با وجود علمایی که معتقدند “با حدیث ضعیف در هر موضوعی می توان عمل کرد”، آیا نمی توان شرایطی را که طرفداران نظر “با حدیث ضعیف در مورد فضایل اعمال، با رعایت شرایط خاصی می توان عمل کرد” مطرح می کنند، کاهش داد؟
– آیا توجه به احادیثی که ضعف شدیدی ندارند و با دلیلی قوی‌تر مخالفت نمی‌کنند، اما بر اصل ثابتی در قرآن و سنت استوار نیستند، مانند احادیث متروک و منکر، اشتباه است؟
– چرا نباید به آن اهمیت داد، حتی اگر بر اساس دلیلی معتبر مانند آیه یا حدیث صحیح نباشد، به شرطی که ضعف شدیدی نداشته باشد و با دلیلی قوی تر در تضاد نباشد؟
– آیا می توانید دستوراتی را بنویسید که بر عدم اهمیت دادن به مواردی که در آیات یا احادیث معتبر پایه و اساسی ندارند، تأکید می کنند؟
برادر/خواهر گرامی ما،
وضعیت عمل کردن به حدیث ضعیف را می توان به صورت زیر شرح داد:
الف)
شما نیز اشاره کردید که عمل کردن به احادیث ضعیف در مورد فضائل، به شرط آنکه متضمن حکمی نباشد، جایز است.
ب)
همانطور که می دانید،
«به راستی که حرام‌ها آشکارند و حلال‌ها نیز آشکارند. و در میان این دو،
(حرام یا حلال بودن)
چیزهایی هست که مشکوک به نظر می‌رسند. بیشتر مردم از اینها خبر ندارند. در این صورت، هر کس از چیزهای مشکوک دوری کند، دین و ناموس خود را حفظ کرده است.
(شرف و حیثیتش را هم)
…پس هر کس از شبهات دوری کند، خود را از حرام حفظ کرده است. و هر کس در شبهات بیفتد، در حرام افتاده است، درست مثل چوپانی که گله‌اش را در اطراف قرقگاه می‌چراند، که هر لحظه ممکن است به قرقگاه درآید…”
(بخاری، ایمان ۳۹؛ مسلم، مساقات ۱۰۷)
حدیث مشهوری به این مضمون وجود دارد.
در مقایسه با این، می توانیم بگوییم که:
«حدیث صحیح بر اساس معیارهای علمی مشخص است، حدیث ضعیف هم مشخص است.»
در برزخ بین این دو (از نظر اینکه آیا او را عمل جراحی کنند یا نه)
افراد مشکوکی هم وجود دارند.
در این صورت
“از مشکوک دست کشیدن و به قطعی عمل کردن”
این سالم ترین روش است.
ج)
بر این اساس،
در مورد فضائل
عمل کردن به حدیثی که ضعیف هم باشد، اشکالی ندارد.
عمل کردن به حدیث ضعیف در مسائل مربوط به احکام اعتقادی و عملی جایز نیست.
متنوع بر حسب مراتب
«صحیح-حسن-ضعیف»
پیدا کردن و اثبات قطعی تمام احادیث با معیارهای علمی کار بسیار دشواری است. ادبیات حدیثی گواه این مدعاست.
د)
اینکه بخواهیم مجموعه احادیثی را که با محاسبات دقیق و ظریف فراوانی تدوین شده است، از جمله اینکه امام مالک عرف و عادات مردم مدینه را، ترمذی احادیثی را که امت با آن عمل می کند، و بخاری و مسلم همعصر بودن استاد و شاگرد و ملاقات آنها با یکدیگر را به عنوان شرط اساسی در نظر می گیرند، به یک قاعده واحد تقلیل دهیم و بر اساس آن عمل کنیم، کاری بسیار دشوار است.
ه)
با در نظر گرفتن این نکات و موارد مشابه، می توانیم بگوییم که:
در این مورد، وظیفه ما این است که به نکات زیر توجه کنیم:
– احکام و موضوعاتی را که از قرآن به صورت صریح یا ضمنی فهمیده می شوند، مستقیماً از آن اخذ کردن.
– پذیرفتن احادیث صحیحی که افراد درجه دوم بر اساس ظرفیت خودشان تشخیص داده‌اند، به عنوان دومین منبع تشریع.
– از احادیثی که هرچند ضعیف باشند، اما حاوی نکاتی مطابق با روح اسلام هستند، نباید چشم پوشی کرد.
(بسیاری از احادیث وجود دارند که متن ضعیف و سند نامعتبر دارند، اما معنای آنها صحیح است)
– نباید فراموش کرد که برای تشخیص و استفاده صحیح از معیارهای حدیث، لازم است که در درجه اول به قرآن و سنت مراجعه کرده و به بررسی آثار علما از هزار سال پیش تا کنون پرداخته و در این زمینه مهارت علمی لازم را کسب کرد.
بنابراین، بهره‌گیری از تلاش‌های عظیم و طولانی‌مدت در زمینه فراگیری و آموزش احکام اسلامی، ترجیح دادن نظرات اکثریت علما، اخلاص در نیت و طلب رضای الهی در حین کار، دوری از تعصبات حرفه‌ای، اولویت دادن به حق و حقیقت و گوش فرا دادن به ندای وجدان، عقل و قلبی که در پرتو وحی تربیت شده‌اند، از اهمیت بسزایی برخوردار است.
با سلام و دعا…
اسلام در پرتو پرسش‌ها
