– در آیه 68 سوره زمر آمده است: “و چون در صور دمیده شود، هر که در آسمانها و زمین است، بمیرد، مگر آن کس که خدا بخواهد…”
– لطفا عبارت “مگر آنکه خدا بخواهد” را در این آیه توضیح دهید؟
برادر/خواهر گرامی ما،
سوره زمر، آیه 68:
«و در صور دمیده شد، پس هر که در آسمانها و هر که در زمین است، همه هلاک شدند، مگر آنکه خدا بخواهد. سپس در آن دمیده شد بار دیگر، پس همه برپا ایستادند و به اطراف نگریستند.»
تفسیر آیه:
در آیه آمده است
“صاعقه”
در تفاسیر عملی اغلب
“از ترس از حال خواهد رفت و خواهد مرد”
به این صورت تعبیر شده است.
(مثلاً ر.ک. رازی، XXVII، 18؛ شوکانی، IV، 544)
گفته شده است که جبرئیل، میکائیل و عزرائیل، فرشتگان بزرگی هستند که از تأثیر صور (شیپور قیامت) مستثنی شده‌اند. در برخی روایات، فرشتگان دیگری مانند رضوان، حاملان عرش و نگهبانان بهشت و جهنم نیز به این فرشتگان اضافه شده‌اند.
(نگاه کنید به: قرطبی، XV، 268-269؛ شوکانی، IV، 544)؛ (نگاه کنید به: تفسیر دیانت، راه قرآن: IV/550).
احادیث مرتبط:
«فاصله بین دو دمیدن چهل است…»
پس از آن از ابوهریره (رضی الله عنه) سؤال شد:
— چهل روز؟
— نمی‌دانم، گفت.
— چهل سال است؟
— نمی‌دانم، گفت.
— چهل ماه است؟
— نمی‌دانم، گفت.
«اکنون تمام بدن انسان پوسیده و متلاشی خواهد شد، اما استخوان دنبالچه در جای خود باقی خواهد ماند.»
(بسیار ریز و دانه مانند)
استخوان پوسیده نخواهد شد. انسان ها از آن استخوان به وجود خواهند آمد و پدیدار خواهند شد.»
(بخاری، تفسیر ۳/۳۹، ۱/۷۸؛ مسلم، فتن ۱۴۱)
به روایت ابوهریره (رضی الله عنه) از رسول الله (صلی الله علیه و سلم) چنین آمده است:
«به جبرئیل فرشته، در آیه 68»
«مگر آنچه خدا بخواهد»
وقتی پرسیدم منظورتان از این حرف چه کسانی است،
«آنها شهید هستند…»
او پاسخ داد: «
(ابو یعلا، حدیث ضعیف است.) (ر.ک. جلال یلدرم، تفسیر قرآن در پرتو علم، انتشارات آناتولی: 10/5278.)
سوره نمل، آیات 87-89:
در روزی که در صور دمیده شود، هر کس در آسمانها و زمین است، جز آنکه خدا بخواهد، از ترس به وحشت افتد و همه با فروتنی به سوی او آیند.
88.
تو کوهها را می‌بینی و گمان می‌کنی که ثابت و استوارند، در حالی که آنها همچون ابر در حال حرکت‌اند. این، صنع و آفرینش خداوندی است که همه چیز را به درستی و استواری آفریده است. به راستی که او از آنچه شما انجام می‌دهید، کاملاً آگاه است.
۸۹.
هر کس کار نیکی انجام دهد، پاداش بهتری دریافت خواهد کرد و در آن روز از ترس در امان خواهند بود.
تفسیر آیه مربوطه:
روزی که در صور دمیده شود، قیامت برپا شود!
سور،
برخی آن را به فتح حرف “واو” و جمع کلمه “صورت” مانند “صور” و به معنای دمیدن روح در صورت‌ها تعبیر کرده‌اند. اگر چنین بود، باید در ضمیر آن به صورت جمع به کار می‌رفت. حال آنکه در آیه دیگری…
“سپس، وقتی دوباره در آن دمیده شد”
(سوره زمر، آیه 68)
از آنجا که ضمیر مذکر مفرد به کار رفته است، این معنا درست نیست. برخی نیز آن را استعاره‌ای دانسته و گفته‌اند که به منظور به تصویر کشیدن فراخوان مردگان از قبور به محشر، از استعاره‌ای تمثیلی استفاده شده است؛ به این صورت که این فراخوان به دمیدن در شیپور برای به حرکت درآوردن یک ارتش تشبیه شده است.
به نظر اکثر مفسران، همانطور که در برخی احادیث روایت شده است،
صور، چیزی شبیه به یک شیپور بزرگ است که سه بار در آن دمیده خواهد شد.
:
اولاً،
“نَفْحَةُ الفَضَاءِ”
“یعنی ناتوانی در تحمل، ترس و وحشت.”
دوم اینکه،
“نَفْحَةُ الصَّاعِق”
یعنی دمیدن نابودی.
سومین مورد هم
“نفخه قیامت”
یعنی دمیدن برای بلند شدن.
و فرشته‌ای که مأمور این کار است، اسرافیل است. همانطور که در این آیه آمده است، در نفخه اول، نفخه فزع، هر کس در آسمانها و زمین است، جز آنکه خدا بخواهد، از ترس به لرزه درخواهد آمد.
در سوره زمر
“هنگامی که در صور دمیده شود، هر کس در آسمانها و زمین است، جز آنکه خدا بخواهد، به هلاکت خواهد رسید…”
(سوره زمر، آیه 68)
در نفخه دوم، که به اقتضای مشیت الهی است، همه چیز جز آنهایی که خدا بخواهد، نابود و هلاک خواهند شد.
“…سپس با دمیدن در آن برای بار دیگر، بلافاصله برخواهند خاست و به آن خیره خواهند شد.”
(سوره زمر، آیه 68)
و
“ناگهان چه می‌بینند! آنان از قبرهایشان برمی‌خیزند و شتابان به سوی پروردگارشان می‌روند.”
(یس، 36/51)
مطابق آیات الهی، در نفخه سوم، که نفخه قیامت است، از قبرها برخواسته و به سوی محشر روانه خواهند شد.
در حدیث شریفی که ترمذی از ابوسعید خدری (رضی الله عنه) روایت کرده و آن را حسن دانسته است، حضرت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
“چگونه لذت و شادمانی ببرم، در حالی که صاحب صور، شیپور را به دهان گرفته و منتظر است تا چه وقت فرمان دمیدن در آن صادر شود.”
فرمود. این سخن بر اصحاب گران آمد. آنگاه پیامبر اکرم (ص) فرمود:
«خداوند ما را بس است، و او چه نیکو وکیلی است.»
(آل عمران، 3/173)
بفرمایید.”
فرمود.
فضا:
ترس و وحشت شدیدی که از چیزی هولناک در انسان پدید می‌آید، به معنای لرزیدن و به خود لرزیدن از ترس است. اما کسانی که خدا بخواهد، از ترس در امانند. درباره اینکه چه کسانی هستند، سخنان مختلفی گفته شده است، اما اطلاع قطعی وجود ندارد. مناسب‌ترین قول، آیه دوم بعد از این است.
“و آنان در آن روز از ترس در امان خواهند بود.”
(سوره نمل، آیه 89)
عبارت او به این صورت است که این یک توضیح است.
بی‌گمان او از تمام اعمال شما آگاه است. هر کس با نیکی بیاید، برای او از آن نیکی بهتر است، و آنان در آن روز از وحشت و هراس آن روز، یعنی روز دمیدن در صور و روز رستاخیز، در امان خواهند بود.
(نگاه کنید به تفسیر المالیلی)
«روزی که در صور دمیده شود، هر که در آسمانهاست و هر که در زمین است، جز آنکه خدا بخواهد، از ترس به لرزه درآید و همگی با فروتنی به سوی او آیند.»
(سوره نمل، آیه 87)
آیه، دلیلی بر وجود صور است. علاوه بر این، برخی از احادیث منقول از پیامبر اکرم (ص) ماهیت آن را به طور مفصل شرح می‌دهند.
ابو یعلی موصلی
مُسنَد
در کتاب حدیثی به نام … حدیثی از ابوهریره (رضی الله عنه) نقل شده است که شرح زیر را بیان می‌کند: ابوهریره می‌گوید: روزی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) با ما نشسته و مشغول صحبت بود. جمعیتی انبوه از صحابه اطرافش بودند. به ما فرمود:
«خداوند متعال پس از آفرینش آسمانها، صور را آفرید و آن را به اسرافیل (ع) سپرد. اسرافیل دهانش را بر صور نهاده و چشمانش را به عرش دوخته است و منتظر فرمان دمیدن در صور است.»
ابوهریره می‌گوید: من،
“ای رسول خدا، دیوار چیست؟”
پرسیدم. او هم
“این وسیله‌ای است شبیه به شاخ.”
او جواب داد. من هم دوباره،
“آن چیست؟”
پرسیدم. او هم،
“او بسیار بزرگ است. به خدای متعال سوگند که مرا برای ابلاغ حق فرستاد، زمین و آسمان در برابر او کوچک اند. همه در او جای می گیرند.”
…پاسخ داد.
این حدیث شریف طولانی است و همه چیز را به تفصیل شرح می‌دهد. بر اساس این حدیث:
در صور سه بار دمیده خواهد شد.
در اولین دمیدن
از ترس و وحشت، تمام موجودات به لرزه درخواهند آمد.
در دومین دمیدن
تمام جهان زیر و رو خواهد شد و تمام موجودات زنده خواهند مرد. خدا نظم جدیدی را به وجود خواهد آورد.
(سرای آخرت)
هنگامی که روز حسابرسی فرا رسد،
با یک فوت سوم
همه مردگان با روح و جسمشان زنده خواهند شد. و بعد از آن حساب و کتاب، میزان، شفاعت، صراط، بهشت، جهنم… و وقایع قیامت رخ خواهد داد.
قرآن کریم، وحشت و هراسی را که در لحظه دمیدن در صور (شیپور) رخ خواهد داد، به تصویر می‌کشد.
تکویر، انفطار، انشقاق
و در زمان‌های دیگر نیز به طور مفصل گزارش می‌دهد:
“در آن روز خورشید تاریک شود، ستارگان فرو ریزند، کوهها به حرکت درآیند، ارزشمندترین شتران آبستن رها شوند، و دریاها به جوش آیند.”
(تكوير، 81/1-4، 6)؛
“آسمان شکافته شود، ستارگان پراکنده شوند، دریاها به جوش آیند.”
(انفطار، 82/1-3)؛
«آسمان شکافته شود و به فرمان پروردگارش گردن نهد، و زمین گسترده شود و آنچه در آن است بیرون افکند و تهی گردد و به فرمان پروردگارش گردن نهد.»
(انشقاق، 83/1-4)
؛
“هیاهویی به پا می شود، در آن روز مردم مانند پروانه هایی که دور آتش می چرخند و پراکنده می شوند، خواهند بود، و کوه ها شبیه پشم های رنگارنگی می شوند که به اطراف پرتاب شده اند.”
(سوره قارعه، آیات ۱-۵)
“زمین به سختی می لرزد، بارهایش را بیرون می ریزد و انسان از ترس می گوید: “چه خبر است؟””
(زلزال، ۹۹/۱-۳)
؛
“در آن روز زلزله‌ای رخ می‌دهد، و به دنبال آن زلزله‌ای دیگر، دل‌ها به لرزه درمی‌آیند، و چشمان مردم به زمین خیره می‌ماند، و می‌گویند: آیا ما پس از آنکه استخوان‌های پوسیده‌ای شدیم، به حالت اول خود بازمی‌گردیم؟”
(وگرنه).
در آن صورت، آنها فکر خواهند کرد که این یک تحول به ضررشان است. با یک فریاد، همه آنها به یک دشت سرازیر خواهند شد.”
(نازعات، 79/6-14)؛
«روزی که در صور دمیده شود، همه به صورت دسته‌دسته خواهند آمد، آسمانها درهای خود را باز خواهند کرد و کوهها به حرکت درآمده و به سراب تبدیل خواهند شد.»
(سوره نبأ؛ آیات ۱۸-۲۰)
؛
“نور ستارگان خاموش خواهد شد، آسمان شکافته خواهد شد، و کوه ها همچون پنبه پراکنده خواهند شد.”
(سوره مرسلات، آیات 8-10)
“هنگامی که چشم‌ها خیره شوند، ماه گرفته شود، و خورشید و ماه با هم جمع شوند، انسان خواهد گفت: «کجا فرار کنم؟» ولی در آن روز پناهگاهی نخواهد بود.”
(سوره قیامت، آیات 7-11)
“آنها مانند گورخرهایی هستند که از ترس شیر فرار می کنند.”
(مدثر، 74/50-51)؛
“زمین و کوهها به لرزه درمی‌آیند و کوهها به توده‌هایی از شن نرم تبدیل می‌شوند.”
(مزمل، 73/14)؛
“آسمان همچون فلز گداخته شود، و کوهها همچون پشم پراکنده گردند؛ و هیچ دوستی از دوست خود نپرسد.”
(معارج، 70/8-10)؛
“هر زن شیردهی که زلزله را ببیند، شیر دادن را فراموش می‌کند، هر زن بارداری فرزندش را سقط می‌کند، مردم انگار مست هستند. آنها مست نیستند، اما شدت عذاب خدا آنها را به آن حال می‌اندازد.”
(حج 22/1-2).
به اجساد مرده روح دمیده خواهد شد.
سومین دمیدن
در همان لحظه،
«چشمانشان از وحشت خیره شده، همچون ملخها پراکنده، به سوی آن دعوت کننده شتابان از قبرها بیرون می آیند. کافران می گویند: این چه روز سختی است!»
(سوره قمر، آیات 8-9).
«روزی که از قبرها به سرعت بیرون آیند، چشمانشان از ترس به گردش درآید و ذلت بر چهره‌هایشان سایه افکند، گویی به سوی سنگ‌های افراشته می‌دوند. این همان روز موعود است.»
(معارج، 70/43-44).
در حدیث شریف فوق، از حضرت رسول اکرم (ص) نقل شده است: «در روزی که در صور دمیده شود، همه اهل آسمان و زمین، جز آنهایی که خدا بخواهد، از ترس به لرزه درآیند و همگی با گردن‌های خمیده به سوی خدا بازگردند.»
(سوره نمل، آیه 87)
در آیه ی
از ابوهریره پرسیده شد که منظور از کسانی که در آیه «الا من شاء الله» (مگر آن کسانی که خدا بخواهد) به آنان اشاره شده، چه کسانی هستند؟ رسول خدا در جواب فرمود:
“آنها شهیدند. زیرا شهیدان نزد خداوند متعال زنده‌اند. خداوند آنها را از وحشت، ترس و اضطراب روز قیامت در امان داشته است. ترس و اضطراب آن روز فقط برای بندگان نافرمان و گناهکار است.” سپس پیامبر اکرم (ص) به طور خلاصه در مورد قیامت و صور اسرافیل این اطلاعات را دادند:
“پس از مرگ همه موجودات زنده، فرشته مرگ، عزرائیل، به حضور خداوند می‌رود و می‌گوید: «ای خداوندا، همه موجودات زنده در زمین و آسمان، جز آنانی که تو خواستی زنده بمانند، مردند.» خداوند، در حالی که از همه بهتر می‌داند چه کسانی باقی مانده‌اند، از فرشته مرگ می‌پرسد: «آیا کسی زنده مانده است؟» عزرائیل پاسخ می‌دهد: «ای خداوندا، ذات جلال تو که همواره زنده و باقی است، باقی مانده است. تو جاودان و زنده هستی. و فرشتگانی که عرش را برپا نگه داشته‌اند، جبرئیل، میکائیل و من، باقی مانده‌ایم.» سپس به فرمان خداوند، فرشتگان باقی مانده نیز می‌میرند، و خداوند متعال به عزرائیل می‌فرماید: «ای فرشته من، تو هم مثل دیگر مخلوقات من هستی. همه مخلوقات من مردند، و دیگر به تو نیازی نیست. منم که می‌آفرینم و می‌میرانم. تو هم بمیر.» و عزرائیل نیز می‌میرد. سپس خداوند متعال…”
“امروز مالکیت از آن کیست؟”
ندا خواهد داد، اما هیچ موجود زنده‌ای پاسخ نخواهد داد؛ پاسخ را خود خدا خواهد داد: «امروز فرمانروایی از آنِ خدای یگانه و تواناست؟»
خداوند متعال، زمین و آسمان را دگرگون خواهد کرد، جهانی نو بیافریند، و همه جا را هموار خواهد ساخت. با ندای الهی، همه موجودات به حالت پیشین خود بازخواهند گشت؛ آنانی که در زیر زمین بودند در زیر، و آنانی که بر روی زمین بودند بر روی، منتظر لحظه رستاخیز خواهند بود. به فرمان خدا، آسمان چهل روز باران خواهد بارید، و همه جا را آب فرا خواهد گرفت. سپس خداوند به اجساد فرمان خواهد داد تا زنده شوند. اجساد، همچون رویش گیاهان از زمین برخواهند خاست. در این میان، جبرئیل و میکائیل نیز زنده خواهند شد. آنگاه خداوند همه ارواح را فرا خواهد خواند. در آن روز، ارواح مؤمنان به صورت نور، و ارواح کافران به صورت تاریکی خواهند آمد. خداوند این ارواح را در صور (شیپور) قرار داده و به اسرافیل فرمان خواهد داد. اسرافیل فرمان را به جا آورده و در صور خواهد دمید. ارواحی که از صور برمی‌خیزند، میان زمین و آسمان را پر خواهند کرد؛ آنگاه خداوند فرمان خواهد داد تا هر روحی به جسد خود بازگردد. پس از بازگشت ارواح به اجساد، زمین شکافته شده و هر کس از قبر خود برخواسته و به سوی حضور الهی روانه خواهد شد.
“چشمانشان خیره و پراکنده، همچون ملخ ها، از گورهایشان به سوی آن دعوت کننده می دوند.”
(سوره قمر، آیه 8).
بر این اساس، صور، ابزاری است که اسرافیل (ع) در روز قیامت سه بار در آن می‌دمد تا جان‌ها به طور دسته‌جمعی بمیرند، نظم جهان به هم بخورد، سپس جهان جدیدی برپا شود و در نهایت موجودات زنده دوباره زنده شوند. ماهیت این ابزار برای ما ناشناخته است و شبیه ابزارهای موجود در دنیا نیست، اما در احادیث به عنوان شیپور توصیف شده است.
(نگاه کنید به: فداکار قِلماز، دانشنامه اسلام شَامیل)
با سلام و دعا…
اسلام در پرتو پرسش‌ها
