– شنیدم که ابوطالب تقیه کرده و ایمانش را پنهان کرده است، و این سوال به ذهنم رسید و خواستم از شما بپرسم.
– دین اسلام در موارد لازم، تقیه را جایز دانسته است. با توجه به این، آیا این امر ثابت می‌کند که ابوطالب مسلمان مؤمنی بوده است؟
– آیا حدیثی که می‌گوید سبک‌ترین عذاب در جهنم برای ابوطالب است، صحیح است؟
– از طرفی در یک سایت اسلامی خواندم که این حدیث، حدیث مربوط به زنده شدن و ایمان آوردن ابوطالب را نسخ کرده است. کدام درست است؟
– اگر تقیه کرده باشد، آیا صرفاً گفتن اینکه به پیامبر اکرم ایمان دارد کافی نبود؟
– چرا به او نگفت که ایمانش به پیامبر را به هیچکس نگوید؟ نمی‌فهمم چرا این کار را نکرد؟ حتی می‌توانست به تنهایی و بدون اطلاع هیچکس، حتی پیامبر، شهادتین را به زبان آورده و مسلمان شود؟
– از طرفی، اسنادی هم وجود دارد که نشان می‌دهد ابوطالب مسلمان بوده است. اشعاری که سروده، سند قریش و غیره. آیا می‌توانید اطلاعات دقیقی در مورد صحت این موضوع به من بدهید؟
برادر/خواهر گرامی ما،
گفته شده است که آیه ۱۱۳ سوره توبه در مورد ایمان ابوطالب نازل شده است. بر اساس روایات و تفاسیر بسیاری از محدثان، به ویژه امام بخاری، ماجرا به این صورت بوده است:
مُسَیّب بن حَزْن روایت می‌کند: هنگامی که علائم مرگ بر ابوطالب ظاهر شد، رسول خدا (ص) نزد او آمد. و در کنار عمویش، ابوجهل بن هشام و عبدالله بن ابی امیه را دید. رسول خدا (ص) به ابوطالب فرمود:
«ای عمو!»
لا إله إلا الله
تا در نزد خدا برای تو شهادت و شفاعت کنم. این کلمه مبارک را بگو.
فرمود.
ابوجهل و عبدالله بن ابی امیه:
«ای ابوطالب! آیا از ملت عبدالمطلب روی برمی‌گردانی؟»
و او را از این کار منصرف کردند.
رسول اکرم (ص) به عمویش کلمه توحید را عرضه می‌کرد. هر دو به طور مداوم آن سخنان را تکرار می‌کردند. سرانجام ابوطالب در آخرین سخنی که به آنان گفت:
«او، یعنی من، از تبار عبدالمطلب هستم.»
و از گفتن «لا إله إلا الله» خودداری کرد.
رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم):
«خوب بدان، عموجان! قسم به خدا، من تا زمانی که از طلب مغفرت برای تو نهی نشوم، همواره از خداوند متعال برای تو طلب عفو و مغفرت خواهم کرد.»
گفت.
پس از آن، خداوند متعال آیه شریفه ای با این مضمون نازل فرمود:
«پس از آنکه معلوم شد که مشرکان اهل جهنمند، طلب آمرزش از خدا برای آنان، چه از سوی پیامبر و چه از سوی مؤمنان، شایسته نیست، هرچند خویشاوند باشند.»
(1)
همچنین، بر اساس آنچه در تفاسیر، به ویژه تفسیر قرطبی، و در کتب احادیث معتبر ثبت شده است، آیه 56 سوره قصص نیز در مورد ایمان ابوطالب نازل شده است. ترجمه آیه شریفه به شرح زیر است:
«تو نمى‌توانى هر کس را که دوست دارى هدایت کنى، ولى خدا هر کس را بخواهد هدایت مى‌کند، و او به هدایت‌یافتگان داناتر است.»
(2)
برای روشن شدن این موضوع، به ترجمه برخی از احادیث شریف روایت شده در صحیح مسلم نگاهی بیندازیم:
حضرت عباس، عموی پیامبرمان (صلی الله علیه و سلم) می پرسد:
«ای رسول خدا! به راستی ابوطالب از شما محافظت و یاری می‌کرد. آیا این برای او سودی داشت؟»
رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
«بله، داد. من او را در اعماق جهنم یافتم و او را به جای امنی رساندم.»
(3)
در این باره حدیث دیگری را ابوسعید خدری روایت می‌کند: در حضور رسول خدا (ص) از عمویش ابوطالب سخن به میان آمد. رسول خدا (ص) دربارۀ او فرمود:
«امید است که در روز قیامت شفاعت من به او سودی برساند و در جایگاه دوزخ، در جایی که تا پاشنه پایش آتش است، قرار گیرد و مغزش از آن بجوشد.»
(4)
«از نظر عذاب، کمترین عذاب جهنمیان برای ابوطالب است. او دو کفش به پا خواهد کرد و از شدت حرارت آن، مغزش به جوش خواهد آمد.»
(5)
در این مورد، هم مفسران و محدثان، هم فقها و متکلمان، و هم علمای خارج از اهل سنت، تفاسیر متفاوتی دارند.
اکثر علمای اهل سنت، حدیثی را که در کتب احادیث معتبر آمده و در آن به عرضه کلمه توحید از سوی پیامبر اکرم (ص) به ابوطالب و عدم اقرار او به آن در لحظه وفات اشاره شده است، به عنوان دلیلی ذکر می کنند.
ابوطالب بدون ایمان از دنیا رفت.
آنها می‌گویند. امام اعظم ابوحنیفه نیز با ذکر همین حدیث،
«ابوطالب، عموی رسول خدا (ص) و پدر حضرت علی، کافر از دنیا رفت.»
می‌گوید. (۶)
همچنین در حدیثی که از صحیح مسلم نقل کردیم، پیامبر اکرم (ص) فرمودند که ابوطالب را از جایگاه عمیق جهنم به جایگاه کم عمق تری منتقل کردند. علمای حدیث،
«این کار را یا پیامبر ما در شب معراج و در حین گشت و گذار در جهنم انجام داده است، یا در روز قیامت انجام خواهد داد.»
گفته اند.
برخی از علما که معتقدند ابوطالب با ایمان از دنیا رفته است، حدیثی را که ابن اسحاق از ابن عباس روایت کرده است، به عنوان دلیل می آورند. بر اساس این حدیث، در بستر مرگ ابوطالب، پیامبر اکرم (ص) به قدری به او تلقین کرد که کلمه توحید را بگوید، اما ابوطالب گفت: «قریشیان،
«ابوطالب از ترس مرگ آن سخنان را گفت.»
نمی‌گویم که نگویند.» اما بعد از مدتی، حضرت عباس گوش خود را به لب‌های ابوطالب نزدیک کرد و دید که تکان می‌خورد، و رو به رسول خدا کرد و گفت:
«ای پسر برادرم، برادرم همان سخنانی را که تو از او خواسته بودی، بر زبان آورد.»
فرمود. اما رسول خدا،
“من نشنیدم.”
فرمود.
اما محدثان این روایت را به دلیل ضعف سند و مخالفت آن با احادیث صحیح رد می‌کنند.
هم این حدیث و هم احادیثی که حاکی از یاری و حمایت ابوطالب از پیامبر اکرم (ص) در طول سالیان است و فقط احادیثی که از اهل بیت (ع) نقل شده را صحیح می‌دانند.
علمای شیعه بر این باورند که ابوطالب، پدر حضرت علی، با ایمان از دنیا رفته است.
می‌گویند.(7)
در ضمن،
«در مورد ایمان ابوطالب، عموی رسول خدا، نظر صحیح چیست؟»
در پاسخ به سوال او، بدیع‌الزمان سعید نورسی،
«اهل تشیع به ایمان او قائلند (شیعیان معتقدند که او با ایمان از دنیا رفته است)، اما اکثریت اهل سنت به ایمان او قائل نیستند.»
به این صورت پاسخ می‌دهد و با در نظر گرفتن روایات مربوط به ایمان ابوطالب و وضعیت او در آخرت، اینگونه توضیح می‌دهد:
“اما این چیزی است که به قلب من الهام شده است: ”
ابوطالب، رسالت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) را نه،
او خودش را، ذاتش را، به شدت دوست داشت.
آن جدیت و آن شفقت و محبت خاص او، البته ضایع نخواهد شد. آری، ابوطالب که به جدّ، حبیب اکرم حق را دوست داشته و از او حمایت و طرفداری نموده، نه به انکار و عناد، بلکه…
عدم ایمان آوردن از روی احساساتی نظیر تعصب و عصبیت قومی.
حتی اگر به جهنم هم برود، باز هم.
او می‌تواند نوعی بهشت خاص را در جهنم، به عنوان پاداش برای اعمال نیک او، خلق کند (بیافریند).
همانطور که در زمستان بهار را در بعضی جاها آشکار می‌کند و زندان را به واسطه خواب برای بعضی از افراد به قصر تبدیل می‌کند، جهنم خاص را نیز می‌تواند به بهشت خاصی تبدیل کند.” (8)
درباره زنده شدن ابوطالب پس از مرگ و ایمان آوردن او به واسطه تلقین پیامبر اکرم (ص) روایات مختلفی وجود دارد. مثلاً در تفسیر ابن کثیر، قرطبی چنین می‌گوید:
«زنده کردن پدر و مادر پیامبر و تلقین ایمان به ایشان از نظر عقلی و شرعی محال نیست. حتی من شنیده بودم که خداوند متعال عموی پیامبر، ابوطالب را زنده کرد و او هم ایمان آورد.»
(9)
اما لازم به ذکر است که با استناد به یک یا دو روایت در مورد یک موضوع، و با رسیدن به این باور که ابوطالب پس از زنده شدن ایمان آورده است، و با نادیده گرفتن منابع معتبری که ما در تلاش برای ارائه بخشی از آن در این مورد هستیم، ارزیابی ناقصی از موضوع صورت گرفته است.
برای اطلاعات بیشتر کلیک کنید:
– آیا امام سیوطی در مورد ایمان ابوطالب کتابی نوشته است؟
– چرا ابوطالب مانند حمزه ایمان نیاورد؟ جمله “هدایت از جانب خداست” را چگونه باید فهمید؟
– نظرات در مورد ایمان ابوطالب، عموی پیامبر (ص) چیست؟ آیا او با ایمانی مقبول از دنیا رفته است؟
– آیا می توانید شعری را که ابوطالب در مورد پیامبر اکرم حضرت محمد (ص) سروده است، بخوانید؟
منابع:
1. سوره توبه، آیه 113؛ برای حدیث: بخاری، مناقب الانصار: 40؛ تفسیر سوره 9؛ نَشَط، جنائز: 2؛ مسند، 5:438؛ تفسیر ابن کثیر، 2:393؛ تفسیر قرطبی، 8:272.
برای تفسیر آیه دوم، به بخارى، تفسیر سوره ۲۸؛ و تفسیر قرطبی، ۱۳:۲۹۹ مراجعه شود.
3. مسلم، ایمان: 358.
4. مسلم، ایمان: 360.
5. مسلم، ایمان: 363.
۶. الفقه الأکبر، ص. ۱۰۸
۷. آلوسی، روح المعانی، ۱۱:۳۳.
8. مکتوبات، ص. 362.
9. تفسیر ابن کثیر، 2:374.
با سلام و دعا…
اسلام در پرتو پرسش‌ها
