در آیه “ما آن را نازل کردیم و ما خود آن را حفظ خواهیم کرد”، منظور از “آن” چیست؟

جزئیات سوال


– آیا می توانید تفسیر مفسر فراء را در مورد این آیه به اشتراک بگذارید؟

پاسخ

برادر/خواهر گرامی ما،

ترجمه آیه به شرح زیر است:


«بدانید که ما این ذکر (وحی، قرآن) را نازل کردیم و ما خود آن را حفظ خواهیم کرد.»


(حجر، ۱۵/۹)

در آیه ی

«لهو»

واقع در و

“او”

به معنای

«هو»

ضمیر به دو صورت متفاوت تعبیر شده است:

اولین مورد “ذکر” است.

این است که آن متعلق به او باشد، و این نظر اکثر مفسران است.


دوم اینکه،

این نظر فراء و ابن انباری است که این آیه از آنِ پیامبر اکرم (ص) است که بر قرآن نازل شده است. در این صورت معنای آیه چنین است:

و آنکه او را از شر جن و شیطان و تجاوز دشمن حفظ کرده و حفظ خواهد کرد، ما هستیم، خدای متعال.

یعنی همین.

هرچند این معنا هم درست است، اما معنایی که از آیه در نگاه اول فهمیده می‌شود، معنای اول است. یعنی خداوند متعال با این آیه، حفظ قرآن از تحریف و تغییر به واسطه زیاده و نقصان را بر عهده گرفته و از ماندگاری آن به صورت محفوظ خبر داده است.

در واقع، همانطور که در آیه ششم قبل از این آیه آمده است، مشرکان با لحنی تمسخرآمیز، به حضرت محمد (ص) وحی را انکار کرده و مدعی شده بودند که او مجنون است و سخنانش که به عنوان وحی مطرح می کند، از جانب خدا نیست، بلکه از جانب جن هاست، و یا اینکه سخنانش بیهوده و بی اساس است.

اینجا است.

«بدانید که ما این ذکر/وحی را نازل کردیم و ما آن را به طور قطع حفظ خواهیم کرد.»

بدینوسیله ادعای ایشان صراحتاً رد می شود.

پس در اینجا

“ذکر”

منظور از وحی، وحی الهی است و منظور از حفاظت، حفاظت از وحی در طول فرایند وحی و پس از آن تا روز قیامت در برابر هرگونه تأثیر خارجی است که ویژگی الهی بودن آیات را از بین ببرد. بدین ترتیب

-با در نظر گرفتن متن/زمینه-

در این آیه اساساً اعتراضات مشرکان به وحی رد شده و اعلام شده است که وحی از جانب خداست و هرگز هیچ گونه اضافه و کاستی در آن صورت نخواهد گرفت.

بدون شک

از آنجا که محافظت از پیامبر به طور ضمنی به معنای محافظت از وحی نیز هست، هر دو تفسیر را با هم ترکیب می کنیم.

ممکن است.


“پس با وجود این وعده، چرا صحابه به جمع‌آوری قرآن در مصحف مشغول شدند؟”

این سؤال هم قابل طرح نیست. زیرا همانطور که حفظ قرآن توسط حافظان، از جمله اسباب حفظ الهی است، جمع‌آوری آن توسط صحابه نیز از جمله اسباب حفظ الهی است. خداوند به سبب آنکه حفظ آن را بر عهده گرفته است، آنان را به جمع‌آوری و ضبط آن توفیق داده است.

در اینجا مفسران در مورد چگونگی محافظت خداوند متعال از قرآن نیز چند نظر متفاوت بیان کرده اند.

به این صورت که:


1.

این به صورت معجزه‌ای از جانب خدا، جدا از سخن انسان، است که مردم را از افزودن و کاستن از آن ناتوان می‌سازد. زیرا اگر بخواهند چیزی به قرآن اضافه کنند یا از آن کم کنند، نظم قرآن تغییر می‌کند و برای همه عاقلان آشکار می‌شود که آن از قرآن نیست. به همین دلیل، اعجاز قرآن (ناتوان ساختن مردم از آوردن مثل آن) آن را مانند حصار و استحکاماتی که شهر را احاطه کرده‌اند، محافظت می‌کند.


2.

خداوند متعال قرآن را با ندادن قدرت به هیچ کس برای مقابله لفظی با آن، حفظ و نگهداری کرده است. این دو نوع تفسیر به هم نزدیک هستند.


3.

خداوند متعال، با گماردن گروهی که تا پایان مهلت (تکلیف) قرآن را حفظ، قرائت و در میان مردم منتشر کنند، آن را از باطل شدن و تحریف شدن توسط مردم حفظ و نگهداری خواهد کرد.


۴.

گفته‌اند که منظور از حفظ قرآن این است که اگر کسی بخواهد حرفی یا نقطه‌ای از قرآن را تغییر دهد، تمام عالم به او بگوید:

“این اشتباه است، این تحریف کلام خداست.”

می‌گوید. حتی اگر مردی بزرگ و با هیبت در یک حرف یا حرکت از کتاب خدا به اشتباه خطایی یا لحنی نادرست مرتکب شود، کودکان هم بلافاصله به او می‌گویند:

“آقا، اشتباه کردید، درستش این است!”

می گویند.


فخرالدین رازی می‌گوید:


“هیچ کتابی به اندازه قرآن از حفظ و صیانت برخوردار نبوده است. هیچ کتاب دیگری نیست که کم و بیش دچار تحریف (اشتباه در نوشتن کلمات) و تغییر (جابجایی حروف در نوشتن) و فساد نشده باشد. با وجود آنکه بی دینان، یهودیان و مسیحیان آرزوها و جاه طلبی های فراوانی برای تغییر و تحریف قرآن داشته اند، اما این کتاب از هرگونه تحریفی مصون مانده است و این از بزرگترین معجزات است. از این رو، خبر غیبی بودن آن به وقوع پیوسته است. و این معجزه ای برتر است. (رازی، تفسیر آیه مربوطه)”

از آنجا که این سوره در مکه نازل شده است، پس از آن زمان تا به حال، تمام جهان شاهد تحقق این خبر غیبی بوده است. در واقع، اگر این آیه در قرآن به صراحت بیان نشده بود، حفظ آن به مدت این همه سال با آن محافظتی که هیچ کتابی از آن برخوردار نبوده است، به تنهایی معجزه ای بزرگ و عملی بود، همانطور که رازی گفته است. بیان صریح این مطلب از ابتدا در این آیه و تأکید بر آن، معجزه ای علمی است که جای هیچ تردیدی ندارد. و اینک بیش از سیزده و نیم قرن است که جهان شاهد این معجزه است که هم جنبه علمی و هم جنبه عملی را در بر دارد.


«اینها آیات کتاب و قرآن مبین است.»


(حجر، 15/1؛ رجوع شود به تفسیر آیه مربوطه در کتاب “حق دینی” اثر المالیلی)


با سلام و دعا…

اسلام در پرتو پرسش‌ها

آخرین سوالات

سوال روز