برادر/خواهر گرامی ما،
ترجمه آیه مربوط به این موضوع به شرح زیر است:
«ای مؤمنان، از گمان بد بپرهیزید، زیرا بعضی از گمان‌ها گناه است. و از عیب‌جویی و تجسس در امور پنهانی یکدیگر بپرهیزید، و از غیبت کردن یکدیگر دوری کنید. آیا کسی از شما دوست دارد گوشت برادر مرده خود را بخورد؟ از آن کراهت دارید! پس از خدا بترسید، همانا خدا توبه‌پذیر و مهربان است.»
(سوره حجرات، آیه 12)
یک مسلمان باید نسبت به برادران مسلمان دیگر خود حسن نیت (خوش‌گمانی) داشته باشد.
زیرا این از مقتضیات دین ماست. همچنین دفع فتنه چنین رفتاری را ایجاب می‌کند. باید نسبت به یکدیگر حسن ظن داشته باشیم و به عنوان مؤمن به یکدیگر اعتماد کنیم.
خوب اندیشیدن درباره یک شخص و اعتماد کردن به او،
نباید مانع از اتخاذ تدابیر لازم در مورد او شود. این یک قاعده کلی و حتی ضروری است. همانطور که به برادر مسلمان خود به خاطر ایمانش اعتماد داریم و در مورد او بدگمانی نداریم، به دلیل نفسانی بودنمان نیز احتمال ارتکاب عمل بد از سوی هیچ یک از ما بعید نیست. حسن ظن به یک شخص و احتیاط در قبال او نباید به عنوان دو امر متضاد تلقی شود. زیرا…
برای جلوگیری از ایجاد توهمات و سوء ظن های بی اساس
بهتر است به تدابیر لازم متوسل شد. زیرا این تدابیر هم انسان را از سوءظن حفظ می‌کند و هم از این طریق از ارتکاب گناه باز می‌دارد.
همه گمان‌ها و حدس‌ها نه، اما بعضی از گمان‌ها از حالت غیبت‌گویی رهایی نمی‌یابند. امام غزالی این را…
‘غیبت با قلب’
به صورت زیر تعریف کرده است؛
‘اینکه انسان عیب و نقص خود را به خودش بگوید’
حتی آن را رد کرده است؛ قلب و غیبت را،
‘بدون آنکه با چشم خود بدی را ببیند و با گوش خود بشنود، به کسی گمان بد بردن’
به این صورت توصیف کرده است. (نگاه کنید به: غزالی، کیمیای سعادت، انتشارات مروه، ص. 388)
بنابراین، سوء ظن و گمان بد حرام است و نوعی غیبت قلبی محسوب می‌شود.
اگر این غیبت قلبی به شخص دیگری بازگو شود، گناه دوچندان خواهد بود و
«اگر آنچه می‌گویی در او هست، غیبتش را کرده‌ای؛ و اگر نیست، به او تهمت زده‌ای.»
(ابوداود، ادب ۴۰)
بر اساس حدیث، گناه بزرگتری مرتکب می شود. از این نظر
گناه هم با قلب و هم با زبان
هم پردازش شده و هم
افترا زده شده
به معنای آن است.
بنابراین، قبل از هر چیز باید از سوءظن و بدگمانی پرهیز کرد تا از ارتکاب همه این گناهان در امان باشیم. همانطور که مهم است که اجازه ندهیم سم وارد بدنمان شود، به همان اندازه مهم است که اجازه ندهیم سوءظن وارد روحمان شود. زیرا تخریبی که سم پس از ورود به بدنمان به بار می‌آورد بسیار بزرگ خواهد بود. به همین ترتیب، اجازه دادن به سوءظن و بدگمانی در روحمان نیز می‌تواند به نتایج بسیار خطرناکی منجر شود. یکی زندگی دنیوی ما را تهدید می‌کند و دیگری زندگی ابدی ما را. از این رو، در مورد پرهیز از آن چه که زندگی ابدی را تهدید می‌کند، باید دقت بیشتری به خرج داد.
از طرف دیگر،
سوءظن و گمان ناروا، حق‌الناس را نیز به دنبال دارد. این در اصل، جرمی است که در حق انسان‌ها روا داشته می‌شود و بخشش آن در دست کسانی است که مورد سوءظن و گمان قرار گرفته‌اند. از این رو، اگر بدون دلیل، نسبت به اخلاق و شرف بی‌گناهی سوءظن ببریم و سوءظن خود را درست بپنداریم، بهای سنگینی خواهیم پرداخت. به اشتراک گذاشتن این سوءظن و گمان با دیگران، نه تنها گناه را سنگین‌تر می‌کند، بلکه بار مسئولیت را نیز به همان اندازه افزایش می‌دهد.
یکی از مهمترین زیان‌های سوءظن، جستجوی مخاطب برای انرژی روانی منفی است که محتوای بدگمانی، عقیده و حدس را تشکیل می‌دهد و در نهایت، آنکه ناحق است را می‌یابد.
این به معنای نابود شدن روح توسط این انرژی روحی است.
برای این نتیجه
مهم این نیست که غیبت آشکار باشد یا پنهان، مهم بار عاطفی آن است.
مهم است. (نگاه کنید به: محمد بوزداغ، هوش معنوی)
در آیه ای که به طور خلاصه معنایش را بیان کردیم، برادری را خدشه دار می کند.
سه رفتار نامناسب
ممنوع شده است:
بدگمانی، تجسس
و
غیبت
.
تلاش برای آگاهی از امور خصوصی دیگران بدون اجازه آنها، به معنای تجاوز به حریم خصوصی است و به طور کلی ممنوع است.
ممنوعیت تجسس،
که یک حق انسانی است
“حریم خصوصی”
در این راستا، این عمل جزو افعالی است که از حریم خصوصی محافظت می کند.
حدیث زیر از این جهت قابل توجه است که نشان دهنده طرز فکر و به ویژه حسن ظن یک مسلمان نسبت به برادر مسلمان دیگرش است:
«من دیدم که پیامبر خدا (ص) کعبه را طواف می‌کرد و می‌فرمود:»
«(ای کعبه!) تو چه زیبا هستی و بوی تو چه خوش است. من از عظمت تو و عظمت حرمت تو در شگفتم. سوگند به خدایی که جان محمد (ص) در دست اوست، حرمت مؤمن نزد خدا از حرمت تو به مراتب بیشتر است. حرمت مال و خون مؤمن و حرمت سوءظن به او (از تو) برتر است.»
(بخاری، ادب، 57، 58؛ مسلم، بر، 28-34؛ ابو داود، ادب، 40-56)
در این حدیث شریف، حضرت پیامبر (ص) در مورد یک مسلمان…
خوش‌گمانی
اهمیت حضور در آنجا را به همراه اهمیت جان و مال او یادآور می‌شود. زیرا خوب یا بد شناخته شدن یک انسان، به ویژه در ارتباط با شرف و حیثیت او، به مراتب از اهمیت بالایی برخوردار است و در جایگاه خود، دست کم به اندازه مال و جان اهمیت دارد.
سوء ظن
از آنجا که فتنه و فساد منشأ همه ناآرامی ها و دشمنی ها است، به همان اندازه زیانبار بوده و از نظر دینی ممنوع است.
از طرف دیگر،
گسترش سوءظن، شایعه و غیبت در میان مسلمانان و در نتیجه رواج فتنه و فساد، باید به عنوان یک فاجعه اجتماعی تلقی شود. زیرا یکی از مهمترین ارکان پایداری جامعه، وحدت و همدلی است. و قویترین پیوند برای تحقق این امر، محبت، احترام به حق و قانون است.
همچنین، هشدار این آیه نشان می‌دهد که انسان در قبال حسن ظن مسئول است. یعنی باید رویدادها و موقعیت‌هایی را که می‌بیند و با آن مواجه می‌شود، به نیکی تعبیر کند، به خوبی بیندیشد و به خوبی بنگرد و با این اندیشه و نیت، همه را از خود برتر بداند.
سوءظن، انسان را همواره به افکار منفی سوق می‌دهد و خوش‌بینی را در او از بین می‌برد. با سوءظن نمی‌توان به یک رویداد یا کار نگاه کرد. نتایج سوءتفاهم‌هایی که به نظر منفی می‌رسند یا ناشی از ارتباط ناقص یا درک نادرست هستند، به خیر تعبیر نمی‌شوند. بدین ترتیب، با افزایش سوءظن، فرد به بیماری انتقادگری مبتلا می‌شود. او شروع به انتقاد از همه چیز و همه کس می‌کند. تمام اعمال و حرکات آنان را با بدگمانی تفسیر کرده و از آنان انتقاد می‌کند. حتی در انتقاد پیشروی کرده و به سرزنش و غیبت می‌رسد. شاید بعد از مدتی، غیبت‌هایی که در دل صورت می‌گیرد، به زبان آید، با تهمت آراسته شود و عمل صاحبش را بسوزاند.
بهترین راه برای مصون ماندن از بیماری سوءظن، اندیشیدن و دیدن زیبایی‌هاست. باید چشم را بر زشتی‌ها و چیزهایی که به سوءظن می‌انجامد، بست. با این کار، چشم، قلب و ذهن به مناظر زیبا مشغول خواهند شد؛ عیب و نقص خود را خواهند دید و عیب و نقص دیگران را نخواهند دید؛ به اشتباهات و نقص‌های خود آگاه خواهند بود و از ذره‌بین سوءظن برای دیدن عیب‌های دیگران استفاده نخواهند کرد. با ذره‌بین حسن ظن به زیبایی‌ها خواهند نگریست. قلب و ذهن خود را با سوءظن آلوده و مشغول نخواهند کرد.
اگر برادران و خواهرانی داریم که نسبت به یکدیگر سوءظن دارند، باید هرچه زودتر از برادر یا خواهر خود طلب بخشش کنند و هم خودشان و هم به خاطر گناهانشان توبه کنند و هم برای کسانی که به آنها سوءظن داشته اند دعا کنند.
لازم به ذکر است که،
ما در قبال تصاویری و افکاری که بدون اراده به ذهن و تخیل ما خطور می‌کنند، مسئولیتی نداریم. مسئولیت فقط در قبال اعمال ارادی است. یعنی انسان با اراده و اختیار خود کاری را انجام می‌دهد و مسئولیت آن را نیز بر عهده می‌گیرد. اما در مورد افکار بد، اراده شخص دخیل نیست. به عبارت دیگر، شما با اراده خود تصمیم به اندیشیدن به بدی‌ها نگرفته و آن را عملی نکرده‌اید. بنابراین، در این مورد مسئولیتی هم ندارید. اینها را وسوسه‌های شیطان دانسته و نباید زیاد به آن توجه کرد.
برای اطلاعات بیشتر کلیک کنید:
سوء ظن (سوءِ ظن)
با سلام و دعا…
اسلام در پرتو پرسش‌ها
