برادر/خواهر گرامی ما،
ابو هریره (رضی الله عنه) روایت می‌کند: «رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:»
“اینکه درون شما از چرک و عفونت پر شود، بهتر از آن است که از شعر پر شود.”
[بخاری، ادب، ۹۲؛ مسلم، شعر ۷، (۲۲۵۷)؛ ابوداود، ادب ۹۵، (۵۰۰۹)؛ ترمذی، ادب ۷۱، (۲۸۵۵).]
در روایتی دیگر که مسلم از ابو هُدری نقل کرده، آمده است: «رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در حال راه رفتن بود که شاعری به او برخورد و شروع به سرودن شعر کرد. حضرت فرمود:
“شیطان را بگیرید!..”
یا
“شیطان را بگیرید!…”
دستور داد.
توضیح حدیث:
1.
این حدیث، حفظ شعر را مذمت می‌کند.
او این را با پر شدن شکم از چرک مقایسه می‌کند. در روایتی از مسلم، سبب ورود این حدیث نیز ذکر شده است:
“همراه با رسول خدا”
قوس
در حین قدم زدن در روستا، با شاعری روبرو شدیم که شعر می‌سرود. علیه الصلاة والسلام:
“آن شیطان را بگیر – یا آن شیطان را نگه دار – پر شدن شکم آن شخص از چرک برای او بهتر از پر شدن از شعر است.”
فرمود.”
در اینجا، نکوهش شعر امری قطعی است.
یعنی کم و زیادش، خوب و بدش، همه با هم مذمت شده است، بدون آنکه تفاوتی قائل شوند. چنین برخوردی با شعر، با روایات دیگر در تضاد است. علما در این مورد اختلاف نظر دارند.
رئیس جمهور،
شعر خوب را از شعر بد جدا می‌کند،
زمّی آن را “با غلبه شعر بر شخص، یا مذموم (بد) بودن شعر، یا کافر بودن آن شخص” توجیه می کند.
در این شعری که در مقام شرح آن هستیم، تأویل صورت گرفته و به این نکته توجه شده است که زمین مطلق نیست، بلکه مقید است. یعنی،
“اگر کسی تمام وجودش را با شعر پر کند و جایی برای چیز دیگری باقی نگذارد، مورد نکوهش قرار می‌گیرد.”
گفته شده است.
برای کسانی که این درک را دارند، عنوان بابی که بخاری این حدیث را در آن ثبت کرده است، به فهم ما از “قید” در حدیث کمک می‌کند: “باب کراهت شعر در صورتی که بر انسان غلبه کند و مانع ذکر و علم شود.” پس کراهتی که در مورد شعر بیان شده است، مربوط به افراطی است که در این مورد باید از آن اجتناب کرد. پس اگر ذکر و علم بر قلبی غلبه کند، وجود شعری که مذموم نیست، به معنای پر شدن قلب از شعر نیست.
ابن ابی جمره،
“سیر شدن”
او مفهوم را فقط به اشعاری که قلب را آنقدر مشغول می کند که واجبات و مستحبات را به فراموشی بسپارد، محدود نمی کند؛ بلکه هر نوع دانش و فرهنگی را که باعث سختی قلب و دوری از خدا، ایجاد شک و وسوسه در عقیده، و سردی، قهر، کینه و بغض بین مردم شود، مانند سخنان سجع دار، سحر و جادو و غیره، نیز شامل می شود.
این وسعتی که ابن ابی جمره به مفهوم حدیث بخشیده است، برای این است که انسان امروزی از هر نوع هوای دینی جدا شده و از معنویت دور شود.
-توسط کمیته های قدرت نامرئی-
این فعالیت‌ها، که به صورت آگاهانه و نظام‌مند انجام می‌شوند، گاهی هنر، گاهی ورزش، گاهی فولکلور، گاهی سیاست، گاهی شایعه، پیشگویی، فال، فوتوریسم، مجله، معما و غیره را به ذهن متبادر می‌سازند. زیرا این فعالیت‌ها، هرچند برای تعداد اندکی از افراد معنایی داشته باشند، برای اکثریت قاطع، چیزی جز مشغولیت بیهوده و “دام شیطان”ی که بین بنده و خدا قرار گرفته، نیست. سخن ابن ابی جمره که می‌گوید: “پر شدن قلب از چرک، از پر شدن آن از اینها بهتر است”، با روح حدیث موافق است.
2.
نکته قابل توجه در این حدیث، لحن تند و مبالغه آمیز رسول الله (صلی الله علیه و سلم) در مذمت شعر است.
“اغراق آمیز”
می‌گوییم، زیرا همانطور که در روایات بعدی خواهیم دید، موضع پیامبر اکرم (ص) در قبال شعر همواره به این سختی نبوده است، بلکه ایشان به شعر جایگاه داده‌اند.
ابن حجر
او این سختی را با علاقه افراطی به شعر که در مخاطبان حضرت محمد (ص) دیده می شد، توجیه می کند و می گوید:
“زیرا مخاطبان او کسانی بودند که به شعر بسیار ارج می‌نهادند و به آن توجه و اشتغال فراوان داشتند. از این رو، آنان را از شعر بازداشت تا به قرآن و ذکر خدا و عبادت روی آورند…”
می گوید.
او اضافه می‌کند که بعد از انجام این اعمال به مقدار لازم، مشغول شدن به چیز دیگری (به شرطی که از نوع مذموم نباشد) ضرری نخواهد داشت.
3. آرک،
همانطور که در معجم البلدان آمده است، این روستا یکی از روستاهای تابع طائف است و در فاصله 78 مایلی مدینه قرار دارد.
(نگاه کنید به: پروفسور دکتر ابراهیم جانان، ترجمه و شرح کتب سته)
با سلام و دعا…
اسلام در پرتو پرسش‌ها
