من فردی نیستم که به راحتی انتقاد را بپذیرم و به همین دلیل، وقتی در معرض انتقادات یا نظراتی قرار می‌گیرم که خوشم نمی‌آید، در ذهنم نسبت به برادر مسلمانم فرضیه‌های منفی زیادی می‌سازم؛ احساسات خصومت و کینه در من شکل می‌گیرد، نمی‌توانم جلوی آن را بگیرم و به مسائل ساده گیر می‌کنم. چه باید بکنم؟ آیا این وسوسه است؟ آیا هیچ حقی با من نیست؟
برادر/خواهر گرامی ما،
خوش‌گمانی نسبت به انتقادها و سرزنش‌های برادران دینی، عبادت است.
همچنین ممکن است باعث شود تا برخی از کمبودها و نقص های خود را ببینیم.
از آنجا که در هر چیزی خیری نهفته است، اینها باعث شکستن غرور ما و هوشیارتر شدنمان می شود. بدین ترتیب، در دام نفس و شیطان خود نمی افتیم.
از طرف دیگر، انتقاد از نظرات یا رفتارهای ما، ما را از غرور نجات می‌دهد. و این از خودستایی و تورم خودخواهی ما بهتر است. ما بر این باوریم که با نگاه کردن به این جنبه‌های موضوع، راحت‌تر خواهیم بود.
خوش‌گمانی:
تفسیر مثبت از چیزی که در مورد آن حکم قطعی وجود ندارد.
سوء ظن:
تفسیر نادرست از چیزی که در مورد آن حکم قطعی وجود ندارد.
«ای مؤمنان! از گمان بد بپرهیزید، زیرا بعضی از گمان‌ها گناه است. و از عیب‌جویی یکدیگر بپرهیزید، و از غیبت کردن یکدیگر بپرهیزید. آیا دوست دارید که گوشت برادر مرده خود را بخورید؟ پس از آن متنفر شدید. پس از خدا بترسید، همانا خدا توبه‌پذیر و مهربان است.»
(سوره حجرات، آیه 12)
گمان،
“گمان کردن، تخمین زدن”
به معنای آن است.
خوش‌گمانی
،
به جنبه مثبت کاری که می توان آن را به خوبی و بدی تعبیر کرد، نگاه کردن.
یعنی. برعکس این
سوءظن
بودن
“منفی‌نگری به همه چیز، تعبیر بد از اعمال و رفتار مردم است.”
در جایی که یقین وجود دارد، جایی برای گمان نیست. مثلاً، اگر کسی آشکارا کفر را ترویج کند، در این مورد گمانی وجود ندارد و به کفر آن شخص حکم می‌شود؛ اما اگر از دهان یک مؤمن سخنان کفرآمیز خارج شود، به جای آنکه فوراً به او برچسب کافر بزنیم، بهتر است راه حسن ظن را در پیش بگیریم و تصور کنیم که آن سخن را از روی جهل گفته است نه از روی کفر، و این روش از نظر احتیاط و دوراندیشی مناسب‌تر است.
مهمترین دلیلی که انسان را به بدگمانی سوق می دهد،
این ناشی از اختلال در مزاج یا انحراف در نظام زندگی اوست. انسانی که همواره دیگران را فریب می‌دهد، به سخنان همه با سوءظن می‌نگرد و در هر کاری به دنبال نیرنگ و دسیسه می‌گردد.
قطعه‌ای عبرت‌آموز از رسائل نور که این معنا را به ما می‌آموزد:
«آری، انسان به حسن ظن مأمور است. انسان باید همه را از خود برتر بداند. اخلاق بد خود را با سوء ظن به دیگران تعمیم ندهد. و بعضی از اعمال دیگران را، چون حکمت آن را نمیداند، تقبیح نکند.»
(مثنوی نوریه، قطره، ص.۶۶)
مهمترین کاربرد حسن ظن، در مصیبت‌ها و بلاهایی است که از اراده انسان خارج است، و آن این است که در آن حکمت و رحمتی از جانب تقدیر را در نظر گرفته و از شکایت و عصیان بپرهیزیم. رسول خدا (ص) این معنا را با این حدیث شریف به ما آموخته‌اند:
«اکنون برای ما لازم است که به جنبه‌های مثبت، زیبا و دل‌انگیز هر چیز بنگریم تا حالات بی‌معنی، بیهوده، زیان‌آور، آزاردهنده، زشت و زودگذر توجه ما را به خود جلب نکرده و قلب ما را مشغول نسازد.»
(شعاع ها، ص. 509)
خوش‌گمانی،
حسن ظن شاخه‌ای مهم از اخلاق نیکو است. نفس و شیطان دشمن این خصلت نیکو هستند. پس ما نیز باید با تمام توان خود تلاش کنیم تا گرایش خود را به حسن ظن معطوف کرده و نفس خود را از سوء ظن بازداریم.
ترک خودخواهی در تبلیغ و ارشاد
در لحظه گفتگوی دو نفره با مخاطبی که حق و حقیقت به او بیان می‌شود، باید دقت شود که موضوع به بحث و جدل کشیده نشود. زیرا در بحث و جدل، آنکه سخن می‌گوید، نه حق، بلکه خودخواهی و غرور است. به همین دلیل، هر قدر هم که سخنان ما و آنچه خواهیم گفت، قانع‌کننده و ادبی باشد، هیچ تأثیری بر مخاطب نخواهد گذاشت و مورد قبول واقع نخواهد شد.
وقتی از دیدگاه روانشناختی به موضوع نگاه می کنیم
در این صورت، بیهودگی و ناکارآمدی مناظره آشکار خواهد شد. زیرا همانطور که ما در آمادگی برای مناظره تلاش می‌کنیم تا با افکار و اندیشه‌هایی که حریف را شکست دهد، خود را مجهز کنیم، مخاطب ما نیز به همان اندازه آمادگی دارد. او حتماً با دلیلی در مقابل دلایل ما پاسخ خواهد داد و سخنرانی به یک دور باطل خواهد افتاد که حتی با روزها صحبت کردن هم به هیچ نتیجه‌ای نخواهیم رسید.
انسان، ان شاء الله، تا زمانی که افکار بد درونی خود را آشکار نکند، مورد بازخواست قرار نخواهد گرفت.
با سلام و دعا…
اسلام در پرتو پرسش‌ها
