“استغفار زبانی بدون پشیمانی قلبی، توبه دروغگویان است.”
آیا می توانید معنای این عبارت را توضیح دهید؟
– اگر شخصی گناه را به طور کامل ترک کند، اما هیچ احساس شرم، خجالت، پشیمانی، ناراحتی یا هرگونه احساس دیگری نداشته باشد، هیچ عذاب وجدانی نکشد و قلبش به معنای واقعی کلمه کاملاً خالی باشد، وضعیت او چگونه است؟
– پس چنین شخصی توبه نکرده محسوب نمیشود، درست است؟ حدیثی در این مورد وجود دارد؛ چطور میتوان خلاف آن را گفت؟
– اگر می‌گویید که حتی چنین شخصی هم توبه کرده است، آیا توضیحی برای آن وجود دارد؟
برادر/خواهر گرامی ما،
ابتدا باید بگوییم که خداوند هیچ چیز را ضایع نمی‌کند. از این رو، هر دعا و هر استغفار، دست‌کم ثواب کلماتی را که از دهان خارج می‌شود، به همراه دارد. اما برای آنکه فردی به معنای واقعی توبه کرده باشد، شرایطی لازم است.
«توبه و استغفار فقط با زبان، توبه دروغگویان است.»
امام غزالی با نقل سخنان برخی از علما، این موضوع را اینگونه شرح می دهد:
«استغفارهایی که از روی قلب نباشد و فقط زبانی باشد، کار دروغگویان است. غفلت و عادت، آن‌گونه که در شخص است…»
استغفرالله
گفتنش، توبه ای از روی ریا است. هنگامی که آتشی را می بیند، در دلش هیچ تأثری احساس نمی کند، بلکه فقط از روی عادت…
«از این آتش به تو پناه می‌برم.»
هر کس چنین بگوید دروغگو است، و حال کسی که استغفار می کند در حالی که در قلبش پشیمانی نیست نیز همین است.”
(غزالی، احیاء، 4/47)
توبه مقبول چند عنصر دارد.
یکی،
ترک کردن گناهی است که مرتکب شده است.
یکی،
پشیمان شدن از گناهی است که مرتکب شده است.
یکی
و مصمم بودن بر این است که دیگر آن گناه را مرتکب نشود.
دیگری،
از این به بعد، راه اطاعت را به جای راه عصیان برگزیدن است. اگر یکی از این عناصر ناقص باشد، توبه نیز ناقص محسوب می شود. پشیمانی، اولین عنصری است که باید به آن توجه شود. و این، نه یک خصلت زبانی، بلکه یک خصلت قلبی است.
– به روایتی از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است که فرمودند:
«توبه نصوح، پشیمانی و ندامت از گناهی است که مرتکب شده‌ای.»
(کنز العمال، ح. ن: ۱۰۳۰۲)
پشیمانی،
حیا و ترس
احساسی است که دربرگیرنده ی آن است.
(غزالی، احیاء، ۱/۱۶۶)
مهمترین عناصر توبه
دانش
(درک معنای اعمالی که در حق خدا انجام داده‌اند)،
پشیمانی و ترک گناهان
می‌باشد.
“پشیمانی/ندامت از جمله شرایط واجب توبه است.” (غزالی، احیاء، 4/7)
پس کسی که معنای گناهی را که مرتکب شده درک می‌کند، از یک سو از خدا به خاطر اعمالش شرم می‌کند، و از سوی دیگر از عذابش می‌ترسد، و با برانگیخته شدن این دو احساس، پشیمان می‌شود.
“زانویش را به زمین می کوبد”
.
– حیا، ترس و پشیمانی… همه از امور مربوط به قلب است. پس، کسی که قلبش در غفلت است…
“با زباندرازی استغفار و توبه کرد”
گفتن آن، توبه واقعی نیست.
با سلام و دعا…
اسلام در پرتو پرسش‌ها
