظر را دشوار می‌سازد. هرچند گفته‌اند که از نظر نزول، آیه اول بعد از آیه دوم نازل شده است، اما این امر، توجیهی دشوار با ادله دارد.
(ابن عاشور، همان منبع)
بنابراین، مناسب تر است که در مورد نسخ بین این دو آیه سخن نگوییم.
(الجزائري، أيسر التفاسير، تفسير آية مورد نظر)
توضیح معقول تر برای این امر باید این باشد: این آیه دوم،
مربوط به عده (دوره انتظار زن پس از طلاق یا فوت همسر) نیست، مربوط به وصیت است.
بنابراین، در این آیه، به مردانی که به ظاهر در آستانه مرگ قرار دارند، توصیه شده است که برای همسرانشان وصیت کنند تا به مدت یک سال از خانه اخراج نشوند و نفقه آنان تأمین شود. این توصیه واجب نیست، بلکه مستحب است.
(ر.ک. رشید رضا، المنار، المراغی، تفسیر آیه مربوطه)
به طور خلاصه، در آیه اول، زنی که شوهرش فوت کرده است، موظف به رعایت موارد زیر است:
مدت زمان عده چهار ماه و ده روز است.
ذکر شده است. در آیه دوم، شوهرش
یک سال انتظار برای خانه و نفقه در صورت وصیت، مستحب است.
موضوع مورد بحث است.
از این منظر، احکام این دو آیه مکمل یکدیگرند. در هر صورت، زن شوهر مرده باید چهار ماه و ده روز عده نگه دارد. اگر به خانه و نفقه ای که شوهرش وصیت کرده راضی باشد، در این صورت باید یک سال عده نگه دارد. اما اگر بعد از چهار ماه و ده روز از گرفتن خانه و نفقه امتناع کند، مانعی برای خروج او وجود ندارد.
(نگاه کنید به: المنار، منبع پیشین)
بنابراین، هیچ تضادی بین این دو آیه وجود ندارد.
با سلام و دعا…
اسلام در پرتو پرسش‌ها
