– در کتاب التوحید امام ماتریدی، تحت عنوان “گناهان کبیره و حال مرتکبان آن”، عبارتی وجود دارد به این مضمون: “هیچ بیانی در مورد خروج کسانی که به جهنم وارد می شوند، از آنجا وارد نشده است.”
– آیا این عبارت از امام ماست یا عبارتی است که از متن خود جدا شده است؟ (کتاب التوحید – ترجمه بکر توپال اوغلو – ص 501)
برادر/خواهر گرامی ما،
– تا آنجا که ما متوجه شدیم،
“هیچ اظهارنظری مبنی بر اینکه کسانی که به جهنم می روند از آنجا خارج خواهند شد، وجود ندارد.”
(کتاب التوحید، ۱/۳۳۱-۳۳۲)
عبارت به شکل زیر
دیدگاه معتزله
به این صورت نقل شده است. زیرا این عبارت: «معتزله ادعای خود را مبنی بر اینکه مرتکب گناه کبیره مؤمن نیست، بر اساس نام‌ها استوار کرده و آن را با این استدلال اثبات کرده‌اند که: مرتکبان گناهان کبیره (مانند فاسق، فاجر، ظالم) با نام‌های زشت و ناپسند نامیده می‌شوند، در حالی که ایمان از نام‌های پاک و نیکو است و مؤمنان با این نام‌های زشت نامیده نمی‌شوند…» ادامه‌ای بر جمله‌ی قبلی است.
پاسخ امام ماتریدی به این ادعا به شرح زیر است:
«فقیه ابومنصور (رحمه الله) می‌گوید: ما با استعانت از خداوند می‌گوییم: او/ماتریدی (خودش می‌گوید): در مواردی که آنان (معتزله) اختلاف دارند، نه، بلکه…»
«در مورد وعده (وعده ماندن ابدی در جهنم که در قرآن آمده است) که مؤمنان در آن شریک/داخل نیستند»
با آنها هم عقیده است/همفکر است…
(کتاب التوحید، ۱/۳۳۱-۳۳۲)
بنابراین، کسانی که به عذاب ابدی جهنم تهدید شده‌اند، کافران هستند. گناهانشان خودشان را…
کسانی هستند که از دایره ایمان خارج شده و به عنوان کافر از دنیا رفته اند.
– همانند برخی دیگر از کتب عقاید/کلام، امام ماتریدی نیز با مخالفان خود، که برخی از علمای “فرق ضاله” بودند، بر اساس سطح فهم آنان سخن گفته و مباحث را به درازا نکشانده است. به همین سبب، برخی از عبارات ایشان ممکن است به آن شفافیتی که ما آرزو داریم، نباشد. موضوع مورد بحث ما نیز از این قاعده مستثنی نیست.
آنچه ما در اینجا متوجه شدیم این است:
امام ماتریدی؛ معتزله ها:
«کسانی که گناهان کبیره مرتکب می‌شوند، نه کافرند و نه مؤمن، و در میان کسانی که به عنوان اهل جهنم ابدی معرفی شده‌اند، صاحبان گناهان کبیره نیز وجود دارند.»
ادعاهای مربوط به آن را رد می کند و
«کسانی که به جهنم تهدید شده‌اند، به سبب گناهانی که مرتکب شده‌اند، از دایره ایمان خارج شده‌اند و به همین دلیل، تنها کافران هستند که در جهنم جاودانه خواهند ماند.»
گزارش می دهد.
مسلمان با انجام گناه، چه بزرگ و چه کوچک، از دین خارج نمی شود.
زیرا در قرآن از کسی که گناه مرتکب شود
«مؤمن»
یا
«ایمان آورندگان»
به کسی که سلام می کند، اشاره شده است.
“تو مؤمن نیستی”
یعنی ممنوع شده است.
(بقره، 2/178؛ نساء، 4/94؛ حجرات، 49/9)
از گناهکاران خواسته شده بود که توبه کنند و اعلام شده بود که تا زمانی که بر گناه اصرار نورزند، بخشیده خواهند شد، و به حضرت محمد (ص) نیز
به مؤمنان دستور داده شده است که از خداوند طلب آمرزش کنند.
(توبه، ۹/۱۱۳؛ نور، ۲۴/۳۱؛ محمد، ۴۷/۱۹)
و صفات خداوند از قبیل عفو، غفور، تواب و غیره مورد تأکید قرار گرفته است. با توجه به اینکه مسلمان نیز به دلیل فشار هواهای نفسانی یا غفلت مرتکب گناه می شود و امید به بخشش دارد، معلوم می شود که او مؤمن فاسق است نه کافر.
همچنین، شخص با ایمان آوردن، حتی اگر گناهان بزرگی مرتکب شده باشد، بزرگترین نیکی را انجام داده است، و در شرک و انکار به حد کفر نرسیده است.
اگر گناهکار بزرگی به عذاب ابدی جهنم محکوم شود، ایمان که برترین نیکی است، بدون پاداش می‌ماند و این با عدالت سازگار نیست. وضعیت گناهکار مسلمانی که با توبه یا بدون توبه می‌میرد، در آخرت به خدا واگذار می‌شود، اگر بخواهد می‌بخشد و اگر بخواهد عذاب می‌کند، اما…
اینکه در جهنم جاودانه نخواهد ماند، از نصوص (قرآن و سنت) است.
چنانچه فهمیده می‌شود، آیاتی که دلالت بر جاودانگی در جهنم برای کسانی دارد که از خدا سرپیچی می‌کنند، مربوط به فاسق مطلق است و فاسق مطلق کافر است. اکثریت ماتریدیان بر این عقیده‌اند.
امام ماتریدی
مؤمن مرتکب گناه کبیره
در این میان، برخی از ماتریدی‌ها، مانند ابوالمعین نسفی،
فاسق
نامش را بگو، به راستی که گناهکار است.
مسلمان فاسق
بودن است.
(ر.ک. ماتریدی، کتاب التوحید، ص. ۳۲۴-۳۸۳؛ نسفی، تبصره الادله، ج. ۲، ص. ۷۶۶-۷۸۷)
با سلام و دعا…
اسلام در پرتو پرسش‌ها
