ریا چیست؟ نشانه های ریا چیست؟

– نشانه های ریا چیست؟

– مزایا و معایب آن چیست؟

– در مورد ریا چه آیه، حدیث، سخن صحابه و علما وجود دارد؟

– برای در امان ماندن از ریا، به جز پنهان‌کاری، چه روش‌هایی باید به کار گرفته شود؟

– بعد از مبتلا شدن به ریا چه باید کرد؟ چگونه می توان از آن رهایی یافت؟

– آیا باید از محیطی که در آن ریاکاری می‌شود، دوری کرد؟

– این موضوع طولانی را به طور مفصل و عمیق مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار دهید.

پاسخ

برادر/خواهر گرامی ما،

سعی خواهیم کرد به طور خلاصه به سوالات شما پاسخ دهیم. با این حال، برای جزئیات بیشتر، توصیه می کنیم به منابعی که در پاسخ ها ذکر شده است مراجعه کنید.

ریا،



عمل و عبادتی را که برای خدا باید انجام شود، برای خودنمایی به بندگان انجام نده.

اصطلاح اخلاق به معنای آن است.

در لغتنامه

“دیدن”

به معنای

نظر

مشتق شده از ریشه

ریا (رئا)

، در احادیث و آثار مربوط به اخلاق –

سُمّاع


(در پی شهرت بودن)

همراه با کلمهٔ-

“رفتار به گونه‌ای که دیگران را متقاعد کند که او دارای ویژگی‌های برتری است، با اهداف دنیوی مانند کسب اعتبار و منفعت.”

به صورت زیر شرح داده می شود.

ریا؛



–

«ترک اخلاص در عمل به خاطر جلب رضایت غیر از خدا»


(التعریفات، ماده “ریا”)؛


–

“تظاهر به اطاعت از خدا برای جلب رضایت بندگان”


(غزالی، إحیاء، III، 297)؛


–

«عبادت را جز برای خدا انجام مده، از عبادت برای رسیدن به منافع دنیوی استفاده مکن؛ و نیکی را نه به قصد اطاعت از فرمان خدا، بلکه برای خودنمایی به مردم انجام مده.»


(قرطبی، ۵، ۴۲۲؛ ۲۰، ۲۱۲)؛


–

“انجام عبادت به صورت آشکار تا مردم آن را ببینند و قدردانی کنند”


(ابن حجر، XXIV، 130)

و غیره، به این صورت تعریف شده است.

در قرآن کریم


مفهوم ریا در سه آیه به صورت اسمی آمده است.

(بقره، 2/264؛ نساء، 4/38؛ انفال، 8/47)،

فعل در دو آیه

(نساء، 4/142؛ ماعون، 107/6)

به عنوان … در نظر گرفته می شود.

در دو آیه اول، کسانی که بدون نیت عبادت و بدون در نظر گرفتن رضای خدا، فقط برای خودنمایی صدقه می دهند، در آیه سوم کسانی که برای خودنمایی و شهرت در جنگ شرکت می کنند و در دو آیه دیگر کسانی که برای خودنمایی نماز می خوانند، مورد نکوهش قرار گرفته اند.

در احادیث


هم کلمه ریا و هم مشتقات آن به کار رفته است. حضرت پیامبر (ص)،

«من از شرک پنهان و شهوت برای امت خویش نگرانم.»

و در پاسخ به این سوال که “آیا بعد از شما هم شرک وجود خواهد داشت؟” گفت:

«بله، اما نه به صورت پرستش خورشید، ماه، سنگ و بت، بلکه مردم عبادتشان را از روی ریاکاری انجام خواهند داد.»

پاسخ داد.

(مسند، جلد چهارم، صفحه ۱۲۴)

در یک حدیث قدسی، خداوند متعال،


«هر کس در عملی که انجام می‌دهد، غیر از من، شریکی برای من قرار دهد، من هم او را و هم شریکش را رد می‌کنم.»


فرموده است

(مسند، جلد دوم، صفحات ۳۰۱ و ۴۳۵؛ مسلم، زهد، ۴۶؛ ابن ماجه، زهد، ۲۱).

رسول اکرم ریا را

شرک اصغر

وصف کرده است که خداوند در روز قیامت به کسانی که به ریا و تظاهر عبادت و خیرات کرده‌اند، جزای اعمالشان را خواهد داد.

«ای ریاکاران! بروید و آن کسی را که اعمالتان را در دنیا برای او به ریا و تظاهر انجام دادید، جستجو کنید، ببینید آیا او را خواهید یافت؟»

اعلام کرد که با خطاب قرار دادن آنها به این شکل، آنها را از محضر خود اخراج خواهد کرد.

(مسند، جلد ۵، صفحات ۴۲۸ و ۴۲۹).

در حدیث دیگری آمده است که در روز قیامت از کسانی که خداوند در دنیا به آنان نعمت بخشیده است، سؤال خواهد شد که در مقابل این نعمت‌ها چه اعمالی انجام داده‌اند.

– بعضی از آنان تا زمان شهادت در راه او جنگیدند،

– بعضی ها برای رضای او علم آموختند و قرآن خواندند،

– و بعضی ها هم خواهند گفت که به خاطر رضای او سخاوتمندانه صدقه دادند،

اما

به آنان خبر داده خواهد شد که این اعمال را در واقع برای ریاکاری انجام داده‌اند و در نهایت به سزای اعمالشان خواهند رسید.

ذکر شده است.

(مسند، جلد دوم، صفحه ۳۲۲؛ مسلم، اماره، ۱۵۲؛ نسائی، جهاد، ۲۲)

در یک حدیث هم

خداوند، شرارت‌های پنهان کسانی را که به دنبال شهرت از طریق عبادت و کارهای خیر هستند، آشکار خواهد کرد و ریاکاری کسانی را که با ریا عمل می‌کنند، برملا خواهد ساخت.

بیان شده است.

(مسند، ۵، ۲۷۰؛ بخاری، رقاق، ۳۶، احکام، ۹؛ مسلم، زهد، ۴۷، ۴۸)

در آیات و احادیث

به دلیل خطرات معنوی که در مورد آن گزارش شده است، در منابع اخلاق و تصوف به موضوع ریا اهمیت ویژه‌ای داده شده است. حارث بن اسد محاسبی، از جمله نخستین دانشمندانی است که به طور نظام‌مند به موضوع ریا پرداخته و در اثر خود به نام «الرعایة لحقوق الله» بخش مفصلی را به این موضوع اختصاص داده است.

(صفحات 153-306)؛

در این اثر به موضوعاتی چون تعریف و ماهیت ریا، انواع آن، ارتباط آن با نیت، اخلاص و حیا، دلایل روانشناختی ریاکاری، نتایج زیانبار آن از نظر اخلاقی و نشانه های ریاکاری پرداخته شده است.

درجات سنگین و سبک ریاکاری حسابدارانه

بیان می‌کند. سنگین‌ترین آن این است که بنده عملی را که باید برای خدا انجام دهد، برای خودنمایی به مردم انجام دهد، و سبک‌ترین آن این است که عبادتی را که باید فقط برای خدا انجام شود، هم برای رضایت خدا و هم برای جلب رضایت بندگان انجام دهد.

(age، ص. 163-178)

بازتاب بیرونی حس ریا

محاسبی با اشاره به پنج شکل ریا، آنها را به صورت زیر برمی شمارد: تظاهر به دینداری در بدن، ظاهر، گفتار، عمل و روابط با اطرافیان.

به عنوان مثال،

یک شخص؛

– برای نشان دادن نگرانی خود از آخرت، چهره ای غمگین به خود می گیرد.

– برای اینکه روزه بودنش معلوم شود، صدایش را آهسته و چشمانش را بی فروغ می کرد؛

– ظاهر ژولیده و نامرتب، مانند عابدان و زاهدان؛

– تلاش او در سخنرانی‌هایش برای القای این تصور که فردی حکیم، عالم و اهل ذکر است؛

– طولانی کردن نماز با ماندن طولانی در ارکان آن مانند رکوع و سجده، و همچنین به نمایش گذاشتن چهره ای از یک فرد متدین و دقیق در عبادات خود مانند روزه و حج؛

– به منظور القای این حس که از اهل علم و دین است و در علم و دین به مرتبه بالایی رسیده است، با علما و عابدان معاشرت می کند.

این شامل نمونه‌هایی از این پنج شکل است.

محاسبی بیان می‌کند که افراد دلبسته به زندگی دنیوی به پنج طریق تظاهر می‌کنند، اما ریاکاری که با ظاهری از دینداری انجام می‌شود، از آن بدتر است.

به نظر می‌رسد که غزالی در کتاب «إحياء علوم الدين» که به طور گسترده از اثر محاسبی بهره برده است، تحلیل‌های روانشناختی و تربیتی قابل توجهی در مورد این موضوع ارائه کرده و خلاصه‌ای از درک اسلامی در این مورد را به نمایش گذاشته است.

غزالی، یکی از چهل بخش اصلی اثر خود را به این موضوع اختصاص داده است:

«نکوهش جاه‌طلبی و ریاکاری»

تحت عنوان

(III, 274-335)

پس از بررسی عمیق اشتیاق به مقام و منزلت در انسان ها، او این را نتیجه ای از آن اشتیاق می دانست؛

– آیات و احادیث مربوط به ریا را ذکر کرده است،

– مثال‌هایی از سخنان بزرگان دین آورده است،

– سپس تعریف، ماهیت و راه های بروز ریا، درجات گناه بودن آن، و درمان ریا؛

– حکم شرعی انجام گناهان به صورت علنی یا پنهانی، و ترک عبادات به خاطر ترس از ریاکاری؛

– بنده در هر حال به این اهمیت بدهد که اعمالش را فقط خدا بداند.

لازم است

بر موضوعاتی از قبیل … تمرکز کرده است.

غزالی همچنین درجات مختلف ریا را از نظر تأثیری که بر قبول اعمال دارد، برشمرد.

اینجا

هرچه خودنمایی و تظاهر بیشتر شود، زیان ریاکاری نیز بیشتر خواهد شد، و هرچه رضای خدا، نیت عبادت و انتظار ثواب بیشتر شود، زیان ریاکاری کمتر خواهد شد.

توضیح داده شده است.

خطرناک ترین ریاکاری،


ریا آن است که انسان تعظیمی را که در قلب فقط باید به خدا اختصاص داده شود، به غیر خدا اختصاص دهد؛ زیرا این شخص هرچند به ظاهر از خدا اطاعت می‌کند، در واقع از غیر خدا اطاعت می‌کند. از این رو ریا شرک پنهان محسوب شده است.

(إحياء، ٣، ٣٠١-٣٠٥)

ریاکاری، به ویژه از سوی صوفیان و دیگر علمای اسلام، شرک پنهان یا نفاق به شمار آمده است.

ابن حزم، ریا و شهوت شهرت را شرارتی نزدیک به شرک می‌داند.

(الأخلاق، ص ٣٨)

به نقل از قشیری، فضیل بن عیاض گفته است: ترک عمل به خاطر ترس از سرزنش، ریا است و عمل کردن برای نشان دادن به مردم، شرک است و رهایی از این دو عیب، اخلاص است.

(الرسالة، ٢، ٤٤٦)

به نظر صوفیان، انسان ریاکار به منافق شبیه است. ریا در درون کسانی که از حمایت الهی برخوردار نیستند، همچون مورچه ای در حال جنب و جوش است.

(جمال‌الدین الشاذلی، ص. ۴۲، ۴۳).

به همین دلیل

احساس ریا را فقط اهل اخلاص درک می کنند.

تنها اهل عنایت، کسانی که از باطل شدن اعمالشان بیم دارند، می توانند درک کنند که این چقدر زیانبار است.

(سراج، ص. ۲۹۰؛ محاسبی، آداب النفوس، ص. ۱۴۸-۱۴۹).

عمل خالص یک صوفی،

«عملی که آنقدر پنهان است که حتی فرشته نویسنده هم آن را نمی‌بیند و صاحب عمل هم از آن آگاه نیست تا به آن ببالد.»

… توصیف کرده است.

(کلاباذی، ص. ۹۹)

تا چه حد ریا بر اعمال اثر منفی می گذارد؟

این موضوع در منابع نیز مورد بحث قرار گرفته است.

بر این اساس، اصل در اعمال، پنهان‌کاری است، زیرا پنهان‌کاری باعث اخلاص و دوری از ریا می‌شود.

با این حال، مواردی نیز وجود دارد که انجام اعمال به صورت آشکار نه تنها اشکالی ندارد، بلکه مفید هم هست.

در واقع، در قرآن کریم،


«اگر صدقات خود را آشکارا بدهید، چه خوب! و اگر آن را به فقرا پنهانی بدهید، این برای شما بهتر است.»


دستور داده شده است.

(سوره بقره، آیه 271)

همچنین


حج، جهاد، نماز جمعه

اعمالی که پنهان کردنشان غیرممکن است، مثل

همچنین، اعمالی که به صورت پنهانی قابل انجام هستند، مانند نماز، روزه و صدقه، اگر به صورت آشکار انجام شوند، فضیلت بیشتری دارند، به این منظور که برای مردم الگو باشند و آنان را به اعمال نیک تشویق کنند.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: هر کس اینگونه رفتار کند،

هم به خاطر عملش و هم به خاطر اینکه الگویی برای دیگران است، دو برابر پاداش خواهد گرفت.

اعلام کرد.

(مسند، ج ٢، ص ٣٩٧، ٥٠٥؛ مسلم، زکات، ٧٠؛ ابو داود، سنت، ٦)

برای اینکه مردم شهادت دهند که او مؤمن است و مانند او رفتار کنند.

هیچ مانعی برای عبادت علنی او وجود نداشته است.

همچنین

اعلام و آشکار کردن حقوق واجبات و انجام علنی آنها

به معنای آشکار کردن اسلام و شعائر آن است.

(فخرالدین رازی، VII، 73-75؛ قرطبی، V، 423؛ XX، 213)

در هر صورت، مهمترین نکته این است که اخلاص کامل باشد.

اگر چنین خطری وجود نداشته باشد، آشکارا عمل کردن برای سرمشق و پیشگام شدن فضیلت است؛ اما اگر از خطر ریاکاری بیم باشد، بر این اتفاق نظر است که پنهان‌کاری فضیلت‌مندتر است.

همچنین در مورد میزان تأثیر احساس ریاکاری قبل، حین و بعد از اعمال بر قبول یا عدم قبول عبادات بحث شده است.

(ر.ک. محاسبى، الرعايه، ص. ۲۰۸-۲۱۳؛ غزّالى، III، ۳۰۷-۳۱۸؛ قرطبى، V، ۴۲۲-۴۲۴؛ دانشنامه اسلامى بنیاد دیانت ترکیه، مدخل ریا)

برای اطلاعات بیشتر کلیک کنید:

– در چه مواردی و در چه شرایطی ریا وجود ندارد؟ آیا در عبادات ریا وجود دارد…

– ریا چیست؟ چگونه از ریا رهایی یابیم؟ اطلاعاتی در مورد توجه و عنایت مردم…

– آیا می توانید اطلاعات مفصلی در مورد شرک و ریاکاری پنهان ارائه دهید؟

– اعمالی که باید پنهان بمانند و نباید آشکار شوند، کدامند؟ ریا …

– کسانی که علم را برای به دست آوردن منافع دنیوی فرا می‌گیرند، بهشت را…

با سلام و دعا…

اسلام در پرتو پرسش‌ها