آیا حدیثی وجود دارد به این مضمون که: “ای علی، کسانی که بیعت خود را با تو بشکنند، از عدالت رویگردان شوند و از دین خارج شوند، با تو خواهند جنگید”؟

– در صورت وجود، چه کسانی در اینجا نام برده شده اند؟

برادر/خواهر گرامی ما،

– این روایت در منابع حدیثی آمده است.

(ر.ک. حاکم، المستدرک – بیروت، ۱۴۱۱/۱۹۹۰-۳/۱۵۰؛ بزار، ح. ش: ۷۷۴؛ طبرانی، المعجم الأوسط، ح. ش: ۸۴۳۳؛ کنز العمال، ح. ش: ۳۶۳۶۷؛ مجمع الزوائد، ح. ش: ۸۹۵۱، ۱۲۰۴۳).

کلمات به کار رفته در این حدیث، از نظر معنای لغوی عبارتند از:

– ناقصین:

کسانی که بیعت خود را با خلیفه شکستند.


– قاصدین:

کسانی که از حق و عدالت منحرف می‌شوند.


– ماریکین:

مرتدان

– ما از سخنان حضرت بدیع الزمان سعید نورسی در مورد هویت این افراد آگاه می شویم:

«به نقل صحیح از حضرت علی (ع) روایت شده است که فرمودند:»

با پیمان‌شکنان، ستمگران و خارج‌شدگان از دین مبارزه خواهید کرد.

او از وقایع جمل، صفین و خوارج خبر داده بود.

(مکتوبات، نامه نوزدهم، نکته پنجم).

همین روایت را در کتاب ابن عساکر نیز می توان یافت.

(نگاه کنید به: ابن منظور، مختصر تاریخ دمشق – دمشق، ۱۴۰۲/۱۹۸۴/۱۸/۵۴)

همانطور که از عبارات بدیع الزمان و ابن عساکر بر می آید؛

– در واقعه جمل، بسیاری از کسانی که در آنجا برای جنگ با حضرت علی حضور داشتند، پیش از آن با حضرت علی بیعت کرده بودند، اما بعداً بیعت خود را شکستند و به جنگ با او آمدند. اینان عبارتند از:

ناقصین

‘است.

– طرفداران معاویه که در جنگ صفین با حضرت علی جنگیدند، از عدالت محض که در دوران خلفای راشدین جاری بود، منحرف شدند.

قاصدین

همانطور که بیان شد، اجماع امت اسلام بر حقانیت حضرت علی و بطلان طرف مقابل در واقعه صفین، دلیلی بر صحت این وصفی است که به ایشان داده شده است.

خوارج که در حرورا و نهروان با حضرت علی جنگیدند، مسلمانان را، از جمله حضرت علی، حضرت معاویه و حضرت عمرو بن عاص را، تکفیر کرده و کشتن بسیاری از مسلمانان را حلال شمردند، بی تردید…

مالِکین

گروه خود را تشکیل دادند.

اهل سنت و جماعت

آنها از سخن گفتن درباره فتنه های زمان صحابه خودداری کردند.

زیرا در واقعه جمل، حضرت زبیر و حضرت طلحه و حضرت عایشه صدیقه که به بهشت بشارت داده شده بودند حضور داشتند، لذا اهل سنت و جماعت آن جنگ را نتیجه اجتهاد دانسته و…

“حضرت علی (رضی الله عنه) بر حق است و طرف مقابل بر باطل؛ اما چون نتیجه اجتهاد است، قابل عفو است.”

گفته است.

(نورسی، بارلا لاهیکاسی، ص. ۱۷۸)

جنگ جمل

این یک اختلاف نظر فقهی بین حضرت علی (ع) و حضرت عایشه (ع) است.

در مورد مجازات قاتلان حضرت عثمان (رضی الله عنه)، حضرت علی (رضی الله عنه) بر اساس عدالت مطلق عمل کرد، در حالی که مخالفانش، حضرت عایشه، حضرت زبیر و حضرت طلحه (رضی الله عنهم) بر اساس عدالت نسبی عمل کردند. با ورود فساد سیاسی به این اختلاف نظر فقهی، جنگ اجتناب ناپذیر شد.

عدالت محض:


فرد را نمیتوان به خاطر جامعه قربانی کرد.

او معتقد است که اگر در یک کشتی نه جنایتکار و یک بیگناه وجود داشته باشد، آن کشتی غرق نخواهد شد، و این همان درک قرآن از عدالت است.

عدالت نسبی:


این درک وجود دارد که حق فرد را می توان به خاطر سلامت جامعه فدا کرد.

بر اساس این دیدگاه، برای مجازات نه جنایتکار، می‌توان یک بی‌گناه را قربانی کرد. اما این درک تنها در جایی معتبر است که اجرای عدالت محض امکان‌پذیر نباشد.

به دلیل وجود افراد بیگناه در میان کسانی که حضرت عثمان (رضی الله عنه) را به شهادت رساندند، امام علی (رضی الله عنه) به عنوان خلیفه نتوانست قصاص را اجرا کند. او استدلال کرد که این با عدالت محض سازگار نیست.

اما مخالفان

“عدالت محض فقط در زمان شیخین (ابوبکر و عمر) ممکن بود، اکنون تطبیق آن امکان پذیر نیست. به همین دلیل برای حفظ آرامش جامعه، مجازات آن گروه لازم است.”

آنها از نظر خود دفاع می‌کنند. بنابراین، در میانشان اختلاف نظر حقوقی وجود دارد. وقتی که بعضی از منافقان و یهودیان هم در این اختلاف نظر فتنه انگیزی می‌کنند، این اختلاف نظر به جنگ تبدیل می‌شود.

از آنجا که هر دو طرف در جنگ جمل مورد قبول بودند، سخن گفتن در مورد آنها به صورت مثبت یا منفی درست نیست. علمای اهل سنت، هر دو طرفی را که در آن جنگ کشته شدند، اهل بهشت دانسته‌اند.

وارد بحث حق و ناحق شدن،

به دلیل آنکه این امر موجب خدشه دار شدن محبت و احترام به صحابه می شود، تمامی علمای اهل سنت به اتفاق آراء از سخن گفتن در این باره منع کرده اند. صرفاً با نگاه به وقایع تاریخی و بدون در نظر گرفتن جنبه های حقیقی و تقدیر الهی، اقدام به داوری کردن امری خطرناک است.

با سلام و دعا…

اسلام در پرتو پرسش‌ها