در قرآن کریم، آیاتی وجود دارد که حضرت مریم را خواهر حضرت هارون معرفی می‌کند. اما بین حضرت عیسی، فرزند مریم، و حضرت موسی و هارون، قرن‌ها فاصله است. آیا این صرفاً تشابه اسمی است؟

برادر/خواهر گرامی ما،

او را در آغوش گرفت و نزد بستگانش آورد.

‘دختر مریم! تو چه کار عجیبی کردی!’



آنها گفتند.


ای خواهر هارون! پدرت مرد بدی نبود. مادرت هم زن بدنامی نبود!

(مریم، ۱۹/۲۷-۲۸).

«خواهر هارون»

این عبارت در منابع مختلف به صورت متفاوتی تفسیر شده است:

الف. هارون در اینجا،

او در تاریخ بنی‌اسرائیل به صلاح و نیکی مشهور بود. از دیرباز به عنوان الگویی برای زیبایی‌ها به شمار می‌رفت.

حضرت مریم همواره به عنوان زنی صالحه شناخته شده است، به همین دلیل به او تشبیه شده است.

ب. این شخص، حضرت هارون، برادر حضرت موسی است که ما او را می‌شناسیم.

اینجا

«خواهر هارون»

بیان شده است که او فردی خوب و دوست داشتنی مثل او است.

ج. او مردی است که به شرارتش مشهور است.

بر اساس این، یهودیان با این سخن، مریم مقدس را به آن مرد شریر تشبیه کرده و مورد قضاوت قرار دادند.

د. این شخص، برادر حقیقی حضرت مریم است که در میان بنی‌اسرائیل به نیکی شهره بود.

به عقیده کسانی که استدلال می‌کنند این دیدگاه از همه قوی‌تر است، دو دلیل عمده وجود دارد که از صحت آن پشتیبانی می‌کند.

اولاً:

اصل در عبارات، حقیقت است نه مجاز. و این حقیقت بودن، تنها با وجود برادر حقیقی مریم به نام هارون امکان پذیر است.

دوم:

در این مقام، یهودیان حضرت مریم را مورد سرزنش قرار دادند. برای تشدید این سرزنش، به او یادآوری کردند که او به خانواده پاکش شباهتی ندارد و شایسته آن خانواده نیست. همانطور که بر پاکدامنی و نیکی پدر و مادرش تأکید کردند، بر نیکی برادرش نیز تأکید کرده و به او گوشزد کردند که او فردی نامناسب برای این خانواده است.

«ای خواهر هارون! پدرت مرد بدی نبود. مادرت هم زن بدنامی نبود!…»

(مریم، ۱۹/۲۸)

در این آیه به این حقیقت تأکید شده است. (نگاه کنید به تفسیر رازی از آیات 27-28 سوره مریم).

برخی از مفسران، مانند طبری و ابن عاشور، بر اساس برخی روایات حدیثی موجود در این زمینه،

(الف)

گزینه دوم را ترجیح داده است. این روایات به شرح زیر است:

مغیره بن شعبه، از صحابه، روایت می‌کند:

پیامبر اکرم (ص) مرا به سوی مردم نجران فرستاد. آنان به من گفتند:

“آیا واقعاً شما در قرآن…”

«ای خواهر هارون!»

آیه ای با این مضمون می خوانید، درسته؟

(در روایتی دیگر)

“آیا پیامبر شما گفته است که مریم خواهر هارون است؟ آیا این درست است؟”

آنها پرسیدند. من هم

“بله”

گفتم. آنها،

“احتمالاً شما هم می‌دانید که بین حضرت عیسی و حضرت موسی چه قدر زمان گذشته است…”

گفتند. من نزد رسول الله (ص) برگشتم و این را برای ایشان بازگو کردم.

«می‌گفتی: آنان نام پیامبران و صالحان پیشین را به کار می‌بردند…»

چنین فرمود (نگاه کنید به تفسیر طبری و ابن عاشور از آیات 27-28 سوره مریم).

همچنین لازم به یادآوری است که در زبان عربی

پدر (بابا)، برادر (برادر)

و

خواهر (uht)

کلمات در بسیاری از موارد به معنای وسیع‌تری به کار می‌روند. اینجا منظور از برادری، برادری خونی نیست، بلکه خویشاوندی و وابستگی را نشان می‌دهد. زیرا،

حضرت مریم، مادر ما، از بنی اسرائیل و یهودی بود.

این سؤال به عنوان یک مشکل از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) پرسیده شد، و ایشان فرمودند:

«مردم در زمان مریم، نام پیامبران و نیکوکاران پیش از خود را بر فرزندانشان می‌نهادند، یعنی به آنان منسوب می‌شدند.»

فرموده است. به راستی: حضرت صفیه، به بعضی از زنان…

“دختر یهودی، یهودیه!”

وقتی از او شکایت کردند، حضرت محمد (ص) فرمودند:

«چرا به آنها نگفتی: “آه، هارون پدرم، موسی عمویم، محمد همسرم است، دیگر چه می‌خواهم!”؟»

(ترمذی، مناقب 63؛ حاکم، المستدرک، 4/31)

از طرف دیگر، در قریش، بنی هاشم بودند. هرگاه فردی از این قبیله کار اشتباهی انجام می داد،

“ای هاشم اوغلو، تو چطور می توانی چنین اشتباهی مرتکب شوی؟”

اگر کسی بگوید «فلانی پسر هاشم است»، این به معنای آن نیست که او واقعاً پسر هاشم، جدّ آن خاندان است، بلکه کنایه از این است که او از افراد آن خاندان است. (ر.ک. تفسیر رازی از آیات 27-28 سوره مریم)

این اسامی در آن زمان نام‌هایی بودند که یادآور تبار و نژاد بوده و به احترام بزرگان آن تبار و نژاد به وفور به کار می‌رفتند. در واقع، امروزه نیز در برخی مناطق به احترام بزرگان، نام‌های خاصی به وفور به کار برده می‌شوند.

در آخر، این نکته را هم متذکر شویم که،


هیچ عالم اسلامی از این آیه متوجه نشده و به این فکر نکرده است که مریم واقعاً خواهر هارون بوده است.

با سلام و دعا…

اسلام در پرتو پرسش‌ها