خواسته ها و آرزوهای نفسانی که انسان باید از آنها دوری کند، چیست؟

– آیا ازدواج، حرفه ای شدن و ترجیح دادن برخی خواسته ها بر دیگران برای مهار نفس ضروری است؟

برادر/خواهر گرامی ما،

در این میان، اغلب منظور ما این است که با صفات ناپسندی همچون آنچه در قرآن آمده، متهم شویم. در قرآن کریم و احادیث شریف، حلال و حرام‌ها مشخص شده‌اند. شمردن تک‌تک آن‌ها امکان‌پذیر نیست. به عنوان مثال، شراب، قمار، زنا، حرص و طمع در به دست آوردن مال بدون توجه به حلال و حرام، و تمایل به کسب مقام بدون در نظر گرفتن حق و عدالت، از جمله خواسته‌های نفسانی است.

این نفس که به بدی فرمان می‌دهد، با گذشت زمان و با تربیت، از گناهان دور شده و به پاکی می‌رسد. در نهایت به مقام نفسی می‌رسد که مورد رضایت خداوند است. در این دنیای امتحان، انسان‌ها با وسوسه‌های نفس و شیطان و با هدایت الهی در نبردند. هر پیروزی در این نبرد، یعنی هر عبادتی که انجام می‌شود، هر بدی که از آن دست برداشته می‌شود، هر حرامی که از آن دوری می‌شود، برای نفس یک پله ترقی و یک عمل تطهیر است. آخرین منزلگاه این نفس که در راه تعالی قدم برمی‌دارد، مقام رضا است؛ مقامی که در آن نفس با رضایت به هر آنچه خداوند مقدر کرده است، می‌پذیرد و بدین ترتیب مورد رضایت خداوند قرار می‌گیرد.

خداوند متعال به نفسی که به این مقام نائل شده است، این خطاب را می فرماید:

(روحی که به آرامش رسیده است)! (به جمع ما بپیوند)

او بدون در نظر گرفتن جنبه گناه آلود زنا، به آن مبتلا شدن را می خواهد. انسان نباید اسیر آرزوها و شهوت های خود شود و فقط برای لذت زندگی کند. این، نیروهای حیوانی او را تقویت می کند، نیروهای فرشته ای را تضعیف می کند و انسان را پست می کند. در حالی که لذت جنسی، مانند همه لذت ها، هدف نیست؛ هدیه ای از جانب خدا به انسان است که برای هدفی آفریده شده است. از انسان خواسته شده است که نسل خود را ادامه دهد و در صورت انجام این کار در راستای خواسته خدا، به او بهشت وعده داده شده است. با ازدواج حلال، هم این خواسته های نفسانی تحت کنترل در می آیند و هم با ازدواج مورد رضایت خدا و تداوم نسل ها، وسیله ای برای کسب ثواب می شود.

اگر کسی ارتقاء به مناصب بالاتر را فرصتی برای خدمت بیشتر به وطن و ملت بداند، این آرزو از نفس اماره و تمایل به مقام و منصب فراتر رفته و در رضایت الهی قرار گرفته است. این نیت، برای صاحبش دری به سوی کسب ثواب باز کرده است.

بله، ممکن است این کار دشوار به نظر برسد. اما برای کسانی که همه چیز را بر اساس رضایت خدا بنا نهاده‌اند، این دشواری نیز با عنایت الهی به آسانی برطرف خواهد شد. با صبر و شکیبایی به موفقیت دست خواهند یافت.

کسانی که به روش ریاضت نفس می‌پردازند، از هر آن‌چه نفسشان دوست دارد دوری می‌کنند. در نتیجه، ممکن است به حالتی برسند که دنیا را دوست نداشته، حرص نورزند، لجاجت نکنند و هرگز خشمگین نشوند. با قبول این‌که این هم نوعی ریاضت نفس است، بر این باوریم که به جای کشتن نفس، هدایت آن به سوی خیر بهتر است. اولی شبیه به این است که خوراک اسب را کم کرده و آن را ضعیف نموده تا بر آن مسلط شویم؛ دومی شبیه به این است که خوراک اسب را به اندازه بدهیم، اما آن را به خوبی تربیت کنیم تا با اسبی قوی‌تر در زمان کوتاه‌تری به هدف برسیم.

هدایت احساسات و آرزوهایی که در ذات نفس وجود دارد به سوی خیر، از کشتن نفس، یعنی خاموش کردن کامل آن، بسیار سودمندتر است. این امر با یافتن مجرای مناسبی برای آرزوها و خواسته های نفس و سوق دادن آن به سوی امور خیر حاصل می شود؛ مانند ساختن سد در برابر رودخانه ای که با طغیان خود به اطراف زیان می رساند و استفاده از آن برای آبیاری.

با سلام و دعا…

اسلام در پرتو پرسش‌ها