– آیا چنین کتابی وجود دارد؟ محتوای آن چیست؟
برادر/خواهر گرامی ما،
کلمه “طبقات” جمع کلمه “طبقه” در زبان عربی است. این کلمه به معنای هر یک از چیزهایی است که به صورت ردیف و روی هم قرار گرفته‌اند، همچنین به معنای برگه کاغذی، و جعبه‌ای که در جیب حمل می‌شود و برای نگهداری تنباکو و سیگار به کار می‌رود، استفاده می‌شود.
در این نوع کتاب‌ها، زندگی افرادی که در یک عصر زیسته‌اند، در یک رشته علمی فعالیت داشته‌اند و عضو یک مذهب و طریقت بوده‌اند، مورد بررسی قرار می‌گیرد. این نوع کتاب‌های طبقاتی معمولاً یک دوره ده یا بیست ساله را در بر می‌گیرند. به کتاب‌هایی که به شرح حال محدثان می‌پردازند، کتاب‌هایی که به شرح حال فقها می‌پردازند، کتاب‌هایی که به شرح حال شاعران می‌پردازند، کتاب‌هایی که به شرح حال صوفیان می‌پردازند و کتاب‌هایی که به شرح حال قراء می‌پردازند، نیز همین نام اطلاق می‌شود.
به محض آنکه سخن از قدیمی‌ترین کتاب طبقاتی به میان می‌آید، کتاب «الطبقات الکبیر» به ذهن خطور می‌کند. چرا که این کتاب از ارزشمندترین و مهم‌ترین کتاب‌های نگاشته شده در علم طبقات است. این اثر از نظر تاریخ حدیث و روایات حدیثی، محتوای غنی‌ای دارد.(1)
هنگام بررسی این کتاب ها و بهره گیری از اطلاعات موجود در آن ها، توجه به موارد زیر مفید است:
آنچه که محکم و قابل اعتماد است و با تمام احادیث آن عمل می شود. مانند آنکه فقط شامل احادیث باشد.
با احادیث می‌توان عمل کرد. اما از آنجا که برخی از احادیث ضعیف هستند، در اصول عقاید و باورها با احادیث ضعیف عمل نمی‌شود. فقط در مواردی مانند تشویق به اعمال صالح و پرهیز از محرمات عمل می‌شود. اینها فقط شامل احادیث هستند، اما برخی از کتاب‌های حدیثی نیز احادیث ضعیف را در بر می‌گیرند. مثلاً، مانند آنهایی که شامل بسیاری از کتاب‌های حدیثی هستند.
کتاب‌هایی که هم شامل اطلاعات تاریخی و هم احادیث هستند. در این کتاب‌ها هم احادیث معتبر و هم احادیث ضعیف و حتی روایاتی که مورد انتقاد برخی از علما قرار گرفته‌اند، وجود دارد. از این آثار استفاده می‌شود. اما از آنجا که افراد غیرمتخصص نمی‌توانند روایات موجود در این آثار را به درستی ارزیابی کنند، احتمال صدور احکام نادرست وجود دارد. بنابراین، خواندن و استفاده از این نوع آثار خوب است، اما صدور حکم ممکن است درست نباشد. اثری که شما به آن اشاره کردید نیز از این دسته است.
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد این کتاب و کتاب‌های مشابه، می‌توان به کتاب‌های ادبیات حدیث، مقالات مرتبط در دانشنامه اسلام و منابع آن‌ها مراجعه کرد.
۱) عبدالوهاب عبداللطیف، المختصر فی علم رجال الأثر، قاهره ۱۹۵۲، ص ۱۸ به بعد؛ برای اطلاع بیشتر در مورد این اثر ابن سعد، به کتاب «علوم الحدیث و مصطلحات الحدیث» اثر صبحی صالح، ترجمه یاشار کاندیمیر، آنکارا ۱۹۷۳، ص ۲۹۱ به بعد مراجعه شود.
با سلام و دعا…
اسلام در پرتو پرسش‌ها
